Metall deb,
yaltiroq, plastik elektr va issiqlik o‘tkazadigan xusu siyatga ega shaffof
bo‘lmagan jismga aytiladi.
Metall ishlab chiqarishdagi asosiy xomashyo ruda hisoblanadi.
Ruda deb, tarkibida metall yoki metallar guruhining ajratib olini shi iqtisodiy
jihatdan samarali miqdori mavjud bo‘lgan tog‘ jinslariga aytiladi (57-rasm).
Rudalar tarkibi metall bo‘lgan rudali mineral va keraksiz jinslardan iborat
bo‘ladi. Ular tarkibidagi asosiy metall nomi bilan ataladi. Masalan, temir rudasi,
aluminiy rudasi va boshqalar (58-rasm).
Tarkibidan bir necha xil metall olinadigan rudalar
kompleks rudalar deyiladi.
Hozirgi paytda metall buyumlar bosim bilan ishlov berish va prokatlash usullarida
ishlab chiqariladi.
Bosim bilan ishlash deb metallarni sovuq yoki qizdirilgan holda kuch ta’sirida
buyum va detallar hosil qilish jarayoniga aytiladi.
Bu jarayonda metallarga bosim bilan ishlov berishning quyidagi asosiy turlari qo‘l-
laniladi (8-shakl).
8shakl 57-rasm. Ruda.
Temir rudasi Aluminiy rudasi
58-rasm. Ruda turlari.
prokatlash doira, kvadrat
ko‘rinishidagi
buyumlar,
tunuka, truba,
shveller, tishli
g‘ildirak
kabilar olinadi
Metallga bosim bilan ishlov berishning asosiy turlari Kiryalash murakkab
profilli detallar,
ingichka sim,
yupqa devorli
truba kabilar
olinadi
Shtamplash list, lenta,
asbobsozlik
va turli
mashina
detallari
kabilar
olinadi
Bolg‘alash metallarni
bukish,
burash, kesish,
payvandlash,
to‘g‘rilash
ishlari
bajariladi
presslash buyum va
detallarni
kuch bilan
siqib chiqarish
asosida sim,
truba kabilar
olinadi
4 – Texnologiya, 5-sinf
50
50
Yirik quyma zagotovkalarni prokatlash mashina (stan)larining qarama-qarshi
yoki bir tomonga aylanuvchi jo‘valari oralig‘idan ezib o‘tkazib ishlashga
