Axborotga bo‘lgan ehtiyoj, axborotlashtirish

Axborotlashgan jamiyat. Bu jamiyatda barcha fuqarolar, tashkilot-lar va davlatning axborotga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun hamma sharoit yaratilgan bo‘ladi. Mehnat qiluvchilarning ko‘pchiligi yoki axbo-rot ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va sotish bilan band bo‘ladi yoki bu jarayonlarsiz ishlab chiqarish majburiyatlarini bajara olmaydigan bo‘ladi. Bu shuni anglatadiki, bunday jamiyat fukarolari axborot madaniyatiga ega bo‘ladi. Ya’ni axborot bilan ishlashni, uni olish, qayta ishlash va uzatish uchun axborot tizimlari va texnologiyalaridan foydala-nishni biladilar. Bu inson faoliyatining barcha jabhalariga oid boy bilim-lar, ishonchli axborotlardan to‘liq va o‘z vaqtida foydalanishni ta’minlash-ga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni joylarda tatbik etishni anglatadi.

Informatika. Axborot xususiyatlarini o‘rganish, uni yig‘ish, saqlash, qidirish, qayta ishlash, o‘zgartirish hamda inson faoliyatining turli sohalarida foydalanish va tarqatish bilan shug‘ullanadigan fan infor-matika, deb ataladi. Informatikaning asosiy vazifasi – davlat boshqaruv organlarining, sanoat va tadbirkorlik hamda boshqa sohalardagi axborot ehtiyojini qondirish uchun moddiy-texnik bazani yaratishdir.

Informatikaning asosiy uchta yo‘nalishi mavjud.

Birinchi yo‘nalish axborotni uzatish, yig‘ish va qayta ishlashning texnik vositalarini rivojlantirish nazariyasi bilan bog‘liq. U o‘z ichiga hisoblash komplekslarini, lokal va global hisoblash tarmoqlari, aloqa nazariyasini olgan keng ilmiy-ommaviy sohadir.

Ikkinchi yo‘nalish ma’lumotlarini qayta ishlash bo‘yicha har xil amaliy vazifalarni hal etish yuzasidan turli kategoriyadagi foydalanuv-chilar uchun texnik vositalar bilan samarali ishlashni tashkil qilish imko-nini beradigan, dasturiy ta’minotni ishlab chiqishga yo‘naltirilgan, mate-matik va amaliy fanlar kompleksini o’z ichiga olgan dasturlashtirishdir.

Bu yo‘nalishga algoritmlashtirish tillari nazariyasi, ma’lumotlarni tashkil etish, saqlash, qidirish va qayta ishlash nazariyasi, tizimli hamda amaliy dasturlashtirish nazariyasi kiradi.

Axborot tizimini yaratishda ikkinchi yo‘nalishni umumiy va amaliy dasturiy ta’minot deb atash qabul qilingan.

Uchinchi yo‘nalish – avtomatlashtirilgan usulda turli daraja-dagi vazifalarni hal etish modellari, algoritmlari, tartibi, texnologiyasini ishlab chiqish va tashkil qilishdir. Informatikaning bu bo‘limi hozirda qishloq xo‘jaligi sohasida o‘ta muhim va dolzarb sanaladi.

Informatikaning moddiy-texnik bazasi boshqaruv faoliyati-ning turli sohasi va darajalarida ishlayotgan mutaxassislar uchun avtomatlash-tirilgan ish joylaridan keng foydalanish imkonini beradi va shuningdek, ekspert – professional (ekspert tizimi) darajasida qaror qabul qilishga qodir bo‘lgan ixtisoslashtirilgan predmet sohasida hisoblash tizimini va axborot-kommunikatsiya tarmog‘ini yaratish imkoni yuzaga keladi.

Axborotni kodlashtirish. Axborotni xabarga aylantirish usul-laridan biri – uni moddiy tashuvchi vositasiga yozishdir. Bunday yozish jarayoni kodlashtirish, deb yuritiladi.

Agar kompyuter texnikasidan foydalanish uchun mo‘ljallangan moddiy tashuvchilardan foydalanilsa, u holda ma’lumotlar bilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Bu holda axborotni saqlash, qayta ishlash, uzatish va kiritishni avtomatlashtirish maqsadida ularni shartli belgilarga aylantirish axborotlarni kodlashtirish ni anglatadi.

Ma’lumotlar. Axborot iste’molchiga yetib borguncha bir qator o‘zgarishlarga uchraydi. Oraliq bosqichlarda xabarning mohiyatiga ko‘ra xususiyati ikkinchi darajaga tushib qoladi, natijada «axborot» tushunchasi nisbatan cheklangan «ma’lumotlar» tushunchasi bilan almashtiriladi. Shuning uchun ham ma’lumotlarni axborot-ning kompyuterdagi tasviri deb aytish mumkin.

Ma’lumotlar bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan dalil va raqamlar, fikrlar to‘plamini ifodalaydi. Axborot va ma’lumotlar o‘rtasidagi farq ta’kidlanmaydigan hollarda ular anonim sifatida ishlatiladi.

Hujjat, hujjat aylanishi, Axborot tizimi doirasida har qanday tashkilot hujjat va hujjat aylanishi ishiga duch keladi. Hujjat – bu ma’lum bir qoidaga ko‘ra rasmiylashtirilgan, belgi-langan tartibda tasdiqlangan qog‘oz, ovoz yoki elektron shakldagi axborot xabaridir. Hujjat aylanishi – hujjatlarni yaratish, izohlash, uzatish, qabul qilish va arxivlashtirish, shuningdek ularning ijrosini nazorat qilish hamda ularni ruxsatsiz foydalanishdan himoyalash tizimidir.

Axborot jihatlari. Axborotni uchta asosiy jihatdan ko‘rib chiqish mumkin, ya’ni, pragmatik, semantik va sintaksis tomonidan. Axborotni aynan shu jihatdan ko‘rib chiqish avtomatlashtirilgan axborot tizimini loyihalashtirishda muhim ahamiyatga ega.

Pragmatik jihat axborotlarning amaliy jihatdan foyda-liligi, iste’molchi uchun qanchalik qimmatli ekanligi va qaror qabul qilishdagi ahamiyati nuqtai nazaridan ko‘rib chiqadi. Axborotni pragmatik o‘rganish boshqaruvning turli darajalarida qarorlar qabul qilish uchun zarur bo‘lgan ko‘rsatkichlar tarkibini aniqlash, ko‘rsatkichlar va hujjatlarning unifikatsiyalashtirilgan tizimini ishlab chiqish imkonini beradi.

Semantik jihat axborotlarni o‘rganishda axborotning mohiyatini ochish va uning elementlarining mazmunan ahamiyati o‘rtasidagi munosabatlarni ko‘rsatish imkonini beradi.

Ushbu jihat axborot qismlari o‘rtasidagi bog‘liqliklarni ko‘rib chiqadi. Mazkur darajada axborot majmuining tashkil bo‘lish qonuniyatlari (rekvizitlardan ko‘rsatkichlar, ko‘rsatkichlardan hujjatlar shakllantirish) tadqiq etiladi. Axborotning miqdoriy bahosi ushbu darajada axborotning shakllanish jarayonini bayon etish, hujjatlar harakatlanishining oqilona yo‘nalishini hamda ularni qayta ishlashning texnologik variantini tanlash imkonini beradi.

Xullas, axborotni turli jihatlarida o‘rganish ularning tartibi va tarkibini, paydo bo‘lish qonuniyatini, hajm, vaqt va sifat jihatidan tavsifi (to‘liqligi, ishonchligi, eskirmaganligi, aniqdigi) ni aniqlash, shuningdek axborot olish, qayta ishlash, himoya qilish imkonini beradi.