7 – Ma’ruza. Mavzu: Avtomatlashtirilgan loyihalashning texnikaviy vositalari
Onalik platasi va EHM periferiya qurilmalari
(Tashqi xotirada saqlovchi qurilmalar)
Ma’ruza rejasi:
1. Onalik plata
2. Onalik plata shinalari
2.1. Bosh shina
2.2. ISA shinasi
2.3. Lokal shina
2.4. VLB shinasi
2.5. PCI shinasi
2.6. AGP interfeysi
2.7. USB interfeysi
3. Integrallashgan tizimlar
4. EHM periferiya qurilmalari
5. Tashqi xotirada saqlovchi qurilmalar
5.1. Bikr disk
5.2. Qattiq disklarda to„plagich
5.3. CD-ROM diskovodi
Tayanch so‘zlar va iboralar
Chipset, janubiy most, shimoliy most, BIOS, form-faktor, sho„ba plata, kontsentrator,
periferiya qurilmasi
7.1. Onalik platasi
Ularsiz ishlay olmaydigan, kompyuterning eng ahamiyatli elementlari: markaziy protsessor,
xotira modullari va ko„p mikrosxemalar onalik platasida joylashadi. Bu kompyuterning asosiy pl
atasi
bo„lib, odatda o„lchami bo„yicha eng katta. Onalik platasi kompyuterning hamma elektron sxem
alari
uchun mexanik asos bo„lib, o„zida yana bitta ahamiyatli yuk – kengayish qo„shimcha pla
talarini
o„rnatish uchun bo„linmalarni joylashtiradi.
Bir necha yil oldin kompyuter xossalarini belgilovchi asosiy parametr uning protsessorinin
g
markasi edi. Bugun turmush tizimlarining ko„pchiligi uchun bunday emas. Hozirgi paytda
onalik
platasi chipsetining markasi asosiy parametr bo„lib qoldi deyish mumkin. Oxirgi besh yild
a
protsessorlar unumdorligi esa deyarli o„zgarmadi va kompyuterning «nozik joyi» bo„lib qoldi.
Chipset nima?
Qisqachasiga chipset – bu mikroprotsessorli komplektdir. Agar kengroq ta‟riflansa – bu
protsessorning qolgan hamma elektron xo„jalik bilan muloqot uchun zarur bo„lgan mikros
xemalar
to„plamidir. Ilgari onalik platasini bir necha o„nlab mikrosxemalar yoymasi qoplar edi. So
„ngra
ularni bir necha ixtisoslashgan «buyurtma» mikrosxemalarga keltirish g„oyasi paydo bo„ldi – oli
ngan
komplektni chipset deb
atashdi. Birinchi chipsetlar odatda to„rtta mikrosxemadan iborat edi. Bugungi
kunda chipsetlar odatda ikkita mikrosxemadan iborat, ulardan biri janubiy ko‘prik, ikkinch
isi esa
shimoliy ko‘prik deb ataladi. Agar onalik platasiga qaralsa, qiynalmasdan bu ikki juftlik topiladi
– bu
protsessordan keyin eng yirik mikrosxemalardir. Ular markirovkasi bo„yicha ishlab chiqaruvchin
i va
chipset markasini aniqlash mumkin.
Chipset markasini va uni ishlab chiqaruvchini bilishning ahamiyati, protsessor markasi va
ishlab chiqaruvchisini bilish ahamiyatidan kam emas, chunki kompyuterning funktsional
imkoniyatlarini chipset aniqlaydi, protsessordan esa bu funktsiyalar bajarilishi tezligi bog„liq
emas.
Onalik platasi chipseti protsessor bilan muvofiqlashgan bo„lishi lozim. Istalgan protsessorg
a
istalgan onalik platasi mos kelavermaydi va aksincha. Bugungi kunda protsessorga nisbata
n
chipsetdan ko„p narsa bog„liq. Shu sababli kompyuter sotib olinayotganda nafaqat uning protses
sori
qandayligini, balki, birinchi navbatda, onalik platasi chipseti qandayligini aniqlash zarur.
52
Onalik platasi chipsetiga bu plata qanday chastotada ishlay olishi birinchi navbatda bog„li
q.
Operativ xotirada bo„lishi mumkin bo„lgan hajmi va onalik platasiga ulanishi mumkin bo
„lgan
qo„shimcha qurilmalar soni ham chipsetga bog„liq.
BIOS
BIOS ( Basic Input Output System – kiritish-chiqarish bazaviy tizimi) – onalik platasining eng
ahamiyatli mikrosxemalaridan biridir. Unda birlamchi dasturlar yozilgan bo„ladi; kompyute
r ishi
shundan boshlanadi. Protsessorga energiya kelishi bilan u o„zining eng birinchi dasturi uchun us
hbu
mikrosxemaga murojaat qiladi va energiya ta‟minoti tugamaguncha o„z ishini to„xtatmayd
i. Agar
kompyuter qanday ulanishini ko„rgan va ulangan zahoti qora fonda o„tayotgan oq harflarga e‟ti
bor
bergan bo„lsangiz, bilingki, bunda siz BIOSga yozilgan dasturlar ishini kuzatgansiz.
BIOS dasturlari kompyuter ulangan zahoti uning asosiy tizimlarini tekshiradi, klaviatura v
a
monitor bilan muloqotni ta‟minlaydi, diskovodlarni tekshirishni bajaradi va onalik platasi chipse
tini
va hatto protsessorning o„zini qisman sozlashni bajarish imkonini beradi. Masalan, agar o
nalik
platasi bir necha chastotalar bilan ishlay olsa, chastotani onalik platasining o„zida joylashga
n katta
ulagich (переключатель) yordamida yoki BIOSda yozilgan dastur yordamida berish mumk
in. Bu
narsa protsessor chastotasining ichki ko„paytirish koeffitsientiga ham taalluqli (agar u Intel Celer
on
protsessoridagi kabi «bikr» berilgan bo„lmasa).
Har bir boshqarish usulining afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Masalan, BIOS dasturini
qayta sozlash yordamida onalik platasi parametrlarini boshqarish qulay, chunki bu tizim b
loki
korpusini bo„laklarga ajaratishni va onalik platasiga kirishni talab qilmaydi. Ikkinchi taraf
dan,
parametrlarni belgilashda yanglishilsa BIOS dasturlari ishlash qobiliyatini yo„qotishi mumk
in –
bunda kompyuterni umuman ishga tushirib bo„lmaydi va dasturaviy yo„l bilan BIOS sozl
anishini
qayta tiklab bo„lmaydi. Bu holda onalik platasidagi qayta ulagichlar yordamida BIOSni s
ozlash
mumkin.
BIOS mikrosxemasini topish oson. Protsessorni hisobga olmaganda, bu – kompyuterga
kavsharlanmagan yagona mikrosxemadir. U maxsus kolodkaga o„rnatiladi, demak uni yech
ib olish
va almashtirish mumkin. Bu ishni foydalanuvchi bajarmagani ma‟qul, chunki BIOSni almashtiri
sh –
kompyuterga xizmat ko„rsatish emas, balki ta‟mirlashdir; uni mutaxassis bajarishi lozim.
| 