22.1-jadval
Texnik salomasning sifat ko’rsatgichlari
Ko’rsatgich nomi
Salomas markasi
1
2
3
4
5
15-20
0
C dagi rangi,
Och
sarg’ish
Sarg’ish
Sarg’ish
261
to’q emas
Kul rang va yashil tusli ranglar yaroqsizlik omili
bo’lmaydi
Titri (yog’ kislotasining
qotish harorati),
0
S
39...43
46...50
53dan
kam
emas
58dan
kam
emas
54dan
kam
emas
Kislota soni, mg
KOH/g,
ortiq emas
3,5
5
5
5
5
Namlik va uchuvchan
moddalar miqdori, %,
ortiq emas
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
Nikelning massaviy
konsentrasiyasi, mg/kg,
ortiq emas
15
20
20
20
20
Yod soni, J
2
/100 g,
ortiq emas
65
65
6
-
-
oraliqda
-
-
-
5-17
17-30
Oziqa salomasiga nisbatan texnik salomas tarkibida erkin yog’ kislotalari
miqdorini ko’proq bo’lishining sababi gidrogenlash jarayonini yuqori haroratda va
uzoq davom etishi tufayli trigliseridlarni ko’proq parchalanishidir. Amaliyotda atir
sovun olishda qo’llaniladigan texnik salomas past titrli salomas, xo’jalik sovunini
ishlab chiqarishda qo’llaniladigan texnik salomas esa yuqori titrli salomas deyiladi.
Salomas texnik va oziq-ovqat uchun mo’ljallangan, margarin mahsulotini
asosiy komponenti bo’lib, shuningdek xo’jalik va atir sovuni, texnik moylar
kosmetika kremi, qimmatbaho kimyo mahsuloti sifatida qo’llanishi mumkin.
Gidrogenlangan yog’ “Yog’-moy sanoati” hisobotiga ko’ra, hozirda 8 mln.t ni
tashkil qiladi. AQShda 3,5 mln. Tonna, MDHda 1,2 mln tonna gidrogenlangan
yog’dan foydalanilmoqda. Bu hodisa xom ashyo bazasini hamda katalitik
gidrogenlash texnologiyasini o’sishiga bog’liq. AQSh va Yevropa mamlakatlarida
262
ishlab chiqarilayotgan salomas, margarin, kulinar yog’, non ishlab chiqarish hamda
sovun, kosmetologiya va kimyo sanoati uchun mo’ljallangan xomashyodir. Agar
salomas ishlab chiqarish bir yilda 1,2 mln tonna bo’lsa, uning 85-90% ozuqaviy
salomasga va 10-15% texnik salomasga to’g’ri keladi.
Chet el hamda yurtimiz texnik adabiyotlarida yog’larni katalitik gidrogenlash
sohasida ancha ma’lumotlar bor. Lekin o’simlik yog’ini chuqur gidrogenlash haqida
ma’lumotlar juda kam.
Kosmetika mahsulotlari uchun hamda parfyumeriya uchun kosmetik stearin
qo’llaniladi. Ushbu mahsulotlar chuqur tozalash yo’li bilan olinadi. Unda 30%
palmitin kislotasi bo’lishi maqsadga muvofiq. Chunki palmitin kislota mahsulotning
kristal tarkibini hosil qiladi. Sifatli krem olish uchun past yod sonli salomas paxta
moyini 30-35% palmitin kislotali fraksiyasi nikel katalizatorida chuqur gidrogenlab
olinadi.
Paxta moyini fraksiyalash natijasida undagi palmitin miqdori 30-35%ga
ko’payadi. Paxta palmitinini gidrogenlash kukunsimon nikel katalizatorida
laboratoriya reaktori(500ml idish)da o’tkaziladi. Gidrogenlash quyidagicha olib
boriladi.
Reaktorga 200 gr rafinatsiyalangan paxta palmitini quyiladi va yog’li
termostatda qizdiriladi. Hamda havoni chiqarib yuborish uchun vodorod beriladi.
Vodorod vodorod yuboruvchi qurilma orqali yuboriladi. Ma’lum temperatura
bo’lgandan so’ng, paxta palmitiniga nikel katalizatori yuboriladi. Gidrogenlash
jarayoni 230
0
C ga ko’tariladi, bunda 1,2 l/min, reaktordagi bosim esa 0,01 MPa ga
yetkaziladi. Jarayon oxirida katalizator ajratiladi. Jarayon nazorati refraktometr
yordamida olib boriladi. Kuzatish 70
0
C da salomasning sindirish koeffisiyenti
domiy bo’lgunicha davom ettiriladi. Gidrogenlashni jadallashtirish uchun oqlovchi
tuproq va aktivlangan ko’mir va ularni aralashmasi kabi adsorbentlar qo’shiladi.
Detoksikantni optimal miqdorini topish uchun ko’mir 50% va tuproq 50% yog’ning
og’irligiga nisbatan 0,2-0,6% qo’shiladi. Bunda tajriba 220
0
C da nikel
konsentrasiyasi 0,2%, vodorodni yuborish 2 l/min va nikel katalizatori yordamida
amalga oshiriladi.
263
Izlanishlar natijasi quyidagi jadvalda keltirilgan.
|
