kengashi to'g'risidagi, y a ’ni tahrirdagi namunaviy ustav va namunaviy
nizomni tayyorlab, ularda ushbu kolljgial boshqaruv organining huquq
va majburiyatlarini aniq belgilab qo ‘yishi kerak.
2.
Kuzatuv kengashi faoliyatining samaradorligi ko‘p jihatdan
uning shaxsiy tarkibiga bogMiq boMadi. Kuzatuv kengashi a’zoligiga
saylash uchun ko‘rsatiladigan nomzodlami baholashning asosiy
mezonlari sifatida o'tm ishdagi jjobiy ish tajribasini (shu jumladan,
175
kuzatuv kengashidagi ish tajribasini), moliyaviy hisobotni o ‘qish va
tahlil qilish layoqatini, tarmoqni va xaiqaro bozorlami bilishni, istiqbolni
ko‘ra olishini, tashqi valutaiarim boshqarish tajribasini ko‘rib chiqish
zarur. Turli shaxslardan tarkib topgan kuzatuv kengashi strategiyani
ishlab chiqish va amalga oshirish chog'ida birlashgan jam oa boMib
ishlashga, atrofdagi raqobatchilar tomonidan bo‘layotgan xavflarga
qarshi turishga hamda muhitning o'zgarishiga tez munosabat bildirishga
qodirligi uning professional darajasini koMsatadi. Kuzatuv kengashining
a ’zolari ayrim shaxslarning manfaatiari jam oa boMib qabul qilingan
qarorlarda ustun kelishishdan oldini olib, samarali komanda tashkil
etilishini ta’minlashlari kerak.
2003-yilga qadai' 0 ‘zbekistan Respublikasining qonun hujjatlarida
kuzatuv
kengashi
tarkibiga
saylanadigan
nomzodlarga
ushbu
jam iyatning kollegia! yoki yakka ijro etuvchi organi a ’zolari bo‘lgan
shaxslam i saylashni taqiqlashdan boshqa talablar qo'yilm as edi. Buning
natijasida, shuningdek, AJlaming aksariyat ko‘pchiligida samarali
xususiy mulkdorlar yo‘qligi natijasida ko‘pgina kuzatuv kengashlari
ulam ing tarkibiga saylanmasdan kiradigan davlat aksiyalari paketlarini
boshqaruvchidan hamda aksiyadoriar umumiy yigMlishi tomonidan
saylangan, uncha ko‘p b o im ag an aksiyalar soniga ega b o ig a n mehnat
jam oasi a’zolaridan iborat edi. Ular ijro etuvchi organga qaram
boiganliklaridan, uning faoliyatini yo‘lga solib va nazorat qilib tura
olmas edilar.
2003-yilda korporativ boshqamv to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga
kuzatuv kengashi va taftish komissiyasi tarkibiga ushbu AJda mexnat
shartnomasi bo‘yicha ishlaydigan shaxslami saylashni taqiqlaydigan
qo‘shim cha kiritildi. Shu munosabat bilan o‘sha vaqtda mavjud boMib
turgan 3884 ta AJning 3386 tasida 1 1437 nafar kuzatuv kengashlaming
a ’zosi va 6305 nafar taftish komissiyalarining a ’zosi almashdi.
Mehnat jamoasining a ’zolari samarali xususiy mulkdorlar yoki
ulam ing vakillari boMgan tashqi aksiyadorlar bilan almashtirilgan
AJlarda kuzatuv kengashining jamiyatni rivojlantirish va uning biznes-
rejasini shakllantirish strategiyasini belgilashdagi, biznes-rejaning
bajarilishini nazorat qilishdagi, ijro etuvchi organ rahbari lavozimiga
tayinlash
uchun
nomzodlar
tanlashdagi,
dividend
siyosatini
belgilashdagi va boshqa g‘oyat muhim vazifalami hal qilishdagi roli
kuchaydi.
Samarali xususiy mulkdorlarga ega boMmagan AJlarda, qoida
tariqasida, kuzatuv kengashlarining sifat tarkibi, binobarin, ular
176
faoliyatining samaradorligi ham unchalik yaxshilanmadi. Ba’zi AJlarda
mehnat jamoalari a’zolarining aksariyati ilgari ushbu jamiyatlarda
ishlagan tashqi minoritar aksiyadorlar (pensionerlar va boshqa
tashkilotlarga ishga o ‘tib ketgan shaxslar) bilan batamom almashtirildi.
Bunday shaxslar bo'lmagan taqdirda, ushbu AJ aksiyalariga ega
bo'lm agan shaxslar saylandi. Chunonchi, ko'pincha, qoida tariqasida.
bir xo'jalik birlashmasiga kirgan korxonalaming rahbarlari o'zaro
kelishib, kuzatuv kengashiga saylash uchun bir-birlariga ma’lum
miqdorda xodimlar yuborib turgan.
Ayrim strategik AJlarda (masalan, «ОКМК») mehnat jamoasining
ilgari kuzatuv kengashiga saylangan a’zolari ushbu jamiyatlaming
aksiyadorlari
boMmagan
davlat
xizmatchilari
bilan
butunlay
almashtirildi. Ayni vaqtda ularga, davlatning ishonchli vakillaridan
farqli oMaroq, ushbu jamiyatlami boshqarish organlaridagi vakolatli
davlat vakili maqomi berilmadi.
Shuningdek, xolding kompaniyalaming kuzatuv kengashlari hamda
davlat-akdiyadorlik
kompaniyalarining
va
aksiyadorlik
kompaniyalarimng
kuzatuv
kengashi
funksiyasini
bajaruvchi
kengashlari
ham
batamom
(yoki
deyarli
batamom)
davlat
xizmatchilaridan iborat.
Yuqorida ko'rsatilganidek, kuzatuv kengashi tarkibiga ushbu AJda
mehnat shartnomasi asosida ishlayotgan shaxslarini saylashning
taqiqlanishi xususiylashtirish siyosatini o‘zgartirish bilan bir vaqtga
to 'g 'ri keldi. Agar 2003-yilga qadar davlat korxonasi negizida tashkil
etilgai har bir AJda davlat aksiyalari ulushi kamida 25 foizni tashkil
etishi shart boMgan boMsa, keyinchalik xususiylashtirish siyosati davlat
ishtirokini faqat strategik ahamiyatga ega boMgan AJlar ustav fondlarida
saqlab qoladigan qilib o ‘zgartirildi. Boshqa AJlaming davlat aksiyalari
paketi (shu jumladan, nazorat qiluvchi va taqiqlovchi aksiyalar
paketlari) 2003-2009-yillarda sotildi yoki yaqin yillar ichida xususiy
mulk qilib sotilishi davom etadi.
Davlat aksiyalari paketlari, ayniqsa, nazorat qiluvchi va taqiqlovchi
aksiyalar paketlari xususiy mulkka aylangan sari AJlaming boshqamv
organlari tarkibida yangi mulkdorlar tashabbusi bilan o ‘zgarishlar yuz
bermoqda.
Ham
faoliyat
ko'rsatuvchi
pensionerlar,
turdosh
korxonalaming xodimlari va 2003-yilda mehnat jamoasi a’zolari o‘miga
saylangan kuzatuv kengashining boshqa a ’zolari faol aksiyadorlar yoki
ulaming vakillari bilan almashtirilmoqda.
177
3. Kuzatuv kengashi samarali faoliyat ko'rsatishining muhim omili
- aksiyadorlar bilan qarshi aloqa mexanizmining mavjud boMishidir.
|
