|
I.2. Kompleksimetriya usullarining tasnifi
|
| bet | 3/12 | | Sana | 29.05.2023 | | Hajmi | 0.49 Mb. | | #66845 |
Bog'liq Kompleks hosil qilishga asoslangan titrlash usullari.....K Foydalanuvchilarni ro\'yhanga olish xizmati (1), Boshqaruv maqsadi va funktsiyalari, Maqsadni aniqlash va tegishli ma’lumotlarni to‘plash, Fairy tales, Fosforli òģitlar kurs ishi, ELEKTR KESMALASH (LEKTRO PROFILLASH). VERTIKAL ELEKTR ZONDLASH USULI, 11 mavzu Ko’phadning bo’linishi ko’phadlarni ko’paytuvchilarga ajratish, Elektron pochtani tashkil etish 14 m., Texnologiya ta`limining didaktik tamoyillari va ularning ta`limdagi o`rnini aniqlash, mintaqaviy iqtisodiyot, 2222, FileI.2. Kompleksimetriya usullarining tasnifi
Kompleksimetriya usullari ishlatilgan reagent yoki hosil bo‘lgan kompleks tabiatiga ko‘ra tasniflangan:
а) Merkurimetriya yoki merkurimetrik titrlash – tarkibida Нg kationini tutgan eruvchan, ammo barqaror, deyarli dissotsilanmaydigan kompleks birikma hosil bo‘lish reaksiyasiga asoslangan.
б) Sianometriya yoki sianometrik titrlash – tarkibida ligand sifatida sianogurux СN bo‘lgan eruvchan, barqaror, deyarli dissotsilanmaydigan, masalan, kumush, rux, simob, kobalt, nikel kationlarining, sianidli komplekslarini hosil bo‘lish reaksiyasiga asoslangan.
в) Ftorometriya yoki ftorometrik titrlash – alyuminiy, sirkoniy (IV), toriy (IV) kabi metallarning ftoridli komplekslarini hosil bo‘lish reaksiyasiga asoslangan.
г) Kompleksonometriya yoki kompleksonometrik titrlash – metall kationlarini kompleksonlar bilan kompleksonatlar hosil qilish reaksiyasiga asoslangan.
Ba’zida, titrlash jarayonida eruvchan xelat birikma hosil bo‘lgani sababli, komplekso-nometriyani xelatometriya (xelatometrik titrlash) deb ataladi. Ammo xelatometriya komplek-sonometriyaga nisbatan keng ma’noni anglatadi. Masalan, xelatometriya usulida metall ditizonatlari hosil bo‘lish reaksiyasi ko‘llanadi, vaholanki, ditizon komplekson-larga mansub emas.
Kompleksimetrik titrlash usullaridan eng ko‘p tarqalgani kompleksonometriya bo‘l-gani sababli bu usulni batafsil bayon etamiz.
Kompleksonlar: Kompleksonometrik titrlashda metall kationi va komplekson reaksiyasi natijasida metall kompleksonati hosil bo‘ladi.
Kompleksonlar – ko‘p asosli aminokarbon kislotalar va ularning tuzlari bo‘lib, anionlari ko‘p dentatli, xelat birikma hosil qiluvchi, ligand sifatida qator metall kationlari bilan eruvchan, barqaror komplekslar – kompleksonatlar hosil qiladi.
Aksariyat xollarda bitta murakkab xalqa hosil qiluvchi ligand, bitta metall kationini biriktirgani sababli, kompleksonat tarkibida metall va ligand 1:1 mol nisbatida ekanligi kayd etilgan.
Kompleksonlarni ko‘yida ko‘rsatilgan I-IV xillari mavjud.
Komplekson I, yoki nitrilo uch sirka kislota N(CH COOH)
Komplekson II yoki etilendiamintetrasirka kislota (EDTSK)
(HOOСCH ) N-CH -CH -N(CH COOH)
Ikkita protoni ikkita azot atomiga bog‘langan turtlamchi azotli kuyidagicha (betain) tuzilishga ega
Mazkur to‘rt asosli kislota yuqorida ko‘rsatilgandek qisqartirilgan Н4Y xolda tasvirlanadi.
Komplekson III, Nа Н Y ∙ 2Н О EDTSK ning ikki natriylik tuzi, ko‘p xollarda uni EDTA (etilendiamintetraatsetat), trilon B, xelaton III nomlari bilan, u hosil qilgan kompleksonatlarni esa (boshka komplekslardan farklash maqsadida) «edeteatlar» deb ataladi.
Komplekson IV- diaminsiklogeksantetrasirka kislota
Titrimetrik tahlilda komplekson III eng ko‘p qo‘llanadi, kolgan kompleksonlar titrimetriyada oz ishlatiladi.
Xajmiy analizda bunday reaktsiyalarning ba‘zilardangina foydalanish mumkin va ular bir qator shartlarga rioya qilish kerak.
a) cho’kma amalda erimaydigan bo’lishi zarur.
b) cho’kma yetarli darajada tez hosil bo’lishi kerak
v) birgalashib cho’kish singari omillar analiz natijasiga ta‘sir etmasligi lozim.
g) Tirlash vaqtida ekvivalent nuqtani belgilash uchun imkoniyat bo’lishi kerak.
Ushbu talablar xajmiy analizda qo’llanishi mumkin bo’lgan reaktsiyalar sonini juda kamaytirib yuboradi. Kumushning qiyin eriydigan tuzlarini quyidagi tenglama buyicha cho’ktirish reaktsiyalariga asoslangan metodlar ayniksa muxim ahamiyatga ega. Ag++An-= Ag An
Bu yerda An bilan Sl-,B-, I-, CNS- va boshqa anionlar Ko’rsatilgan.
Bu reaktsiyaga asoslangan metodalar xajmiy analizning
a r g ye n t o m ye t r i ya bo’limini tashkil etadi. Shu bilan bir qatorda, galogenlar qiyin eruvchan simob (I) yodid Hg2 2 xolida cho’ktirish orqali ham aniqlanadi. Bu metod m ye r k u r o m ye t r i ya deb nomlanadi.
Xajmiy aniqlashlarning argenometriya usuli xlorid va bromid ionlarini kumush ionlari bilan cho’ktirish reaktsiyalariga asoslangan. Bunda qiyin eriydigan kumush galogenidlar hosil bo’ladi.3
Cl-+ Ag +=AgCl Ag+ +Br – = AgBr
Bu usulda ishchi eritma sifatida AgNO3 eritmasi ishlatiladi. Agar biror modda tarkibidagi kumush ioni miqdori aniqlanayotgan bo’lsa, ishchi eritma sifatida Na Cl (yoki K Cl) ning titrlangan eritmasi ishlatiladi.
Argentometriya usulini tulik tushunish uchun uning titrlash egri chizig’ini urganish muxim ahamiyatga ega. Faraz kilaylik masalan Na Cl ning 100ml 0,1n. eritmasi AgNO3 eritmasi bilan titrlansin.
Dastlabki, paytda (eritmaga AgNO3 qo’shmasdan avval) Cl- ionlarini eritmadagi kontsentratsiyasi NaCl ning umumiy kontsentratsiyasiga (10-1 m ga) ga teng bo’ladi. Cl- ionlarining eritmadagi kontsentratsiyasi NaCl ning umumiy kontsentratsiyasiga (10-1m) teng bo’ladi. Cl- ionlari kontsentrtsiyasining manfiy logarifmini r Cl bilan belgilab quyidagicha yozish mumkin.
r Cl= - ℓg[Cl-] =- ℓg 10-1= 1
xisoblashlarni osonlashtirish uchun EKAgCl ning yaxlitlangan qiymati (1•10-10) dan foydalanamiz, NaCl eritmasiga AgNO3 eritmasidan 90 ml qo’shilgandan so’ng, ya‘ni barcha Cl- ionlarining 90% AgCl xolida cho’kmaga tushgandan keyin uning eritmadagi kontsentratsiyasi 10 marta kamayadi, ya‘ni 1•10-2 g-ion /l ga teng bo’lib qoladi. Shunga muvofik r Cl=2 bo’ladi.
Nixoyat, agar Na Cl ning 100 ml 0,1n eritmasiga ekvivalent miqdorda, ya‘ni AgNO3 ning 0,1 ni eritmasida 100 ml qo’shilsa Ag Cl ning toyingan eritmasi hosil bo’ladi.: Bu eritmada Cl – va Ag+ ionlarining kontsentratsiyalari o’zaro teng bo’ladi.
[ Cl-]=[Ag+]= =10-5 g -ion/l
r Cl = r Ag=5
Eritmaga 100,1 ml AgNO3 qo’shilgandan so’ng ( ya‘ni eritmada 0,1 % ortiqcha AgNO3 bo’lganda ) Ag+ ionlarning ortiqcha miqdorda AgNO3 ning 0,1 ml eritmasidagi Ag+ ionlarining miqdoriga teng bo’ladi. Xlor ionlarining kontsentratsiyasi Na Cl dan 0,1 ml ortiq qo’shilganda qanday bo’lgan bo’lsa Ag+ ionlarining kontsentratsiyasi ham xuddi shuncha , ya‘ni 10-4 g –ion/l ga teng bo’ladi.
[ Ag+] =10-3 ; Ag =3∙[Cl-] =10-7pCl=7 va xokozo.
|
| |
