U zatiladigan xabarlar h a r xil b o ‘lganligi (tovush xabari,
m atn, m a’lum otlar, tasvir va boshqalar) sababli, ularni uzatish
u c h u n turli xil elektr aloqa tizim lari b o ‘lishi kerak. Shunisi
ravshanki, bunday tizim lar k o ‘p b o ‘lishi, u lar b ir-b irlaridan
qo ‘llaniladigan qurilmalar va texnologiyalar, uzatiladigan signallar
turi, uzatish tezligi, taqdim etiladigan xizmatlar soni va hokazolarga
k o ‘ra turlicha b o ‘lishi m um kin, lekin
ularning ham m asi elektr
aloqa kanallarining mavjudligi bilan o ‘ziga xosdir.
Istalgan turdagi elektr aloqa uchun tizim yaratish xabarni
uzatish va qabul qilish punktlari orasida elektr aloqa kanalini tashkil
etishni taqozo etadi. Bu elektr aloqa kanallarining to ‘plam i elektr
aloqa tarm og‘ini tashkil etadi, unda elektr signallarni uzatish uchun
trakt hosil qilish im konini beradigan, maxsus kom m utatsiya
ap p aratu rasi belgilangan a b o n e n tla r q u rilm ala rin i b o g ‘lash
funksiyalarini bajaradi. D em ak, elektr aloqa tarm o g ‘i oxirgi
qurilm alar, kom m utatsion markazlar, ularni bog‘lovchi aloqa
liniyalari va kanallari to ‘plam i bo ‘lib, murakkab texnik inshootdir.
Elektr aloqa tarm og‘i tarkibiga quyidagilar kiradi:
• foydalanuvchilar;
• aloqa punktlari;
• aloqa kanallari;
• tarm oq stansiyalari;
• aloqa uzellari;
• boshqarish tizimi.
Foydalanuvchilar (abonentlar, m ijozlar)
xabarlar oqim ini
yaratishadi va qabul qilishadi ham da, odatda, axborotni yetkazish
va qayta ishlash, aloqa tu rin i (telefon, m a ’lum otlar uzatish,
teleradio eshittirish va h. k.) tanlash va belgilangan sifatga rioya
qilgan holda turli xizm atlarni (xizmat turlarini) olish borasidagi
talablarni belgilaydi.
Aloqa punktlarini ikki qismga ajratish mumkin:
a) abo n en t punktlari (AP), u lar elektr aloqa tarm o g ‘iga
axborotlarni kiritish va chiqarish (ayrim hollarda saqlash va qayta
ishlash) a p p aratu rasid a n iborat. A P ab o n en tlarn in g doim o
foydalanishida bo ‘ladi;
b) axborot xizmat ko ‘rsatish punkti (AXKP) — bu so‘rovnoma
x izm atlari, tu rli
hiso b lash m ark azlari, m a ’lu m o tla r banki,
kutubxonalar va boshqa jam oa b o ‘lib foydalanuvchi markazlardir.
U lar axborot ta ’m inoti bilan bog‘liq axborotlarni yig‘ish, qayta
ishlash, saqlash, chiqarish va boshqa xizm atlardan foydalanuv-
chilarga taqdim etishni ta ’minlaydi.
17
Aloqa kanallari — aloqa liniyalariga birlashgan bo‘lib, ular tarmoq
alohida punktlari orasida xabarlarni uzatishni ta’minlaydi.
Tarmoq stansiyalari — ikkilamchi tarmoqlar uchun namunaviy
fizik zanjirlar, namunaviy uzatish kanallari va tarmoq traktlarini
hosil qilish va taqdim etishni, shuningdek, ularning tranzitini
ta’minlaydi.
Uzellarni bajaradigan vazifalariga
qarab ikki turga ajratish
mumkin:
•
tarmoq uzellari (T U ) — tarm o q traktlari, nam unaviy
uzatish kanallari va namunaviy fizik zanjirlarni tashkil qilish va
qayta taqsimlanishini, shuningdek, ularni ikkilamchi tarmoqlarga
va foydalanuvchilarga taqdim etishni ta ’minlaydi;
•
kommutatsiya uzellari (K U ) — kanallar, paketlar yoki
xabarlarni taqsimlash va qayta ulashga xizmat qiladi.
