Kurs ishining maqsad va vazifalari: Ta’limning ayrim vazifalarini hal etish
uchun nisbatan uzoq vaqt yoki qator ketma-ket darslar zarur vazifalar
boshqahillarinihal etish uchun esa bir darsning o‘zi kifoy qiladi. Masalan, arqonga
maolum usulda tirmashib chiqish va uni bajarishdaharakatlar ketma-ketligini bir
darsning o‘zida texnik jihatdan mukammal o‘rganib olish mumkin emas. Bu
umumiy vazifa, bunihal qilish uchun turkum darslar lozim. Qolaversa,
shug‘ullanuvchiniharakat koordinatsiyasi, jismoniy tayyorgarligi, o‘zlashtirish
qobiliyati
(qabul
qilishi),
o‘zlashti-rilayotganharakatga
o‘xshashharakat
zahirasigaham bog‘liq.
Arqonni oyoqlari bilan ushlab tirmashib chiqishga bir darsda o‘rgatish
mumkin. Bu kichik xususiy vazifa bo‘lib, uni mazkur darsning aniq vazifalaridan
biri sifatidahal qilinadi. Ta’limning vazifalari, yuqoridagilardan tashqari
o‘quvchilarni jismoniy tarbiya va sport, sog‘liqni saqlash, chiniqish, jismoniy
mashqlarni to‘g‘ri bajarishhaqidagi nazariy bilimlarini oshirishlari bilanhamhal
qilinadi. Jismoniy tarbiya darslarida faqat ta’lim-tarbiya emas, balki insoniy
fazilatlar – e’tiborlilik, diqqatini boshqara olishi, intizomi, irodasi, saranjomliligi,
maqsadga intilishi, mustaqilligi va qiyinchiliklarni yengishdagi qat’iyyati va
boshqalarni qo‘shib tarbiyalash talab qilinadi.
5
1-BOB OLIY TA’LIM MUASSALARIDA JISMONIY TARBIYA
BO’YICHA O’QUV ISHLARINI REJALASHTIRISH
1.1 Jismoniy tarbiya darsining vazifalari va unga qo‘yilgan talablar
Sog‘lomlashtirish vazifalari ham tarbiya vazifalari kabi har bir darsda hal
etilishi lozim. Jismoniy tarbiya darslarini to‘g‘ri uyushtirish va o‘tkazish tegishli
kiyim bosh bilan shug‘ullanishni, mashg‘ulotlarning joylarida zaruriy sanitariya-
gigiena holatini saqlash va rioya qilish, darslarni ochiq havoda o‘tkazilishi,
sog‘lomlashtirish vazifalarini hal etish imkoniyatini yaratadi.
Jismoniy tarbiya darsining samarasi ko‘pincha o‘qituvchining tuzgan rejasini
hayotiyligi, shug‘ullanuvchilar faoliyatini tashkillash uchun tanlagan usuliyati va
uslublari mavjud jihozlar va sport anjomlaridan, texnik vositalardan, sport
inshoatlaridan
samarali
foydalana
olish,
temperatura,
iqlim
sharoiti,
o‘quvchilarning tayyorgarlgi, ularning yoshi, individual xususiyatlarini hisobga
olib samarali foydalana olish bilan bog‘liq.
Darsning uyushtirilishining ta’minlanishi quyidagilarni:
1) tibbiy va gigiena sharoitini yaratish va unga rioya qilishni; 2) moddiy-
texnik jihatdan ta’minlashni; 3) darsda o‘quvchilar faoliyatini tashkillash
usuliyatlarini to‘g‘ri tanlash orqali qo‘yilgan vazifani samarali hal qilishni nazarda
tutadi.
Darsni o‘tkazishning tibbiy-gigienik sharoitini yaratish deganda jismoniy
mashqlar bilan shug‘ullanish jarayonida yuzaga keladigan, sog‘lomlashtirish
effektidan kelib chiqadigan bir butun kompleks tadbirlarni tushuniladi.
Shunga ko‘ra mashg‘ulotlarni o‘tkazish joyining qatiyyan belgilangan tibbiy-
gigienik normalarga muvofiqligiga Eri-shish. Sport zali uchunhavo temperaturasi
(eng maoquli) 14-16
0
S da ushlanishi. Tanaffuslarda ochiq maydonlarga suv
sepilishi, sport zallari esa oynalari ochilib shamollatilishi. Aniqlanishicha, inson
o‘pkasida u tinch turgan holda havo ventilyatsiyasi almashishi minutiga 4 dan 6 l
atrofida, yuqori intensivlikda bajarilayotgan mashqlarda (yugurish, sport o‘yinlari)
6
organizm-nihavo yutishi 10 va undan ortiq darajadan oshishi mumkin. Shuning
uchun mashg‘ulot joylarini tozahavo bilan taomin-lashning ahamiyati muhim
2
.
Ayniqsa, zaldagi jihozlar, anjomlar, matlar (gilamlar) polni tozaligi doimiy
diqqat va eotiborni talab qiladi.har bir darsdan so‘ng zal polini xo‘llangan pol latta
bilan namlangan latta bilan esa jihozlar, matlarni artib chiqish zaruriyati mavjud.
Mashg‘ulotlar tugagandan so‘ng esa shug‘ul-lanilgan joy tozalovni talab qiladi.
Chunki tozalanmagan zal shug‘ullanuvchi sog‘ligiga katta putr yetkazadi, tanani,
sport formalarini kirlanishiga sabab bo‘ladi.
Darsni moddiy texnik taominlash deganda, darsning optimal zichligini
taominlashga imkon beradigan, qo‘yilgan kompleks vazifalarni to‘laqonlihal qilish
uchun garantiya beradigan, yetarli darajadagi o‘quv-tarbiya jihozlari, anjom-lari va
mashg‘ulot joyi nazarda tutilgan.
Oxirgi yillarda ko‘pchilik maktablarda jismoniy tarbiya o‘qituvchilarining
tashabbusi bilan sport zallari va sport maydonlari birdaniga ko‘pchilik o‘quvchi
shug‘ullanishi mumkin bo‘lgan nostandart jihozlar, anjomlar va trenajerlar bilan
jihozlanmoqda. Bunday jihozlardan foydalanish dars zichligini ahamiyatli darajada
yuqori samarali tashkiliy formasini vujudga kelishi, oxir oqibat mashg‘ulotlar
natijalarini oshishiga olib kelmoqda.
Jismoniy tarbiya darsining mazmuni dars mashg‘ulotla-rini sifatini
belgilovchi to‘rtta asosiy komponentning umumiyligida ifodalanadi. Bu elemenlar
o‘zaro uzviy bog‘langan va darsning xarakterli komponentlari deb ataladi, ular:
a) darsning tarkibiga kiritilgan jismoniy mashqlar. Darsning mazmunining
eng yirik xarakterli komponentidir. Lekin bunday tushuncha bir tomonlama bo‘lib,
tarbiyalash, sog‘-lomlashtirish, bilim berish vazifalarinihal qilishda shug‘ul-
lanuvchilar uchun faoliyat predmeti bo‘lib xizmat qiladi. Mashqlar darsning
umumlashtirilgan predmetining mazmuni, boshqa maonoda dars mazmunining bir
qirrasi xolos.
2
Гончарова О.В Ёш спортчиларни жисмоний қобилиятларини ривожлантириш. Ўқув қўлланма ЎзДЖТИ
2005.
7
b) tavsiya qilingan
mashqlarning bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan
o‘quvchilarning darsdagi faoliyati dars mazmunining navbatdagi yirik
komponentlaridan biri. Bu komponent shug‘ullanuvchini turli ko‘rinishdagi,
intellektual va jismoniy faoliyatdan iborat bo‘lib, ular: pedagogni eshitish, ko‘rsati-
layotgan mashqni eotibor bilan kuzatish,harakat faoliyati orqalihosil bo‘lgan
tasavvurni ustida fikr yuritish, baja-rilishi lozim bo‘lgan faoliyatni loyihasini fikran
tuzish, uni bajarish, o‘zharakatlarini nazorat qilish va baholash, vujudga kelgan
muammolarni pedagog bilan birgalikda muho-kama qilish, o‘zhissiyotini va
kayfiyatini nazorat qila olish, vujudga kelgan emotsionallikni boshqarish
vah.k.lardir. Shug‘ullanuvchilarini dars vazifasinihal qilish bo‘yicha barcha
faoliyatlari dars mazmuni asosini tashkil qiladi.
v) pedagogning faoliyati dars mazmunining navbatdagi komponenti bo‘lib,
quyidagichaholatlarda namoyon bo‘ladi. Uyga vazifa berish va uni tushuntirish,
darsning aniq vazifasini bayon qila bilish va unihal qilishni tashkillash, shug‘ulla-
nuvchilarni doimiy nazoratda ushlash, ularni faoliyatini tahlil qilish, shuningdek
shug‘ullanuvchilarning faoliyatini lozim bo‘lgan yo‘lga burish, ular orasidagi
munosabatlarni o‘zining diqqat markazida ushlash va faoliyatlarini yo‘nalti-rish,
boshqarish, nazorat qilishdek ta’lim-tarbiya jarayonida ijobiy rol o‘ynaydigan
muhim asosiyholatlarni o‘z ichiga oladi.
g)shug‘ullanuvchilar organizmida dars tarkibidagi mashq-larni bajarishda
sodir bo‘ladigan fiziologik, psixologik, biomexanik va boshqa o‘zgarishlar dars
mazmunining navbatdagi yirik xarakterli komponentlaridan birihisoblanadi.
Malakalarni shakllanishi orqali rejalashtirilgan, ularning nati-jasidagi o‘zgarishlar,
shakllangan nazariy va amaliy bilimlar, uddalash, harakat malakasi va uning
avtomatlashuvi orqali sodir bo‘ladigan yashirin (latent) davr darsning
mazmunining to‘rtinchi komponentihisobiga sodir bo‘ladi. Bunda o‘qituvchi
faoliyati va o‘quvchilar faoliyatining samarasi yashiringan bo‘ladi. Rejalashtirilgan
o‘quv tarbiyaviy ishlarni sodir bo‘lmoqdami yoki yo‘qligi joriy nazorat qilinib,
pedagogik faoliyat keyinchalik qanday davom ettirilishi lozimligi uchun
yo‘riqnomalar tayyorlanadi.
| 