U zatish tizim in in g tark ib ig a sig n allarn i o ‘zg artirish va
kuchaytirishni amalga oshiruvchi apparaturalardan tashqari, elektr
ta ’m inoti qurilmasi, teleboshqaruv va telesignalizatsiya, shuning-
dek, uzatuvchi liniya (uzatish m uhiti) ham kiradi. U zatish liniyasi
simli yoki radioliniyali b o ‘lishi mumkin.
Simli uzatish liniyasi deb,
elektromagnit signallarni uzluksiz yo‘naltiruvchi m uhit b o ‘ylab
tarqalishini ta ’minlovchi liniyaga aytiladi.
Simli liniyaga havo aloqa
liniyalari, kabelli liniyalar (elektrik yoki yorug‘lik o ‘tkazuvchi),
to ‘lqin o ‘tkazgichlar va shunga o ‘xshashlar kiradi. Radioliniyalarda
xabarlar ochiq m uhitda, radioto‘lqinlar orqali uzatiladi. Yerdagi
radiorele liniyalarida detsimetrli va qisqa to ‘lqinlar q o ‘llaniladi,
signallarni retranslatsiya qilish esa yerdagi qabul qilib uzatuvchi
stansiyalar orqali amalga oshiriladi.
Fazoviy aloqa tizimlarida
retranslatsiyalash stansiyalari sun’iy yer yo‘ldoshlarida joylash-
tiriladi. Elektr aloqa tizimlarining eng katta va eng qim m at qismini
uzatish liniyalari (mis sim laridan iborat b o ‘lgan) tashkil qiladi.
Simli liniyalarni, bitta elektrik signalni uzatish uchun m o‘ljallangan,
sim lar yig‘indisidan iborat b o ‘lgan aloqa zanjiri deb faraz qilish
mumkin. Agar aloqa liniyasi sifatida radio liniyalar q o ‘llanilsa,
unda stvol tushunchasidan foydalaniladi.
N kanalli aloqa tizimi deb bitta aloqa zanjiri orqali bir vaqtda va
b ir-b irig a bo g ‘liq b o ‘lm ag an h o ld a, xab arlarn i N m a n b ad an
N talabgorga uzatishni ta ’minlovchi texnik qurilmalar yig‘indisiga
aytiladi. N kanalli aloqa tizimining uzatgichiga N
xabar manbasidan
birlam chi signallar tushadi. Bu signallar maxsus qayta ishlanadi va
aloqa zanjirining kirishiga tushuvchi um um iy guruhli signalga
birlashtiriladi. Tizimning qabul qiluvchi qismida guruhli signal-
lardan, berilgan axborotga mos va N talabgorga beriluvchi alohida
kanallarning shaxsiy signallari ajratib olinadi. Bunday uzatish
tizimlari k o ‘p kanalli deb ataladi.
Signallar aloqa liniyasi orqali o ‘tganda o ‘zining energiyasini
y o ‘qo tad i (so ‘nadi), texnik qurilm alar
takom illashm aganligi
(xarakteristikalar noidealligi) tufayli buziladi, bundan tashqari,
unga yana shovqin (xalaqitlar) ta ’sir qiladi. Buning uchun uzatish
tizim i qabul qiluvchi qismda signalni shunday ajratishi kerakki,
buzilish va shovqinlar b o ‘lishidan q at’i
nazar xabar belgilangan
aniqlikda qayta tiklansin. U zatish tizim i (U T) uzatiladigan
axborotlarni yuqori darajada uzatishdan tashqari uzoq masofalarga
aloqani tashkil qilganda ularning ishonchliligini ham ta ’m inlashi
lozim. K o‘p kanalli aloqa texnikasining asosiy vazifalaridan biri
14
yuqori iqtisodiy samaradorlikka (masalan, 1 km aloqa kanalidan
foydalanish va tashkil qilish narxini baholash orqali) erishishdan
iborat.
Shunday qilib, ko‘p kanalli aloqa texnikasining rivojlanishi,
talab qilingan kanallar soni, sifati, ishonchliligi, samaradorligi va
aloqa masofasini ta ’m inlovchi uzatish tizim larining yaratilishiga
olib keladi.
Telekommunikatsiya tarm oqlari, ularning tasnifi
Qishloq xo ‘jaligi va aholining turli
sohalardagi talablarini
qondirish uchun m a’lum bir hududning istalgan nuqtalari orasida
turli xabarlarni uzatish maqsadida yagona avtomatlashtirilgan,
o ‘zaro bog‘langan aloqa tarm oqlari tashkil qilinadi. Bu tarm oq,
simli, radioreleli, fazoviy va boshqa aloqa liniyalari bo ‘yicha, barcha
elektrik aloqa vositalarining texnik qurilmalari yig‘indisidan tashkil
topadi. Aloqa tarm oqlaridagi barcha ulanishlar, tarm oq quril-
malarining holatini aniqlovchi nazoratni amalga oshirish, axborotni
uzatish uchun yo‘lni
tanlash im konini berishi, y a’ni tarm oqni
boshqarish bo‘yicha barcha operatsiyalar avtomatlashtirilgan bo‘lishi
lozim. Kanal va traktlarning parametrlariga bo ‘lgan yagona, qat’iy
m e’yorlar aloqaning yuqori sifati va chidam liligini ta ’minlaydi,
bundan tashqari, shaharlararo aloqa tarmoqlariga chiqish imkonini
beradi. Shunday qilib, o ‘zaro bog‘langan aloqa tarm oqlari asosiy
uzatish kanallari va asosiy guruhli traktlarning birlam chi ta r
m o q larin i tash k il qiluvchi texnik qurilm alarnin g m urakkab
m ajm uasidan iborat.
