Elektron tijorat tizimini texnologiyalar yordamida globallashuvining asosiy ko‘rinishlari va ularning qo‘llanilish ko‘lami

Elektron tijorat tushunchasining paydo bo’lishi 1948 yilda G’arbiy Berlinni kerakli material-texnik xom ashyo bilan ta‘minlash uchun G’arbiy mamlakatlar tomonidan bunyod etilgan havo (avia) ko’prikni tashkillashgirish ishlarida qo’llanilgan amaliyot bilan bog’lanadi. Ushbu ko’prik deyarli 11 oy faoliyat ko’rsatib, shahar ehtiyojlari to’g’risida juda tez va aniq ma‘lumotlar uzatilishini talab qilgan. Agar Berlin avia ko’prigini elektron tijoratning paydo bo’lish nuqtasi yoki alohida epizodi hisobida ko’rsak, 30 yillik AT&T korporatsiyasi loyihasining ish faoliyati boshlanishini elektron tijorat tizimi faoliyatining boshlanishi, deya hisoblash mumkin. Loyihaning asosiy g’oyasi AT&T korporatsiyasi telefon chaqiruvlarini operator orqali qayta ishlovning narxini kamaytirish uchun chaqirilgan abonentlar shaharlararo so’zlashuv uchun hisobini avtomatik usuli kashf etilganligida va patentlanganligida tashkil topdi va bu o’z navbatida, 800 talik raqamlar xizmatining tashkil topilishiga asos bo’ldi. AQSHda, misol uchun, har yili bu xizmat orqali 100 mlrd. dollarlik shartnoma tuziladi. So’ngi yillar hisob-kitoblariga ko’ra, AQSHda elektron tijorat hajmi 170 milliard dollardan oshib ketgan. Evropada esa bu ko’rsatkich 140 milliard dollarga etganligi taxmin qilinmoqda. Rossiya va MDH davlatlarida On-line biznesning tovar aylanish hajmi hali unchalik katta emas. Ekspertlarning baholashicha, so’ngi yillarda u 17 milliard dollarga tenglashgan bo’lsa-da, o’sish sur‘ati yiliga 40-60 foizni tashkil etmoqda. Internet tarmog’i paydo bo’lguncha bir necha yillar davomida elektron tijorat turli xil ma‘lumotlarni uzatish elektron tizimlariga asoslangan. EDI (Elestronic Data Interchange - ma‘lumotlar elektron almashinuvi), EFT (Electronic Funds Transferfondlarning elektron almashinuvi), E -Mail (Elestronic Mail - elektron pochta) elektron tijorat tizimlarining butun bir qatorida yuqoridagi ma‘lumotlarni almashish tashkiliy usullaridan hozirda ham foydalaniladi. Internet elektron tijoratning butun dunyo bo’yicha tarqalishi uchun eng istiqbolli vosita bo’lishiga qaramasdan, elektron tijorat rivojlanishining axborot texnologiyalari nuqtai nazaridan bu vosita optimallik o’rnini egallay olmaydi. Biroq aynan global tarmoq elektron tijoratning rivojlanishiga qattiq turtki berdi va u katta korporatsiyalargagina emas, balki kichik va o’rta tadbirkorlarga hamda alohida shaxslarga ham foydalanish imkoniyatini berdi. Bu bilan mahsulot etkazib beruvchilar va iste‘molchilarning tobora kengroq doirasini elektron tijoratga jalb etish mumkin bo’ldi.