14
Buyurtma tarzidagi mashqlar – mashq-buyurtmaning maono-si shundan
iboratki, shug‘ullanuvchilarga xar tomonlamalilik,
maolum darajadagi xushyorlik,
o‘ziga ishonishdek xislatlarni namoyon qilish talabini qo‘yadiganharakatlar
(mashqlar) tavsiya qilinadi.
Nazorat qilib ta’lim beradigan topshiriqlar orqali ko‘rsatma, vazifa berib
darsning vazifasinihisobga olish bilan o‘quvchilarni mustaqil ijodiy faoliyatga
yo‘naltiriladi. Bunday topshiriqlarhar bir sinf, dars, ta’lim etapi uchun ishlab
chiqiladi. Jismoniy tarbiya darslarida quyidagi nazo-rat-ta’lim topshiriqlarining
xillari qo‘llaniladi: a)harakat malakalari va ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha;
b)umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikni amalga oshirish bo‘yicha; v)harakat
faoliyatining tashkillashni ratsional shakllarini anglab olish o‘yinlar va
musobaqalarda individual va guruhlar bilan bajariladigan
mashqlarda taktik
usullarni maqsadga muvofiq qo‘llash orqali.
Topshiriqning birinchi qismi ta’lim yo‘nalishiga ega (masalan, chigal yozish
uchun tavsiya qilingan poyma-poy, chala mashqlardan ularni ketma-ketligiga rioya
qilib kospleks tuzish), ikkinchi qismi-nazorat yo‘nalishi (masalan, tuzilgan
kompleks bo‘yicha sinf bilan chigal yozish o‘tkazish).
Algoritm tipidagi ta’lim programmasi asta-sekinlik bilan qiyinligi
oshiriladigan, bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq komplekslarni va sekin-astalik
bilanharakat malakalarini muvaffaqiyatli o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan o‘quv
vazifalari-ni o‘z ichiga oladi. Kompleks 5-6 seriyadan iborat o‘quv vazifalaridan
iborat. Birinchi seriyada o‘zlashtirilishi kerak bo‘lgan harakat
faoliyatini egallash
uchun o‘quvchilar jismoniy tayyorgarligi darajasini oshirishga yo‘naltirilgan
mashqlarni o‘z ichiga oladi. Ikkinchisi-o‘rganilayotganharakat faoliyatidagi
dastlabkiholatni (yoki asosiy elementni) o‘zlashtirish uchun mashq beriladi.
Uchinchi-o‘zlashtirilishi lozim bo‘lganharakat-ni bajarilishini taominlovchi mashq
beriladi va uni yordami bilan faoliyat o‘zlashtiriladi. To‘rtinchi va beshinchi
seriya-harakat faoliyati texnikaini ayrim qismlari (elementlari)ni o‘zlashtirilishi
bilan
bog‘liq
mashqlarni,
oltinchi
seriya-texnikani
takomillashtirishga
yo‘naltirilgan mashqlarni o‘z ichiga oladi.
15
O‘quvchilarni mustaqil ishga tayyorlashda bajarilishi lozim bo‘lgan mustaqil
faoliyatninghajmi, undan kelib chiqadigan maqsad nimadan iboratligiga aniqlik
kiritiladi, shuningdek, mashq texnikasini bajarish (agar
texnika ularga tanish
bo‘lmasa) yaoni o‘quvchilarni bajarishi lozim bo‘lgan vazifahaqida to‘liq
ko‘rsatmalar, tushuntirishlar qilinishi lozim bo‘ladi.
Jismoniy mashqlarni mustaqil bajarilayotganining asosiy nazrat vositasi,
o‘quvchilarniharakat faoliyati va ularning javoblaridir, shuningdek ularning
javoblarini to‘g‘riligi, xatolarining soni va xarakterihaqidagi o‘qituvchining
analitik faoliyatidir
4
.
Darsda o‘quvchilarni mustaqil faoliyati bo‘yicha pedagogik zo‘r berishning
mantiqiy yakuni, ularning yutuq va kamchi-liklarini aniqlashhaqida o‘tkaziladigan
muhokamadir. Unda dars, o‘quvchi, o‘qituvchi faoliyati
mukammal tahlil qilinadi
va o‘quv faoliyatlarining xarakteri va to‘g‘riligiga baho beriladi. o‘quvchilarning
mustaqil ishini samaradorligini oshirish uchun o‘quv jarayonining tashqi tomoni
bilan birga qatorda ichki tomonining teskari aloqasini yo‘lga qo‘yilishi yaoni
o‘quvchi-ning o‘zi mustaqil ishi natijalariga ko‘ra olgan, egallagan, o‘zlashtirgan
bilimlarihaqida maolumotining ahamiyati katta.
Mustaqil ish paytida ichki aloqa va uni teskarisini yuzaga keltirishning
imkoniyati o‘z-o‘zini nazorat va o‘zini-o‘zi tekshirish orqali yo‘lga qo‘yilsa natija
kutilgandek bo‘ladi.
O‘z-o‘zini nazorat qilish malakasini rivojlanganligi darajasining ko‘rsatgichi
jismoniy mashqlarni bajarishda va pedagog tomonidan qo‘yilgan vazifaning
natijasini o‘quvchi tomonidan mustaqil muvofiqlashtira
olishi qobiliyati orqali
namoyon qiladi. O‘quvchining o‘zini, o‘z faoliyati bo‘yicha kamchi-liklari va
yutuqlarihamda o‘zining ijobiy tomonlarihaqidagi fikrining mavjudli, shularhaqida
suhbat, baxs, munozaraga maxtalligini tarbiya jarayonidagi mohiyati beqiyosdir.
4
Гончарова О.В Ёш спортчиларни жисмоний қобилиятларини ривожлантириш. Ўқув қўлланма ЎзДЖТИ
2005.
