Qadimiy, quo’hna o‘lchovlar va o‘lchash birliklari

Download 3.07 Mb. Pdf ko'rish
bet	9/185
Sana	02.04.2022
Hajmi	3.07 Mb.
	#19223

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 185

Bog'liq
metrologiya standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari
1-Mavzu Kiberxavfsizlikga oid milliy va xorijiy me’yoriy-huquqi, 1 MAVZU; Узбекистоннинг энг янги тарихи, VTT Lab 5 Uzb (1) NARGIZA, VTT Lab 3 Uzb ( NARGIZA

2.Qadimiy, quo’hna o‘lchovlar va o‘lchash birliklari
Eng qadimgi o‘lchash birliklari – antropometrik, ya’ni insonning
muayyan a’zolariga muvofiqlikka yoki moyillikka asoslangan holda kelib
chiqqanligi haqida yuqorida ma’lumotlar berib o‘tilgan edi.
Ko‘pchilik xalqlarda, shu jumladan bizning xalqimizda ham uzunlik
o‘lchovi sifatida inson tanasining biron qismiga moslikka asoslangan o‘lchash
birliklari qo‘llanilgan. Masalan, barmoq, gaz, tutam, qarich, quloch, fut, dyum
kabilar.
Quyida ayrim birliklarning ta’rifini keltirib o‘tamiz:
Barmoq – o‘rta barmoqning eniga mos uzunlikdir (ba’zida angusht deb
ham yuritiladi).
Gaz deb ataluvchi uzunlik birligi uch usulda aniqlangan:
1) uzatilgan qo‘l barmoqlarining uchidan qo‘l yelkasigacha bo‘lgan
masofa;
2) yon tomomnga uzatilgan qo‘l barmoqlarining uchidan ko‘krak
o‘rtasigacha yoxud burun uchigacha bo‘lgan masofa;
3) yon tomonga uzatilgan qo‘l barmoqlarining uchidan ikkinchi
yelkagacha bo‘lgan masofa.
Dyum – golland tilida katta barmoq degan ma’noni anglatadi, bu birlik
asosan Rossiya, G‘arb mamlakatlarida ishlatilgan.
Milya – lotin tilida ming qadam degan ma’noni bildiradi, bu birlik Rossiya,
Angliya, AQSh mamlakatlarida, xalqaro dengizchilik ishlarida qo‘llanilgan.
Farsax – yo‘l uzunligini o‘lchashda Sharq mamlakatlarida, xususan O‘rta
Osiyoda keng qo‘llanilgan birlik (ba’zida farsang, sang, tosh deb ham yuritilgan)
Tanob – ekin maydonlarini o‘lchashda O‘rta Osiyoda keng qo‘llanilgan,
tomonlarining uzunligi 60 gazdan bo‘lgan kvadratning yo’ziga teng.

11
Barrel – asosan xalqaro savdo ishlarida neft mahsulotlarining hajmini
o‘lchashda qo‘llanilgan. Barrel so‘zi ingliz tilidan olingan bo‘lib, bochka degan
ma’noni bildiradi.
Suv sarfini o‘lchashda qo‘llaniladigan o‘lchov va o‘lchash birliklari o‘ziga
xos nomlanishga ega. Masalan, «quloq» (11,5 l/s), «tegirmon» (1 T = 5 quloq =
57 – 58 l/s) singari o‘lchash birliklari bunga misol bo‘la oladi.
Massani o‘lchash uchun bir narsaning massasi ikkinchi narsaning massasi
bilan solishtirilgan, bunda asosan don (ARPA (0,041 g), bug‘doy, nuxot (0,18 –
0,20 g) va meva (danak, yong‘oq va h.k.) donalaridan foydalanilgan (batafsilroq
ma’lumotlar quyida berilgan 1 – , 2 – , 3 – va4 – jadvallarda keltirilgan).
1 – jadval

Download 3.07 Mb.

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 185

Download 3.07 Mb.

Pdf ko'rish