ma‟lumotlar shinasi va adres shinalarini farqlashadi. 32 razryadli protsessorlar uchun kom
andalar
shinasi – bu 32 bir-
biriga parallel o„tkazgich (sim)lardir; dasturlardan komandalar operativ xotiradan
protsessorga shu o„tkazgichlar orqali keladi. Pentium va undan keyingi protsessorlarda ma‟lumo
tlar
shinasi 64 razryadli bo„lib, 64 o„tkazgichlarda mujassamlangan. Bu Pentium protsessorini
64
razryadli qila olmaydi, chunki protsessor razryadligini ma‟lumotlar
shinasi razryadligi belg
ilaydi.
Adres shinasi operativ xotiradan ham komandalarni va ham ma‟lumotlarni boshqarish vazi
fasini
bajaradi deyish mumkin.
Bosh shina, FSB
Agar kompyuterga tashqi qurilmalar ulanganini hisobga olmasak, protsessor komandani
operativ xotiradan oladi va u bilan ma‟lumotlarni almashadi deyish mumkin.
Protsessor x
otiraga
«o„zining» qurilmasi sifatida qaraydi. Qolgan hamma qurilmalar uning uchun – tashqari, garchi
ular
tizimiy blok ichida joylashgan bo„lsa ham. Protsessorni operativ xotira bilan bog„lovchi h
amma
shinalarni bitta bosh shina sifatida qarash mumkin.
U FSB (
Front Side Bus) shinasi deb ataladi. Onalik platasi 66 (100, 133) MGts chastotas
ida
ishlaydi deyishganda, protsessorga tayanadigan bosh shina chastotasini nazarda tutishadi (protses
sor
ushbu chastotani oladi va uni o„zining ichki ko„paytirish koeffitsientiga ko„paytiradi).
ISA shinasi
ISA (
Industry Standard Architecture) – 80-yillar boshidagi genial yechimdir.
Bu standart
qo„shimcha qurilmalarni ulash va ular bilan xuddi ichki qurilma kabi ishlash uchun bosh
shinaga
bo„linmalarni «kesib kiritish» imkonini berdi.
53
Bu texnologiya AT (
Advanced Technology) nomini oldi va ikkinchi avlod IBM PC AT 2
86
kompyuterlarida birinchi marta qo„llandi.
Bugungi kunda kompyuter komponentlarini korpusda joylashtirishning ikki standarti –
AT va
ATX mavjud. Korpus «standartliligi»ni aniqlovchi asosiy parametr
form-
faktor deb ataladi.
ATX
form-faktori – zamonaviyroq va shu sababli afzalroqdir.
Eskirgan AT form-
faktorli kompyuterni
tanlash keyinchalik, bir necha yil o„tgandan so„ng tizimiy blok ichini «yangilash» vaqti k
elganda,
muammo tug„dirishi mumkin. Kompyuterga o„rnatish yoki ulash mumkin bo„lgan qurilmalar ta
nlovi
cheklanishi mumkin. Tashqi qurilmalar (printer yoki skaner) ulanishi uchun mo„ljallangan
bo„linmalar orqa devorida joylashishi bo„yicha AT va ATX korpuslarini farqlash mumkin.
Ushbu standart paydo bo„lgunicha birinchi IBM PC kompyuterlari
tashqi qurilmalar bilan
deyarli ishlamas edi (printer, djoystik, klaviatura, ulanadigan diskovod xolos). ISA standar
ti
tadbiq
bo„lgandan so„ng onalik platasida qo„shimcha platalarni oson o„rnatish imkoni paydo bo„
ldi;
qo„shimcha platalar yordamida onalik platasiga xohlagan narsani – magnitofon, sovutgich
va
h.k.larni ulash mumkin. Qo„shimcha platalar
sho‘ba (
дочерная
) platasi, kengaytirish kartasi yoki
karta nomini oldi.
Turli jihozlarning minglab mayda ishlab chiqaruvchilari har xil qurilmalarni ishlab chiqarishga
kirishdi; ISA shinasining muvaffaqiyati ana shunda. Ular uchun kompyuter arxitekturasi ochiq b
o„lib
qoldi. ISA shinasining elektrik va mexanik parametrlarini bilib,
istalgan odam kompyutern
i
rivojlantirishi va kuchaytirishi mumkin. Ochiq standarti bo„lmagan kompyuterlar «yo„q» b
o„lib
ketdi. Bir qancha «tug„ma» kamchiliklari bo„lgan IBM PC platformasi esa, bu kamchilikl
arga
qaramasdan, ikki o„n yilliklardan beri muvaffaqiyatli rivojlantirmoqda.
