O„lchash natijasi (sm)
Shlem-maskaning kerakli hajmi
O‗zgacha
63,5-65,6
66-68
68,5-70,5
71 dan yuqori
0
1
2
3
4
114
Pastda bog‗ich bo‗ladi. PTM-1ni tayyorlashda 7 ta o‗lchov ko‗zda tutiladi.
Maskaning cheti peshana, chakka, yonoq va engakka zich yonishib turishi kerak.
Nafas a‘zolarini himoyalash uchun biror-bir vosita topilmaganda dastro‗mol,
sharf, sochiq va shunga o‗xshashlar bilan og‗iz va burunni berkitish kerak.
Terini himoya qilish vositalari, qo„l osti vositalaridan teri himoya qilish
vositalarini tayyorlash. Terini himoyalovchi shaxsiy vositalar himoyalash
xususiyatiga qarab filtrlovchi va ajratuvchilarga bo‗linadi. Terini ajratuvchi himoya
vositalari havo o‗tkazmaydigan materiallardan tayyorlanadi. Ular zich yopiladigan
(germetik) va zich yopilmaydngan (nogermetik) bo‗lishi mumkin. Zich yopiladigan
vositalar kishi tanasini berkitadi va zaharlovchi moddalarning bug‗i va tomchilaridan
to‗liq himoya kiladi. Zich yopilmaydigan vositalar esa faqat tomchi holidagi
zaharlovchi moddalardan himoya qiladi. Bundan tashqari, bu vositalar kishi terisini
bevosita radioaktiv va bakterial vositalar ta‘siridan ham himoya qiladi.
Terini himoya qiladigan filtrlovchi vositalar ip-gazlamadan tayyorlangan
bo‗lib, unga maxsus kimyoviy modda shimdiriladi. Bunda matoning havo
o‗tkazuvchanligi saqlanib qoladi, zaharlovchi moddalar iplar orasidan o‗tayotgan
vaqtda yutiladi va neytrallanadi. Terini himoya qiladigan ajratuvchi individual
vositalarga umumharbiy himoya to‗plami (OZK), plyonkali himoya kostyumi (KZP)
va teri himoyalovchi maxsus vositaga L-1 engil himoya kostyumi kiradi. OZK, KZP
va L-I kostyumi himoya ta‘siri qoidasiga ko‗ra teri qavatlari, formali kiyim-kechaklar
va oyoq kiyimlarini zaharlovchi moddalar, radioaktiv moddalar va bakterial vositalar
ta‘siridan ajratishga asoslangan bo‗ladi.
Umumharbiy himoya to‗plami himoya plashi, himoya paypog‗iga hamda
himoya qo‗lqoplaridan iborat bo‗ladi. OP-1M plashi rezina qo‗shib to‗kilgan bo‗lib,
yengi va qalpoqchasi bo‗ladi. Ishlashga qulay bo‗lishn hamda qo‗lga zich yopishib
turshi uchun yengining uchiga rezina tasma tikilgan bo‗ladi. Qalpoqchani katta kichik
qilish uchun cho‗ziladigan tasma o‗rnatiladi. Plashlar quyidagi o‗lchovlarda bo‗ladi,
bo‗yi 166 sm gacha bo‗lgan kishilar uchun-birinchi bo‗y, 166 sm dan 172 sm gacha-
ikkinchi, 172 sm dan 178 sm gacha-uchinchi, 178 sm.dan 184 sm.gacha va undan
yuqorisi to‗rtinchi bo‗y bo‗ladi.
Himoya paypoqlari ham rezina qo‗shilgan matodan tayyorlanadi, asosi qalin
rezinadan iborat. Ular orqali oyoq kiyim ustidan kiyiladi va oyoqqa maxsus tasma
hamda taqiladi yordamida mahkamlanadi. Belga
taqiladigan
kamarga
esa
tasmalar
yordamida
birlashtiriladi. Himoya paypoqlari quyidagi o‗lchovlarda
ishlab chiqiladi: 40-poyabzal uchun birinchi bo‗y, 41-42
poyabzal uchun ikkinchi bo‗y, 43 va undan katta
poyabzalga uchinchi bo‗yi to‗g‗ri keladi.
Himoya qo‗lqoplari ikki xilda tayyorlangan bo‗lib,
kishda kiyish uchun ikki panjali va yozda besh panjali
bo‗ladi. Qishki qo‗lqoplar ichiga issiq saqlash uchun
astar kiygiziladi va tugma qadaladi.
L-1 yengil himoya kostyumi teri qavatlari va
formali kiyimlarni sharlovchi moddalar, radiaktiv
moddalar hamda bakterial vositalardan zararlanishdan
115
himoya qilishga mo‗ljallangan. U rezina matodan tayyorlangan bo‗lib, kapyushonli
ko‗ylak, paypoqli shim, podshlemnik va ikki barmoqli himoya qo‗lqoplaridan iborat.
Paypoqli shimning yuqori qismiga ikkita yelka tasmasi va paypoqni oyoqqa
zich qilib bog‗lash uchun bog‗ichlar tikilgan. Kapyushonli ko‗ylakning orqa qismiga
chok orqasidan o‗tadigan belband tikilgan bo‗lib, ko‗ylakning oldi tanasidagi
tugmaga o‗tkaziladi. L-1 engil himoya kostyumi 3 o‗lchovda, bo‗yi 165 sm.gacha
bo‗lgan har xil xizmatchilarga birinchi, 165 sm.dan 172 gacha bo‗lganlarga ikkinchi,
172 sm.dan yuqori bo‗lganlarga uchinchi o‗lchovda tayyorlangan bo‗ladi.
L-1 yengil himoya kostyumi zararlangan joylarda ishlash uchun,
zararlanmagan joyda esa formali kiyim-kechaklar ustidan kiyiladi. Ish qobiliyatini
yaxshiroq saqlash uchun 10°C dan yuqori haroratda himoya kiyimi ishchi kiyim
ustidan, 0°C dan Q10°C gacha haroratda yozgi kiyim ustidan, 0°C dan past haroratda
esa qishgi kiyim ustidan kiyiladi.
Plonkali himoya kostyumi (KZP) – harbiy xizmatchilarning teri qavatlarini
zaharlovchi moddalar, radioaktiv moddalar, bakterial takomillashtirish ustida doimiy
ishlar olib borilmoqda. Shuning uchun, dushman tomonidan ommaviy zarar
yetkazuvchi qurollar ishlatilishi ehtimoli mavjudligi sababli, harbiy qismlar shaxsiy
tarkibini jangovarlik xususiyatlarini saqlash niyatida jang maydonida umumharbiy va
tibbiyot rioya vositalarini o‗z vaqtida qo‗llash muhim ahamiyatga ega. Harbiy
qismlardagi shaxsiy tarkib ommaviy zarar yetkazuvchi qurollarning shikastlovchi
omillari va jarohatlangan, zararlangan kishilarga birinchi tibbiy yordam ko‗rsatish
qoidalarini bilishi kerak.
Tibbiy vositalarni o‗z vaqtida qo‗llash kishilarni ommaviy zarar yetkazuvchi
qurollar ta‘siridan butunlay muohfaza qilishga imkon yaratadi.
Tibbiy muhofaza vositalariga AI-2 shaxsiy dori qutilar, ximiyaga qarshi
shaxsiy paketlar, shaxsiy bog‗lov paketlari.
AI-2 shaxsiy dori qutisi atom, kimyoviy va bakterial hamda boshqa guruhdagi
qurollarning shikastlovchi ta‘sirini kamaytirish yoki ular ta‘sirining oldini olish
maqsadida o‗ziga va o‗zaro yordam ko‗rsatish uchun mo‗ljallangan.
Dori quti plasmassadan tayyorlangan bo‗lib, dorilar uning ichidagi maxsus
uyachalarga joylashtiriladi.
Plastmassa quti qopqog‗i ichkarisiga dori
vositalarining qo‗llanish sxemasi joylangan. Dori quti
shunday konstruksiyaga egaki, undagi har bir dori
vositasi osonlik bilan olinadi va tezlik bilan qo‗llanadi.
Dori
quti
harbiy
xizmatchilar
kiteli
yoki
gimnastyorqasining tashqi cho‗ntagida olib yuriladi.
Saqlanadigan dori vositalari boshqa (komandir)
ko‗rsatmasi asosida qo‗llaniladi. AI-2 dori qutisiga
quyidagi dorilar joylanadi:
- fosfororganik moddalardan zararlangan paytda qo‗llaniladigan afin yoki
budaksim dori qutining 1-uyasiga joylashtirilgan. Afin yoki budaksim preparatlari
dala sharoitida tezlik bilan qo‗llash uchun steril holatda sprits-tyubikda chiqariladi,
qopqog‗i qizil bo‗ladi. Ushbu xiddi-zahar zararlanishning birinchi alomatlari yuzaga
chiqishi zahoti (ko‗z qorachig‗i qisqarishi, ko‗rish xiralashishi, ko‗z sohasida kuchli
116
og‗riq paydo bo‗lishi, ko‗p so‗lak oqishi, ko‗krakda og‗riq turishida, muskullar
orasiga yuboriladi. Ziddi - zaharni zararlangan kishi o‗ziga yuborishi yoki bir-biriga
yordam ko‗rsatishda muskullar orasiga yuborishi mumkin. Yodda tutish kerakki,
preparat qancha tez yuborilsa, zararlanishning oqibatlari oldi shuncha tez olinadi.
Zarur bo‗lganda preparat qaytadan muskullar orasiga yuborilishi mumkin. Shprits -
tubikdan foydalanish usuli 2-bobda ko‗rsatilgan. Ishlatilgan sprits-tubik zararlangan
kishining cho‗ntagiga solib qo‗yiladi.
- dori qutining 2-uyasi bo‗sh qoldirilgan, keyingi vaqtlarda ushbu uyaga
fosfororganik zaharlovchi moddalardan zararlanishning oldini dimetpramid va 0,002g
sidnokarb mavjud. Bu preparat ham bitta tabletkadan qo‗llaniladi, zarur bo‗lgan
holatlarda 4-5 soat oralatib sutkasiga 3-4 martadan ko‗p bo‗lmagan holda ichiladi.
Ushbu preparatlar boshliq (komandir) buyrug‗i asosida qo‗llanadi.
- dori qutining 3-uyasiga shprits-tyubik holatida chiqarilgan og‗riqni
qoldiradigan vosita promedol yoki morfin preparata joylanadi.
Shikastlangan kishiga kuchli og‗riqning oldini olish yoki shunday og‗riq
boshlangan vaqtda uni to‗xtatish maqsadida qo‗llanadn. Shprits tubik oq qopqoq
bilan berkitilgan.
Radiatsiyadan himoyalanish vositasi dori qutining 4-uyasiga solib quyiladi.
Ushbu himoya vositasi sistamin (RS-1)ning 0,2 g li 12 ta tabletkasi ikkita pushti rang
penalga solingan. Ayrim holatlarda bu preparat o‗rinda dietilstilbestrol (DES) 25 mg
dan tabletka holida chiqarilishi mumkin.
Sistamin preparati zararlangan joylarda harakat qilish kerak bo‗lgan vaqtda
yoki himoya vositalaridan (yashirinish joylari, jangovor texnika va boshqalar)
foydalanilganda ularni himoya qilish xususiyati o‗tib kiruvchi nurlanishdan himoya
qila olmasligiga shubha qilinganda shu joyga kirishdan oldin (20-30 da stikl oldin)
6 ta tabletkasi birdaniga ichiladi. Sistamin preparati o‗z ta‘sirini organizmda 4-5 soat
mobaynida saqlaydi. Kerak bo‗lganda preparat 6 soat o‗tgach yana qabul qilinishi
mumkin. Kerak bo‗lganda ushbu preparat qayta 5-6 soat o‗tgandan so‗ng ichilishi
mumkin.
Dietilstilbestrol (DES) preparati pgu zararlanish joyiga kirishdan oldin (1-2
sutka oldin) I tabletkadan (25mg) ichiladi, preparat o‗z ta‘sirini organizmda 10 kun
mobaynida saqlashi mumkin. Agar shu vaqt ichida kistamin preparati qo‗shimcha
qilib ichilsa, unda DES preparatining ta‘siri yanada kuchayadi:
- dori qutining 5-uyasiga dushman tomonidan qo‗llanilgan bakterial usitalarga
qarshi ikkita oq penalga solingan xlorterastiklinning 100000 TB li 10 ta tabletkasi
joylanadi. Yarador bo‗lgan vaqtda, kuyish vaqtida yoki infeksiyaning oldini olish
uchun preparat 5 tabletkadan ichiladi, kerak bo‗lsa preparatning kolgann 6-8 soat
o‗tgandan so‗ng qabulq kilinadi.
- dori qutining 6-uyasi zaxira holda qoldirilgan.
Kuyishga qarshi vosita hisoblangan etaperazip dori qutining 7-uyasiga havo
rang penalga solib quyilgan. Penalda etapyeraziping 0,006 g li tabletkasi 5 tadan
joylangan. Nurlanishning dastlabki reaksiyasi paydo bo‗lgan paytida, shuningdek,
bosh qattiq og‗rigan holatlarda, ko‗ngil ayniy boshlagan paytda bir tabletkadan
ichiladi. Keyingi vaqtlarda bu preparat o‗rniga dimetkarb preparati qo‗llanilmoqda.
117
Ximiyaga qarshi shaxsiy paketlar (IPP-8, IPP-9, IMI 10). Terining ochiq
joylariga tushgan zaharlonchi moddalarni degazatsiya qilish va tering ochiq joyiga
tegib turadigav (bo‗yni, yuz, qo‗llar) formali kiyim-kechak yengi, yoqasi hamda
protivogazning yuz qismini degazatsiya qilish uchun mo‗ljallangan. Bundan tashqari,
ushbu paketlardan jangovor holatlarda zarur bo‗lib qolgan vaqtda shaxsiy qurol va
harbiy texnikaning ayrim qismlari, kishilar tegadigan joylarni degazatsiya qilish
uchun foydalaniladi.
Ximiyaga qarshi IPP-8 shaxsiy paket kavsharlangan polietilen xaltadan iborat
bo‗lib, uning ichiga degazatsiya qiluvchi suyuqlik solingan shisha flakon va to‗rtta
paxta-dokali tampon solingan.
Ximiyaga qarshi shaxsiy paketlar IPP-9 IPP-10, IPP-12 metall ballondan iborat
bo‗lib, ichiga degazatsiya qiluvchi suyuqlik solingan.
Zaharlovchi moddalar teriga tushgan vaqtda tezlik bilan shaxsiy
paketlar chap qo‗lga olinadi; IPP-8 paketining shisha idishi qopqog‗i
ochiladi;
IPP-9,
IPP-10
metall
ballonlarining
yuqori
qismi
maxsus
teshuvchi
moslama
yordamida
teshiladi;
teridagi
suyuq-tomchi
holidagi
zararlovchi moddalar asta-sekinlik bilan quruq paxta-
dokali tamponga shimdirib olinadi; paxta-dokali
tomponning ikkinchisi olingan va degazatsiya qiluvchi
suyuklikka
ho‗llanib,
zaharlovchi
modda
tushgan joylar va protivogazning yuz qismi sinchiklab
artib chiqiladi (odamning yuz qismi artilayotgan vaqtda
ko‗zga suyuqlik tushmasligiga harakat qilish kerak)
ishlov o‗tkazib bo‗lingandan so‗ng shisha flakon
qopqog‗i yoki metall ballonlar qopqog‗i mahkam qilib
yopiladi va protivogaz sumkasiga solinadi.
|
