|
Tálim prinsipi maqseti, wazıypası
|
| bet | 3/7 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 170,5 Kb. | | #237377 |
Bog'liq Kursavoy Qundiz 1.2 Tálim prinsipi maqseti, wazıypası
Perzentlerimizdiń keleshekte kámil insan bolıp jetilisiwinde shańaraq hám jámiyette jaqsı tárbiya alıwdıń ornı kútá úlken bolıp tabıladı. Ata-ana, ustaz -tárbiyashılar, baslıq hám jası úlkenler qansha mádeniyatlı, ádepli bolsa, sol jámiyet hám ortalıqta ósip atırǵan shaxslar da sonshalıq ádepli bolıp jetisedi[9]. Bunday juwapkerli social jumıstı ámelge asırıw, yaǵnıy jaslarımızdıń ádepli, hújdanı pák shaxslar bolıp jetisiwi ushın óz turpayımız benen olarǵa jaqsı ibrat hám ibrat bolıwımız búgingi kúnniń aktual máselesi esaplanadı[9].
Eskiden qalǵan sonday naqıl bar: «Ustazdıń aytqanın isle-onıń islegenin isleme». Házir bul naqıl eskirdi: óspirim hám óspirimler kóbinese ustazları hám úlkenlerdiń sırtqı jasaw formasınan órnek aladı, yaǵnıy olar «Ustazınıń islegenin... isleydi». Bul orında olardıń tómendegishe kemshiliklerdide inabatqa alıw zárúr.: «Ne ushın shekpeń, ishpeń deydi-de, ózleri shegedi, ishedi?», «Ne ushın ras aytıń deydi-de, ózleri ótirik sóyleydi?», «Ne ushın tuwrı, hadal bolıw kerek deydi-de, ózleri para aladı? ».
Eger oqıtıwshı hám basqa áne sonday sózde tuwrı, ámelde nadurıs tutılsa, shákirtleri qanday etip onı húrmetleydi? Odan neni órnek etip aladı? Usı mánisten alıp qaraǵanda tárbiyashı hár waqıt óz sózine ámel etiwi hám sóziniń ústinen shıǵıwı kerek. Ibrattıń áyne áne sol tárepi kámil insan tárbiyasında úlken áhmiyetke iye. Ibrat tárbiyası insandı áyyemginen qızıqtirib kelgen[9]. Bul ásirese, grek xalqınıń ataqlı oyshılları - Aflotun hám Arastudıń atı menen baylanıslı maǵlıwmatlardan keń orın alǵan. Atap aytqanda,
Shıǵıs mámleketlerinde Aflotunnıń Arastuǵa, Arastudıń Iskandarǵa násiyxatı hám wásiyatnamaları pútin dóretpe retinde tarqalǵan. Arastudıń aytıwına qaraǵanda, tárbiyashınıń ózi tárbiya kórgen, insaniy pazıyletlerdi iyelegen bolıwı dárkar. «Sonı biliń,- deydi Arastu,- tálim-tárbiya menen shuǵıllanatuǵın adam ózi tárbiya kórmegen bolsa, basqalardı tárbiyalay almaydı. Xulqı jaqsı insan basqalardı jaramsız, hám patas jumıslarǵa baslay almaydı. Eger sen óz oqıwshıńdı tárbiyalamaqshı bolsań, aldın óz ruhıńdı jaqsılawdan basla. Mabada ózgeler aybın jónge salıwdı ixtiyar etseń, bunnan aldın óz nafsińdi, kemshilik hám illetlerden tazalawıń zárúr. Biraq kózi azzi bolǵan kisi qanday etip kózlige jol kórsete aladı? Kózli hám kóz nurı tómen shaxs basqalarǵa abıray hám jol joba bere aladıma? »[10].
Dáslepki orta ásirlerde Arastu jáne onıń isin dawamlawshılarıdıń qollanbaları arab tiline awdarma etildi hám olardıń táliymatları Al-Kindiy, Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Umar Xayyom, Nasriddin Tusiy, Jomiy, Navaiy hám basqa Shıǵıs filosofları tárepinen úyrenildi hám bayıtıldı[11].
Sonday eken, búgingi jaslarımızdıń kámalı hám oǵan uyqas dúnyaǵa kóz qarası úzliksiz túrde rawajlanıp barıwında ibrat-úlginiń ornı kútá úlken bolıp tabıladı. Bul óz gezeginde Azat hám Abad watan, erkin hám jetkilikli turmıs jaratıwshılarınıń sanalı aǵzaların tayarlawda kepillik beredi. Shaxs tárbiyalawda olardı xoshametlewde pedagogikalıq talaplardı esapqa alǵan halda qollanılıwı kerek. Hár qanday xoshametlew oqıwshınıń jámáát aldındaǵı qalıs xızmetlerine muwapıq bolıwı kerek.
Xoshametlew waqtında oqıwshınıń bólek qásiyetlerin, jámáátte tutqan ornın esapqa alıw hám ol izbe-iz bolmawı kerek. Hádden asırıp maqtaw menmenlik sapalarınıń júzege keliwine sebep boladı. Xoshametti shólkemlestiriwde oqıwshınıń tabısı menen birge onıń jámááttegi ornı, etikalıq túsi, sonıń menen birge, miynetke, jámáát tapsırmalarına, jámááttiń ózine múnásiybeti boyınsha jámáát pikirin inabatqa alıwıda talap etiledi[12].
Shaxs tárbiyalawda olarǵa jaza beriw metodları - bul oqıwshılardıń minez-qulqı hám iskerligine unamsız ataq beriw bolıp tabıladı. Jaza beriw etika normalarına keri iskerlik hám minez-qulqlardı talqılawdı ańlatadı. Jaza beriw unamsız minez-qulqlardıń aldın alıw, etikanı dúzetiwi, jámáát aldında uyalıwı, ózin gúnakár dep biliw sezimin oyatıwı múmkin. Jámáát tárepinen yamasa onı qollap-quwatlawı tiykarında jaza beriw metodları da hár qıylı bolıp, olarǵa eskertiw beriw, uyaltıw, minez-qulqlardı jámáát ortasında talqılaw, arnawlı bir iskerliginen shetletiw hám basqalar kiredi. Jaza beriw de pedagogikalıq talaplarǵa ámel etiw zárúr[13]. Berilip atırǵan jaza maqsetke muwapıq bolıp, oqıwshılardıń aybına, unamsız minez-qulqına qarap beriliwi kerek. Jaza beriwde unamsız minez-qulıqtıń sebepleri onıń jámáátke jetkizetuǵın záleli, oqıwshınıń jeke qásiyetlerin inabatqa alıw kerek. Jaza jámáát tárepinen de beriliwi múmkin. Barlıq jaǵdaylarda da oqıwshınıń fizikalıq hám psixikalıq qáwipke salmaw, onı kewline túymew, abırayın jerge urmaw, haq huqıqın ayaq astı etpewi kerek.
Búgingi kúnde tárbiya processinde informaciya hám texnika qurallarınnan paydalanıwǵa ayrıqsha itibar qaratılıp atır. Mine usı itibarda maqsetke muwapıq, aqılǵa uǵras hám nátiyjeli paydalanıw oqıwshılardıń ruwxıy jeétilisiwine jámáátke sapalı keleshekti, kámil insanlardı alıp keledi[14].
|
| |
