U
kir
R
rost
R1
С
аjr
С
bl
U
chiq
+
Е
k
-
R2
R
k
R
e
VТ1
65
4.9- rasm. Radiochastota va oraliq chastota kuchaytirgichi
4.10- rasm. Bipolyar tranzistor tikligi o‘zgartiriladigan kaskad sxemasi
Rostlanadigan kuchaytirish koeffitsientili zanjirning asosiy ko‘rsatkichi
bo‘lib rostlash koeffitsienti xizmat qiladi:
γ =
K
max
K
min
U
kir
R1
С
ajr
С
bl
U
chiq
+
Е
k
-
R2
R
e
VТ1
Е
rost
+
-
L
dr
VD1
С
ajr
U
kir
U
bosh
U
chiq
+Е
ta’m
С1
С2
R1
VТ1
L
k
С
k
ТV1
С3
66
Masalan, qabul qilgichning sezgirligi 2 mkV, eng quvvatli radiostansiya
kirishda 20 mV kuchlanishni hosil qilsa, chiqishdagi kuchlanishning ruxsat
etiladigan o‘zgarishi 2 martadan katta bo‘lmasa, u holda quyidagiga ega bo‘lamiz:
𝛾 =
20 𝑚𝑉
2 𝑚𝑘𝑉 ∗ 2
= 5000
Odatda bitta kaskad bu rostlash chuqurligini ta’minlay olmaydi va ketma-ket
ulangan bir necha kuchaytirgichlar ishlatiladi.
U holda
e
=
1
2
…
n
bo‘ladi, sxemada MA chuqurligini o‘zgartirish hisobiga
K
u
kuchaytirish
koeffitsientini
rostlash
uchun
maydoniy
tranzistordan
foydalaniladi. Stok-istok kichik kuchlanishlarida maydoniy tranzistor qarshiligi
boshqarish kuchlanishiga bog‘liq o‘zgaradigan rezistor sifatida ishlaydi.
Nazorat savollari
1. Chastotani avtomatik qayta sozlash nima uchun mo‘ljallangan va nimani
ta’minlashi kerak?
2. Chastotani avtomatik qayta sozlash qanday amalga oshiriladi?
3. Chastotaviy detektorning ishlash prinsipini tushuntiring.
4. Faza bo‘yicha chastotani avtomatik qayta sozlash qanday amalga
oshiriladi?
5. Fazaviy detektorning ishlash prinsipini tushuntiring.
6. Kuchaytirishni ravon potensiometrik rostlash deganda nima tushuniladi?
7. Rostlanadigan MTA yordamida kuchaytirishni rostlash qanday amalga
oshiriladi?
67
8. Radiochastota va oraliq chastota kuchaytirgichlarida varikap nima uchun
qo‘llaniladi?
9. Faza bo‘yicha ChQAS va chastota bo‘yicha ChQAS orasida umumiylik
nimada va bu tizimlar bir-birlaridan nima bilan farqlanadi?
10. Faza bo‘yicha ChQAS va chastota bo‘yicha ChQASlarning ish
rejimlarini ayting.
68
5. AMPLITUDALI, BIR POLOSALI VA BURCHAKLI
MODULYATSIYALI UZATKICHLAR
5.1. Amplitudaviy modulyatsiyalashli radiouzatkichlar
Amplitudaviy
modulyatsiyalash
(AM)
eng
keng
tarqalgan
modulyatsiyalash turi hisoblanadi. AMli tizimda tashuvchining amplitudasi signal
yoki ma’lumotning o‘zgarishiga mos o‘zgaradi (5.1- rasm). Signal bo‘lmaganida
tashuvchining amplitudasi o‘zgarmas sathga ega bo‘ladi. Sinusoidal signal bilan
modulyatsiyalanganda tashuvchining amplitudasi modulyatsiyalovchi signalning
ortishi
yoki
kamayishiga
muvofiq
sinusoidal
qonun
bo‘yicha o‘z
modulyatsiyalanmagan sathiga nisbatan ortadi yoki kamayadi. Modulyatsiyalovchi
signalning amplitudasi qanchalik katta bo‘lsa, tashuvchining amplitudasi
shunchalik kuchli o‘zgaradi.
Amplitudaviy modulyatsiyalangan tashuvchi aniq
modulyatsiyalovchi signalning shaklini aniq takrorlaydigan og‘ishga ega bo‘ladi
va demodulyatsiyalashda aynan bu og‘ish foydali signal sifatida ajratiladi.
5.1- rasm. Amplitudaviy modulyatsiyalagan signal
u
m
(t)
- axborot (modulyatsiyalovchi) signal,
u
s
(t)
- tashuvchi (modulyatsiyalangan) signal (tashuvchi tebranish) bo‘lsin.
69
U holda u
m
(t) amplitudaviy modulyatsiyalagan signal quyidagi ko‘rinishga
ega bo‘ladi:
𝑢
𝑎𝑚
(𝑡) = 𝑢
𝑐
(𝑡)[1 + 𝑚 ∙
𝑢
𝑎𝑚
(𝑡)
|𝑢
𝑎𝑚
(𝑡)|
𝑚𝑎𝑥
]
(5.1)
Agar
𝑢
𝑐
(𝑡) = 𝑈
𝑐
cos (𝜔
0
𝑡)
bo‘lsa, u holda (5.1) formula quyidagi ko‘rinishga
ega bo‘ladi:
𝑢
𝑎𝑚
(𝑡) = 𝑢
𝑐
(𝑡)[1 + 𝑚 ∙
𝑢
𝑎𝑚
(𝑡)
|𝑢
𝑎𝑚
(𝑡)|
𝑚𝑎𝑥
]cos (𝜔
0
𝑡)
(5.2)
bu yerda
m
– modulyatsiyalash koeffitsienti deyiladigan qandaydir manfiy
bo‘lmagan doimiy. (5.1) formula
u
m
(t)
signal bilan
m
modulyatsiyalash
koeffitsientili amplituda bo‘yicha modulyatsiyalangan
u
s
(t)
tashuvchi signalni
tavsiflaydi.
Halaqitlarga
bardoshliligi
bo‘yicha amplitudaviy modulyatsiyalash
chastotaviy va fazaviy modulyatsiyalashlarga yutqazadi, shuning uchun faqat
uzun, o‘rta, qisqa to‘lqinli tizimlarda amplitadaviy modulyatsiyalash qo‘llaniladi.
Amplitudaviy modulyatsiyalash o‘z–o‘zidan qo‘zg‘atishli generatorlarda
asosan chiqish yoki oraliq kaskadlarda elektron asboblarda bir yoki bir necha
elektrodlarda kuchlanishni o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Shunga ko‘ra,
tranzistorli generatorlarda kollektorli, bazaviy va emitterli, modulyatsiyalashlarga
ajratiladi.
Tranzistorli radiouzatkichlarda modulyator tranzistorning kollektor zanjiriga
ulangan boshqariladigan qarshilik sifatida ishlatiladi (5.2- rasm).
70
5.3-rasmda radiouzatkich kuchaytirish traktining umumiy tuzilish sxemasi
keltirilgan.
Uzatiladigan
axborot
modulyator
kirishiga
beriladi
va
kuchaytirilgandan so‘ng
R
mod
quvvatli modulyatsiyalaydigan signal YuCh
kuchaytirgichga beriladi.
R
mod
ning talab qilinadigan qiymati
R
1
yuqori chastotali
tebranishlar quvvatiga,
m
koeffitsientiga va modulyatsiya uslubiga bog‘liq.
Shuningdek ta’minot manbaining
R
0
talab qilinadigan qiymati ham, bu
parametrlar orqali aniqlanadi.
5.2- rasm. Tranzistorli RUQ sxemasi
5.3- rasm. RUQ kuchaytirish traktining umumiy tuzilish sxemasi
Amplitudaviy modulyatsiya tebranishlar spektri 5.4- rasmda keltirilgan.
| 