26
1.4-rasm. Vaqt bo‘yicha diskretlash
Yuqoridagi tasvirdan ko‘rinib turibtiki, kiruvchi uzluksiz signal 𝑆_𝐷 (𝑡)
qiymatlar
ketma-ketligini
{𝑆_𝑘 } ifodalaydi. Interval ∆𝑡 diskretlash qadami deb
ataladi,
𝑓𝑑 = 1/∆𝑡 – bu esa diskretlash chastotasi deb ataladi.
Diskretlash
chastotasi signallarga samarali ishlov berish uchun signalni to‘g‘ri
ifodalashga
bog‘liq bo‘lgan muhim parametr hisoblanadi.
Daraja bo‘yicha kvantlash – bu o‘zgarmas (oniy) signal qiymatlarini N
razryadli ikkilik kodga o‘girishdir. Kompyuter tizimlarida N razryad qiymati 6-12
ikkilik raqamlar oralig‘ida tanlanadi (1.5-rasm).
1.5-rasm. Daraja bo‘yicha kvantlash
Qiymat teoremasi. Agar barcha ishlov berish jarayoni joriy signal
qiymatlarining vaqt birliklari asosida amalga oshiriladigan bo‘lsa,
bunday ishlov
berish
vaqt sohasi bo‘yicha ishlov berish deyiladi.
∆
t
t
0
0
t
S
D
(t)
S
0
S
1
S
2
S
3
S
4
S
5
S
6
S
7
S
8
S
9
S
10
7kGs
27
1.6-rasm. Signalni diskretlash qadamini tanlash
Shunisi aniqki, axborot yo‘qotilishining oldini olish uchun namuna olish
qadami yetarli darajada kichik bo‘lishi kerak. Boshqa tomondan esa,
juda tez-tez
qiymatlarni olish axborot va apparat uskunalarning murakkablashishga olib keladi
(1.6-rasm).
Kotelnikov teoremasiga ko‘ra uzluksiz analog signalni uzatish talab qilinsa
signalning barcha qismini uzatish shart emas, balki ma’lum vaqt oralig‘idagi
tasodifiy qiymatlarini uzatish kifoyadir. Qabul qiluvchi qism mana shu oniy qismlar
bo‘yicha birlamchi analog signalni qayta tiklab oladi.
Kotelnikov teoremasi ∆𝑡 ni
to‘g‘ri tanlashga mos javob bo‘la oladi [1, 2, 5]:
- chastotasi
𝑭 bo‘lgan ixtiyoriy signal 𝒔(𝒕) tegishli
intervallarda olingan
qiymatlar ketma-ketligini (1.6) formula asosida to‘liq tiklash mumkin:
∆
𝑡 = 1/2𝐹
(1.6)
Yuklanuvchi obrazni shakllantirish
t
x(t)
t
0
t
diskretlash
kvantlash
Т
C
F > 2f
T
C
F < 2f
t
1
t
2
t
3
t
k
28
Diskretlash va kvantlash chastotasi aynan signal chastotasidan ikki
barovardan kichik bo‘lmasligi kerak (Naykvist chastotasi).
Agar diskretlash chastotasi Naykvist chastotasidan yuqori chastotada amalga
oshirilsa, signalni ifodalash aniqligi yuqori bo‘ladi, lekin ishlov beriladigan axborot
hajmi juda katta bo‘ladi. Bu nafaqat kompyuterda signallarga raqamli ishlov berish
jarayonida, balki masofadan signal qiymatlarini uzatishda ham (N=8
da har bir
signal 8 bit hajmni egallaydi) qiyinchiliklarga sabab bo‘ladi. Diskretlash
chastotasining 8 kGs standart o‘lchamida uzatiladigan signal qiymati sikundiga
64 kbit bo‘ladi.
Agar diskretlash chastotasi Naykvist chastotasidan
past chastotada amalga
oshirilsa, qayta tiklanadigan signal ko‘rinishi va chastota xususiyati butunlay
boshqacha ko‘rinishga ega bo‘ladigan holat yuzaga kelishi mumkin. Ushbu holatdan
kelib chiqqan holda, haqiqiy signalni qayta tiklash mumkin emas. Diskretlash
chastotasi to‘g‘ri tanlash uchun signal palasasi va uning chastota diapazonini bilish
kerak bo‘ladi.
