SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
1131
takomillashtirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilgan. Malakali o„qituvchi maqomini olish
uchun muqobil ta‟lim dasturlari ishlab chiqilgan va amalga oshirilmoqda. Bular maktab bazasida
o„qituvchilarni tayyorlash (School Centered Initial Teacher Training), “tezkor yo„l” (The Fast
Track Programs) deb ataluvchi dasturlar va boshqalardir.
Bugungi kunda ta‟lim sohasida yetakchi o„rinni “aqlli maktablar, ziyoli millat” strategik
dasturida o„z aksini topgan mavjud imkoniyatlarni amalga oshirish paradigmasiga ega bo„lgan
Singapur egallaydi. Ushbu strategiyaning asosiy g„oyasi “umrbo„yi ta‟lim” g„oyasi bo„lib, u
bilan mamlakat kelajagi uzviy bog„liq. Singapurda Finlandiyadagi kabi o„qituvchilik kasbi
ijodkorlik hisoblanib, o„qituvchi kasbi ijobiy va jamiyatda sharafli hisoblanadi, shuning uchun,
o„qituvchi kasbiga talabgor nomzodlar eng yaxshi deb tan olinishi
uchun yetarlicha uzoq va
murakkab tanlov jarayonidan o„tadilar.
Xitoy dunyoda eng katta aholi soniga ega bo„lgan davlat bo„lganligi sababli ham hukumat
qashshoqlikni kamaytirish maqsadida ta‟lim tizimini rivojlantirish dasturini ishlab chiqqan. Olib
borilgan islohotlar natijasida keyingi 10 yilliklarda Xitoy ta‟lim tizimi katta yutuqlarga erishdi.
XX asrning o„rtalariga qadar Xitoy iqtisodiyoti asosan qishloq xo„jaligiga ixtisoslashgan bo„lib,
qo„l mehnatiga tayangan dehqonchilik bilan shug„ullanishgan. Aholining katta qismi
qishloqlarda istiqomat qilgan va ta‟limda ko„proq gumanitar fanlar falsafa, tarix va ijtimoiy
sohalarga ustuvorlik berilgan.
Xitoy ta‟lim tizimi asosan maktabgacha ta‟lim, boshlang„ich ta‟lim, o„rta ta‟lim va oliy
ta‟limdan iborat. Xitoy Xalq Respublikasining “Majburiy ta‟lim to„g„risida”gi qonunining qabul
qilinishi barcha uchun majburiy o„rta ta‟lim tizimini shakllantirdi. Yangi qonunga ko„ra 9 yillik
ta‟lim majburiy va bepul qilib belgilandi.
Xitoyda pedagogik ta‟lim hozirda xalqaro darajaga etib bormoqda. Rossiya, Yaponiya va
AQSh tajribasidan kelib chiqib, milliy an‟analarning o„ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan
holda o„z tizimi yaratilmoqda. So„nggi o„n yilliklarda Xitoyda pedagogik
kadrlar tayyorlash
tizimning rivojlanishi boshqa mamlakatlarga nisbatan ancha tez va jadallashgan. Yo„naltiruvchi
g„oyalardan biri kasbiy pedagogik kadrlar tayyorlashning iqtisodiyot va umuman jamiyat bilan
aloqasini mustahkamlashga, urbanizatsiya va sanoatlashtirishga qaratildi. Mamlakatda pedagogik
kadrlar tayyorlash ochiqligini oshirishga intilmoqda: mavjud ta‟lim muassasalari negizida
boshqa oliy o„quv yurtlari ishtirokidagi pedagogik ta‟lim tizimi bosqichma-bosqich
shakllanmoqda.
2021-yilda Xitoyda ta‟lim tizimini yanada isloh qilish rejalashtirilgan hamda quyidagi
tamoyillar asosida amalga oshirilmoqda: uzluksiz ta‟limning mukammal tizimini yaratish, katta
sonli aholini mehnat bozoriga tayyorlash uchun yuqori malakali pedagog kadrlarni tayyorlash,
ta‟lim va ilmiy-texnik yangiliklar o„rtasida uzviy bog„liqlikni shakllantirish,
mamlakat
tomonidan ta‟lim tizimini modernizatsiya qilish uchun zarur intellektual qo„llab-quvvatlash.
Xitoy yoshlari uchun pedagogik oliy o„quv yurtlariga qabul qilishning jozibali jihatlaridan
biri bepul ta‟lim olishning joriy etilishi bo„ldi. Bu bepul ta‟lim uchun talabalar OTMni
bitirganidan so„ng qishloq maktablarida ikki yil davomida ishlab berishi kerak va keyin
boshlang„ich yoki o„rta maktablarda yana o„n yil ishlashlari lozim. Biroq, bunday qat‟iy
sharoitlarning o„zi o„qituvchilik kasbini olishga bo„lgan qiziqishni oshirish uchun etarli emas.
Shuning uchun o„qituvchilar uchun ijtimoiy imtiyozlar va yuqori ish haqi oshishi doimiy ko„zda
tutilgan.
Tahlillar ko„rsatganidek, ko„pgina mamlakatlarda pedagog kadrlar tayyorlashning asosiy
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
1132
maqsadi o„z amaliyotini rivojlantirish va butun hayoti davomida mustaqil o„rganishga qodir
bo„lgan o„qituvchini tayyorlashdir.
Amerika, Yevropa va Osiyoning bir qator mamlakatlarida pedagog kadrlar tayyorlashdagi
umumiy tendensiya o„qituvchilik kasbining nufuzini oshirish, kasbiy malakali o„qituvchini ish
bilan ta‟minlash va saqlab qolish, kadrlar siyosatini takomillashtirish, o„qituvchilarni o„z ustida
ishlashga jalb etish,
professional jamoalarni, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni
rivojlantirish orqali kasbiy kompetentlikni oshirish bo„yicha sa‟y-harakatlarni yo„naltirishdan
iboratdir.
Angliya va AQSh universitetlarida bo„lajak o„qituvchilarni kasbiy tayyorlash tizimi ko„p
darajali-bakalavr, magistraturadan iborat. Qozog„iston va Rossiyada bakalavr, mutaxassis,
magistr sifatida bo„lajak o„qituvchilarni kasbiy tayyorlash tizimi shakllangan. Ta‟lim muddati 4
yildan 11 yilgacha belgilangan. Aksariyat o„qituvchilar ta‟lim sohasida gumanitar fanlar magistri
yoki aniq fanlar magistri darajasi bilan universitetlarni bitirib chiqadilar. O„rta hisobda ma‟lum
bir mutaxassislik bo„yicha magistr darajasini olgan talabalar 4-5 yil davomida o„qiydi. Hozirgi
kunda Angliyadagi davlat maktablarida ta‟limning barcha darajalarida (maktabgacha,
boshlang„ich, shu jumladan tayyorlov va o„rta ta‟lim sinflarida) dars berish uchun malakali
o„qituvchi maqomiga ega bo„lish lozim.
O„zbekistonda ta‟lim tizimidagi islohotlarning navbatdagi bosqichi ilg„or xorijiy tajriba
asosida tor doiradagi mutaxasis-pedagoglarni tayyorlashga o„tish hisoblanadi. Bu esa o„z
navbatida tayyorlanadigan pedagog kadrlarni har bir yo„nalish bo„yicha
aniq ehtiyojlarni
aniqlash asosida amalga oshirishni ob‟ektiv zaruratga aylantiradi. I.D.Fruminning fikriga ko„ra,
xorijiy mamlakatlarning muvaffaqiyatli tajribasidan foydalanish yoki pedagogik kadrlar
tayyorlash va malakasini oshirishning pedagogik tizimini rivojlantirishning o„ziga xos usulini
izlash kerak.
Mamlakatda ta‟lim-tarbiya tizimini yangi bosqichga ko„tarish, pedagog kadrlar tayyorlash
sifatini ilg„or xalqaro standartlar asosida takomillashtirish va oliy pedagogik ta‟lim bilan qamrov
darajasini oshirish zarurati quyidagi omillar bilan bog„liq:
- o„rta hisobda yiliga 800 mingdan ortiq chaqaloq tug„ilishi (kelajakda ularni sifatli ta‟lim
olish imkoniyatlarini kengaytirish uchun yil sayin umumta‟lim maktablarida o„quvchi o„rinlarini
kengaytirish hamda o„qituvchilar sonini oshirib borishni taqozo qiladi (1-2-rasmlar);
- innovatsion iqtisodiyotga o„tish sharoitida mahalliy hamda jahon mehnat bozorida
mutahassislarning malaka va ko„nikmalariga bo„lgan talablarining oshib borishi;
- so„nggi yillarda jamiyatda o„qituvchi kasbi obro„sining pasayishi hamda o„qituvchilikka
nomzodlarning pasayish tendensiyasi;
- bugungi kunda umumta‟lim maktablarida faoliyat yuritayotgan o„qituvchilarning
aksariyati bilim sifati va pedagogik mahorati zamon talabiga javob bermasligi.
Ushbu muammolarni hal qilish borasida sohada amalga oshirilayotgan islohotlar doirasida
izchil chora-tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda.