Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish qurilmalari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD-AL XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
 
RADIO VA MOBIL ALOQA FAKULTETI 
 
 
D.A. Davronbekov, U.T. Aliyev 
 
“TELERADIOESHITTIRISHDA UZATISH VA QABUL QILISH 
QURILMALARI”
 
fanidan o‘quv darsligi 5350100 – Telekommunikatsiya texnologiyalar: 
Teleradioeshittirish ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavrlar uchun mo‘ljallangan 
 
 
 
 
 
 
Toshkent 2019

2
UDK 621.396.9 
D.A.Davronbekov, U.T.Aliev.
Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish qurilmalari. O‘quv darsligi, 
Toshkent, 2019 – 254
bet. 
Darslik O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi 
tomonidan tasdiqlangan “Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish 
qurilmalari” fanining dasturi asosida tayyorlangan va kirish, 16 ta boblar, 
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 
Darslik “Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish qurilmalari” fanini 
o‘rganadigan talabalar uchun mo‘ljallangan, shuningdek teleradioeshittirish 
sohasida ishlaydigan mutaxassislar uchun foydali bo‘lishi mumkin. 
Muhammad 
al-Xorazmiy 
nomidagi 
Toshkent 
Axborot 
Texnologiyalari 
Universitetining 2018 yil 20 dekabrdagi qaroriga muvofiq nashr etilmoqda,
№ 6 (118)-bayonnoma 

3
MUNDARIJA 
 
KIRISH………………………………….....……………………...….. 6 
1 
KUCHAYTIRISH QURILMALARI………….…………………..…. 8 
1.1 
Kuchaytirgichlarning tavsifi va asosiy texnik ko‘rsatkichlari ..........… 8 
1.2. Tranzistorlarning ulanish sxemalari...................................................... 14 
1.3 
Kuchaytirgichlarning ish rejimlari……………………….........……… 22 
1.4 
D sinfdagi kuchaytirgichlarning o‘ziga xos xususiyatlari..................... 24 
2 
RADIOUZATISH QURILMALARI HAQIDA ASOSIY 
MA’LUMOTLAR ………………………………………………….... 
32 
2.1 
Radiouzatish qurilmalarining vazifasi ....……………………..........… 32 
2.2 
Radiouzatish qurilmalarining tasniflanishi ……………….............…. 
34 
2.3 
Radiouzatish qurilmalarining kaskadlari va qismlari ..…….............… 37 
2.4 
Radiouzatkichning ishlash prinsipi........................................................ 39 
3 
YUQORI CHASTOTALI VA O‘TA YUQORI CHASTOTALI 
TEBRANISHLARNI UMUMIY GENERATSIYALASH 
PRINSIPLARI.............................………...…………………………… 
42 
3.1 
Yuqori chastota va o‘ta yuqori chastota generatorlarning vazifasi va 
tuzilish sxemalari ...……………………………………………….…. 
42 
3.2 
Yuqori va o‘ta yuqori chastota generatorlarning tasniflanishi.............. 43 
3.3 
Yuqori va o‘ta yuqori chastota generatorlarning ishlash prinsipi…….. 44 
3.4 
Bipolyar tranzistordagi generator........................................................... 48 
3.5 
Klistronli generator................................................................................. 49 
3.6 
O-turdagi yugurma to‘lqin lampasidagi generator
.......…………..……
49 
3.7 
Magnetron yoki M-turli asboblar........................................................... 51 
4 
QABULLASH-UZATISH QURILMALARIDA CHASTOTANI 
AVTOMATIK QAYTA SOZLASH USULLARI................................. 
54 
4.1 
Chastotani avtomatik qayta sozlashning vazifasi va 
tasniflanishi…………………………………………………..……….. 
54 
4.2 
ChAQS sxemotexnikasi……………………………………………..... 56 
4.3 
Radioqabullash qurilmalarida chastotani sozlash usullari………….. 
61 
5 
AMPLITUDALI, BIR POLOSALI VA BURCHAKLI 
MODULYATSIYALI UZATKICHLAR....................….................…. 
68 
5.1 
Amplitudaviy modulyatsiyalashli radiouzatkichlar .……………….… 68 
5.2 
Bir polosali modulyatsiyalashli radiouzatkichlar ..…………………… 71 
5.3 
Burchakli modulyatsiyalashli radiouzatkichlar .……………………… 76 
6 
TELEVIDENIYE VA RADIOESHITTIRISHDA RAQAMLI 
MODULYATSIYA USULLARI........................................................... 
83 
6.1 
Raqamli modulyatsiyalash usullari........................................................ 83 

4
6.2 
Amplitudaviy manipulyatsiyalash (AMn)..…………………..………. 86 
6.3 
Chastotaviy manipulyatsiyalash (ChMn)...............................................
 
87 
6.4 
Fazaviy manipulyatsiyalash (FMn)…………………………………..
88 
6.5 
Kvadraturali amplitudaviy manipulyatsiyalash (QAM)......................... 89 
6.6 
Kvadraturali fazaviy manipulyatsiyalash (QPSK)................................. 99 
7 
ANALOG VA RAQAMLI TELEVIDENIYE UZATKICHLARI ....... 106 
7.1 
Televideniye uzatish tizimiga talablar ..........................................……. 106 
7.2 
Raqamli televizion tizimning tuzilish sxemasi .......…………………... 109 
7.3 
TV signallarni optik uzatish tizimining umumlashtirilgan tuzilish 
sxemasi ……………………………………………………………….. 
113 
8 
ANALOG VA RAQAMLI RADIOESHITTIRISH 
UZATKICHLARI.................................................................................. 
116 
8.1 
Radiouzatishning umumiy tuzilish sxemasi.......................................... 116 
8.2 
Uzun va o‘rta to‘lqin analog radiouzatkichining umumlashtirilgan 
tuzilish sxemasi
.......
………………………………………………….. 
118 
8.3 
UQT ChM radioeshittirish uzatkichining umumiy tuzilish sxemasi ... 119 
8.4 
O‘YuCh diapazon qabul qilgich-uzatkichining tuzilish sxemasi .…… 123 
8.5 
Yuqori chastotali signallar to‘g‘ridan-to‘g‘ri shakllantiriladigan 
radiouzatkichlar .............…………………………………..…….…… 
125 
8.6 
Sotali radioaloqa tizimlari analog va raqamli abonentlar uzatkichlari... 133 
9 
RADIOQABUL QILISH QURILMALARI HAQIDA UMUMIY 
MA’LUMOTLAR................................................................................. 
137 
9.1 
Radioqabul qilish qurilmalarining vazifasi va tasniflanishi…………. 
137 
9.2 
Radioqabul qilish qurilmalarining sifat ko‘rsatkichlari ...................…. 142 
10 
RADIOQABUL QILGICHLARNI QURISH TUZILISH 
SXEMALARI..............................................................................……... 
150 
10.1 Radioqabul qilgichning eng oddiy tuzilish sxemasi.....……………… 
150 
10.2 To‘g‘ridan – to‘g‘ri detektorlashli qabul qilgichning tuzilish sxemasi.
 
150 
10.3 To‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchaytirishli qabul qilgichning tuzilish sxemasi.. 151 
10.4 Supergeterodinli qabul qilgichning tuzilish sxemasi.............................. 152 
10.5 Chastota ikki marta o‘zgartiriladigan supergeterodinli qabul 
qilgichning tuzilish sxemasi................................................................... 
154 
10.6 Supergeterodinli qabul qilgichlar oddiy sxemalariga misollar………. 
156 
11 
RADIOQABUL QILISH QURILMALARI RADIOCHASTOTA 
KUCHAYTIRGICHLARI..................................................................... 
160 
11.1 Radiochastota kuchaytirgichlari haqida umumiy tushunchalar ..……. 
160 
11.2 Radiochastota kuchaytirgichlariga talablar ..……………………......... 161 
11.3 Radiochastota kuchaytirgichlarining tasniflanishi…………………… 162 
11.4 Rezonans konturli RChKning prinsipial sxemasi .....………………… 163 

5
11.5 Aperiodik RChKning prinsipial sxemasi.............................................. 164 
11.6 Radiochastota kuchaytirgichning kaskadli sxemasi............................... 166 
11.7 Integral mikrosxemadagi RChK ...……………………………………. 167 
11.8 Radiochastota kuchaytirgichlarining ko‘rsatkichlari .....……………... 168 
12 
RADIOQABUL QILISH QURILMALARI CHASTOTA
O‘ZGARTIRGICHLARI ………………………………………….…. 
173 
12.1 Chastotani o‘zgartirish haqida umumiy tushunchalar............................ 173 
12.2 Diodli signallar aralashtirgichlari sxemalari....………………….…… 180 
12.3 Tranzistorli signallar aralashtirgichlari sxemalari ……………………. 183 
13 
RADIOQABUL QILISH QURILMALARIDA SIGNALLARNI 
DETEKTORLASH…………………………………………………… 
187 
13.1 Detektorlash usullari va detektorlar xarakteristikalari........................... 187 
13.2 Amplitudaviy modulyatsiyalangan signallarni detektorlash................. 190 
13.3 Sinxron detektorlash............................................................................... 195 
13.4 Chastota bo‘yicha modulyatsiyalangan signallarni detektorlash........... 198 
13.5 Faza bo‘yicha modulyatsiyalangan signallarni detektorlash.................. 201 
13.6 Raqamli manipulyatsiyalangan signallarni detektorlash........................ 204 
13.7 Impulsli-modulyatsiyalangan signallarni detektorlash........................... 209 
14 
RADIOQABUL QILISH QURILMALARIDA SIGNALLARGA 
RAQAMLI ISHLOV BERISH ....................................................……. 
212 
14.1 SDR texnologiyasining tavsifi............................................................... 212 
14.2 Radiochastota bo‘yicha SRIBli qabul qilgich tuzilmasi……………….