|
THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT RESEARCHBog'liq Yarashov Mardon Jobir o’g’li kurs ishiTHEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT RESEARCH
International scientific-online conference
Part 9, Issue 1: NOVEMBER 9
th
2022
~ 134 ~
www.interonconf.com
to‘g‘ri va egri chiziqlarning ba‘zi xossalari bilan tanishadilar. Masalan, bolalar
nuqtadan chiziqlar o‘tkazish bo‘yicha mashq qilib, bir nuqta orqali istalgancha to‘g‘ri
va egri chiziq o‘tkazishlari mumkin, ikki nuqta orqali bitta to‘g‘ri chiziq, istalgancha
egri chiziq o‘tkazish mumkin degan xulosaga keladilar. Kesma bilan ham o‘quvchilar
amaliy tanishadilar. Agar to‘g‘ri chiziqqa ikkita nuqda qo‘yilsa, to‘g‘ri chiziqning
chegarasi shu nuqdalardan iborat qismi to‘g‘ri chiziqchalar kesmasi yoki qisqacha
kesma deyiladi. Kesmaning chegaralarini chiziqchalar (shtrixlar) bilan belgilash ham
mumkin.
O‘qituvchi qog‘ozdan qilingan har xil ko‘rinishdagi, har xil rangdagi va har xil
kattalikdagi to’rtburchaklardan foydalanib, bolalarni to’rtburchak bilan tanishtiradi.
Tanishtirishni o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan metodik qo‘llanmada tavsiya
etilganidek amalga oshirish mumkin: «Bular tortburchaklar. Bu figuralar bir-biridan
farq qilsa ham, ularning hammasi bir xilda «to’rtburchaklar» deb ataladi. Kim aytadi,
nega bu figura ham (katta to’rtburchakni ko‘rsatadi) va bu figura ham (kichkina
to’rtburchakni ko‘rsatadi) to’rtburchak deyiladi?» (chunki bularning to’rttadan
burchagi bor.) O‘qituvchi ko‘rsatib turib gapiradi: «Bu to’rtburchakning tomoni, bu
to’rtburchakning uchi. To’rtburchakning nechta tomoni bor, nechta uchi bor?»
Shundan keyin o‘quvchilarning o‘zlari ixtiyorlaridagi to’rtburchak modellarida
to’rtburchak elementlarini ajratishadi. Bunda o‘quvchilar to’rt bu nuqta ekanini, tomon
esa kesma chiziqni aniq tushunib olishlari muhimdir.
Keyin uchburchaklarda: Uchburchakning bitta elementi — burchakni ajratishda
uni ko‘rsatish bilan bir qatorda (ko‘rsatkichning bir uchini uchburchak uchiga qo‘yib,
uni burchakning bir tomonidan ikkinchi tomonigacha surib boriladi), hosil qilish ham
o’rgatiladi. Shundan keyin bolalarni to‘rtburchaklar, beshburchaklar va oltiburchaklar
bilan tanishtirish mumkin. Bolalarni to‘rtburchaklar va beshburchaklar bilan
tanishtirishda ularning belgilarini ajratishga doir, ikki yoki undan ortiq figuralarni
taqqoslashga doir, berilgan belgilar bo‘yicha figuralarni bilishga doir bir qator
mashqlarni bajarishda figuralar modellaridan foydalanish mumkin. Geometrik
figuralarning modellari yordamida figuralarni qismlarga ajratish va qismlardan yangi
figuralar tuzishga doir (applikatsiyalar yasashga doir), naqshlar tuzishga doir
masalalar bilan bog‘liq bo‘lgan har xil topshiriqlarni bajarish mumkin. Bunday
mashqlar bolalarning geometrik tasavvurlarini boyitadi, geometrik sezgirlikni, fazoviy
tasavvurlarini rivojlantirishga imkon beradi.
Beshburchaklarni o’rgatishda bitta t’g’ri to’rtburchak shakli qog’ozdan qirqib
olinadi va so’raladi:
-Bu qaysi shakl?
-Bu to’rtburchak.
Keyin o’qituvchi qaychi yordamida to’rtburchakning bitta burchagini qirqadi va
qanday shkl hosil bo’lganini so’raydi. O’quvchilar hosil bo’lgan shaklning tomonlarini
sanashadi va beshburchak hosil bo’lganini aytishadi. Oxirida shunday xulosaga
|
| |
