MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARDA
TORTINCHOQLIKNI BARTARAF ETISH UCHUN RELAKSATSION
PSIXOTRENINGLAR
https://doi.org/10.5281/zenodo.6595435
Ro’ziyeva Dilobar Chori qizi
Jizzax shahar 32-DMTT psixologi
Annotatsiya: Bolaning muloqotga kirisha olishi, insonlarni yoqtirishi, notanish
insonlar orasida o‘zini erkin tutishi, tengdoshlari jamoasiga kira olishi, o‘zining
shaxsiy kiziqishlari tufayli biron-bir faoliyatda o‘zini ko‘rsata olishi hamda
hayotida uchraydigan omadsizliklarni yengil qabul qila olish xususiyatlari
bolaning normal shaxs sifatida shakllanishida juda muhimdir.
Kalit so‘zlar: tortinchoqlik, relaksatsion texnikalar, autogen mashqlar,
meditatsiya samimiylik, o‘z-o‘ziga baho berish, empatiya, “Men”-obrazi, muloqot.
Tortinchoqlik korreksiyasi muammosi turli xil yoshda hal etilishi mumkin.
Lekin asosiy e’tiborni kichik bolalik davriga qaratilishi kerak, chunki
muammoning asosiy negizi bolalik davri hisoblanadi. Bolaning muloqotga kirisha
olishi, insonlarni yoqtirishi, notanish insonlar orasida o‘zini erkin tutishi,
tengdoshlari jamoasiga kira olishi, o‘zining shaxsiy qiziqishlari tufayli biron-bir
faoliyatda o‘zini ko‘rsata olishi hamda hayotida uchraydigan omadsizliklarni yengil
qabul qila olish xususiyatlari bolaning normal shaxs sifatida shakllanishida juda
muhimdir. Relaksatsion metodikalarni qo‘llash stresslarni bartaraf etishda,
nevrozlarning oldini olishda, psixik va jismoniy charchashning oldini olishda
mahsuldor hisoblanadi. Bolalar qo‘rquvlari,
agressiya, hissiy va shaxsiy
muammolar bilan ishlashda ijobiy ahamiyatga ega.Relaksatsiyani doimiy amalda
qo‘llash (1 necha oy davomida 1 kunda 1-2 marta qo‘llanadi) umumiy xavotirlanishni
kamaytiradi. Zo‘riqishli vaziyatlarda psixologik va fiziologik qo‘zg‘alishlarning
kamayishiga olib keladi. Relaksatsiya ruhiy sog‘liqni mustahkamlashga olib keladi,
xulq-atvorda internallik darajasi ortadi.Bolalar bilan ishlashda relaksatsion
texnikalardan keng foydalanish ularning nerv psixik zo‘riqishlari bilan tushuntiriladi.
Hayotning tezlashgan tempi, kun davomida dam olish
davrlarining qisqarishi
psixofizik va somatik buzilishlarga olib keladi. Psixologlar relaksatsion mashqlarni
bolalarning kundalik hayotiga tatbiq etish va ularni doimiy ravishda qo‘llashni
tavsiya etadilar. Relaksatsion mashqlar natijasida erishiladigan psixofiziologik
tinchlik bolaning kuch-quvvatini tiklaydi.Relaksatsiyaning xulq-atvor metodlari sharq
madaniyatida keng qo‘llaniladi. G‘arbda ular yaqindan boshlab qo‘llanila
boshlandi. So‘nggi vaqtlargacha relaksatsiya korreksion ta’sir ko‘rsatishning
xavfsiz shakli hisoblanadi. Lekin bu metodlarning ommalashishi bilan bir necha
salbiy effektlar aniqlandi. Eng avvalo reallik bilan aloqa yo‘qolishi mumkin. Bu
tipdagi buzilishlar kuchli gallyusinatsiya (eshitish va ko‘rish) holatining kuchayishida
namoyon bo‘lishi mumkin. Shuning uchun fantaziyasi kuchli bolalar bilan
ishlashda juda ehtiyot bo‘lish lozim, chuqur relaksatsiya
ularning holatini yanada
yomonlashtirishi mumkin.Relaksatsion texnikalarni qo‘llash dori va ximik
vositalarning ta’sirini kuchaytirishi mumkin. Relaksatsion mashqlarni qo‘llash
uchun doira shaklida qo‘yilgan qulay kreslo va alohida xona kerak. Polga
matras yoki gilam to‘shalgan bo‘lishi zurur. Gulli pardalar, yorug‘lik, tabiat
manzarasi tushirilgan kartinkalar bo‘shashishga qo‘shimcha vosita bo‘lishi
mumkin. Relaksatsion texnikalarni psixogimnastika, art-terapiya, rolli-o‘yinlar bilan
qo‘shib
olib
borilsa,
psixokorreksiyada
katta
muvaffaqiyatga
erishish
mumkin.Relaksatsion texnikalar Relaksatsion texnikalar orasida nerv-muskul
relaksatsiyasi asosiy hisoblanadi. Bunda skelet muskulaturasidagi zo‘riqishni va
asabiylashishni kamaytiradigan qator mashqlar bajariladi. Bu mashqlar qo‘llanmaga
muvofiq bajariladigan muskullarning qisqarishi va bo‘shashishiga qaratilgan
mashqlarni o‘z ichiga oladi. Nerv-muskul relaksatsiyasining
eng mashhur
metodlaridan biri Dj.Djekobson metodidir. Unga ko‘ra mashqlar 2 fazadan iborat:
zo‘riqish va bo‘shashish.Bo‘shashish albatta zo‘riqish fazasidan keyin bo‘lishi
kerak. Zo‘riqishda maksimal, muskullar qisqarishi juda kuchli bo‘ladi. Har bir mashq
4-5 marta takrorlanadi. Mashqlarni ko‘zlarni yumilgan holda bajarish zarur. 1
qism. Bo‘shashamiz.Tanangizni bo‘sh qo‘ying. Bir tekis nafas oling.
Ko‘zlaringizni yuming. Ko‘z oldingizga maysazordagi yolg‘iz gulni keltiring. U
bo‘lib o‘tgan bo‘rondan so‘ng asta-sekin tiklanmoqda. Yuqoriga qarab asta- bo‘y
cho‘zmoqda, barglari chiqmoqda. O‘zingizni shu gul deb tasavvur qiling.
Momaqaldiroq o‘tib ketgandan so‘ng gul yolg‘iz qoladi...Siz tinchlik, yorug‘lik,
iliqlikni his qilasiz. Xavotirlangan ruhingizda ichki yorug‘likni his qilasiz. Dam
oling. Tinchlik va jimlikda tayanchni his qilasiz. Yashang, o‘sing va takomillashing.
2 qism. Psixorasm- “ Men kelajakda qanday bo‘laman?” mavzuida rasm chizish.
3- qism. Harakatli o‘yinlar – stuldan stulga o‘tish, o‘rtada turgan bola
bo‘sh stulga o‘tira olmasin, koptokni bir-biriga otish.
4-qism. So‘zsiz muloqot – guruhning bir a’zosi axborotni imo-ishora, mimika
bilan yetkazib beradi. Eski tanishlarning salomlashishi, urishlar, bolalar
bog‘chasidagi o‘yinlar, chanada uchishlar va boshqalar o‘ynalishi mumkin.
5-qism. Mavzuli o‘yinlar- “Mening zerikishim”, “Yordam so‘rayman”, “Xafa
bo‘layotgan insonni yupatish”. Relaksatsiya atamasi butun organizmda yoki uning bir
qismida quyi psixofizik faollik bilan xarakterlanadigan tetiklik holatidir.
Psixokorreksion amaliyotda relaksatsiyaning quyidagi metodlari qo‘llaniladi: nerv-
muskul
relaksatsiyasi,
autogen
mashqlar,
meditatsiya,
nafasninazorat
qilish.“Saqich”.Og‘zingizda qattiq, tishlab bo‘lmaydigan saqich bor. U og‘zingizni
to‘ldirib qo‘ydi. Og‘zingizni yopish uchun uni tishlaymiz.“Limon” (o‘tirgan yoki
yotgan holda). Bir qo‘lingizda limon. Uni soki chiqquncha siqamiz.
Limon
ushlagan qo‘lingizni qattiq siqamiz. Limon soki qanday oqayotganini ko‘ramiz.
Endi limon ikkinchi qo‘lda.Uni sok chiqquncha siqamiz. Endi ikkinchi
qo‘lingizda ham limon bor, mushtingizni qattiq siqamiz. Limon qoldiqlarini otib
yuboramiz, qo‘limizni tozalaymiz.“Toshbaqa” (turgan yoki o‘tirgan holda). Toshbaqa
quyoshda o‘tirib isinmoqda. Bundan xavf tug‘ildi, kimdir, toshbaqaga
yaqinlashmoqda. Toshbaqa xavf yaqinlashganda toshining ostiga bekinib oladi.
Yelkalarni ko‘tarib, boshni yelkaga qarab tortdi, bunday holda 3-5 sekund qolinadi.
Xavf ketgandan keyin toshbaqa toshi ostidan chiqadi. Yelkalarni tushirib, qo‘llarni
kerishtiring, bo‘shashing. Toshbaqa boshini qimirlatib, xavf yo‘qmikan deb
qaraydi. Xavf tug‘ildi, mashq yana davom etadi.“Filcha”(turgan yoki yotgan holda).
Filcha bola qorni ustidan o‘tmoqchi. Qorinni
shunday qattiq qisish kerakki, filcha
undan o‘ta olmasin. Qorin muskullarini 3-5 sekund qattiq ushlab turing. Fil o‘tib
ketdi, nafas chiqarib bo‘shashish mumkin. Filcha yana o‘tmoqchi va b.“Iflos
maysazor” (turgan yoki o‘tirgan holda).Oyoqlaring iflos maysazorga tushib ketdi,
oyoqlarni tortib olgingiz keladi, lekin hech tortolmaysiz.Oyoqlarni tortib olgingiz
keladi, lekin hech tortolmaysiz. Bir oyoqni chiqarib olamiz. Oyoqni kuch bilan
poldan tortib olamiz. Endi xuddi shunday qilib,
ikkinchi oyoqni ham tortib
olamiz.Sekin maysazordan sakrab chiqamiz. Fu, qanday iflos oyoqlar. Har bir
oyoqni silkib, iflos loylarni tushiramiz.“Mushuk” (turgan yoki o‘tirgan holda).
Dangasa mushuk ko‘chada o‘tirib atrofdagilarni kuzatmoqda. Qo‘llarini yuqoriga
ko‘tarib, qo‘llarini yuq origa ko‘tarib, iloji boricha yuqoriga osiladilar. O‘z
tovonlarini tushiradilar. Yana bir marta osiladi.
