Toshkent shahar yakkasaroy tumani 160-sonli ixtisoslashtirilgan davlat umumta`lim maktabi

mehnat ta`limi fani o`qituvchisi

Bekmurodova Sojida O`ralovnaning

Kasblar tasnifi, kasblarda mehnat

turlarining ta`rifi.

mavzusi bo`yicha bir soatlik

Xarita (yun. chartes - varaq yoki xat yoziladigan papirus), karta - Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri. Qabul qilingan shartli belgilar sistemasida ularda joylashgan obʼyektlar koʻrsatiladi (q. Geografik xaritalar, Xaritagrafiya)

Uslub - tilning inson faoliyatining muayyan sohasi bilan bogʻliq vazifalariga koʻra ajratilishi. Kishilar faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda birbirlaridan maʼlum darajada farq qiladilar.

Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama.

1. 
   Salomlashish.
   
2. 
   Davomatni aniqlash.
   
3. 
   Darsga tayyorgarlikni tekshirish.
   
4. 
   O`quvchilar diqqatini darsga qaratish.
   

1. 
   Savol –javob o`tkazish.
   

Ma`naviy daqiqa olib boriladi.

O`tilgan mavzu savol javob orqali takrorlab olinadi.

O`qituvchi o`tilgan mavzuni aqliy hujum metodi yordamida savol javob bilan baholaydi.

Ishlab chiqarish mahsulotlari, ularning dizaynlari, hozirgi kunda ishlab chiqarishga qo`yilayotgan talablar haqida savollar beriladi.

Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t.

Bugungi darsimiz noan`anaviy bo`lib birinchi yangi mavzu bo`yicha tushuncha olinadi. Mana shu mavzu bo`yicha o`quvchilarni guruhlarga ajratib musobaqa shaklida olib boriladi.

Uyga vazifa musobaqa vaqtida tekshiriladi. Ya`ni musobaqaning 4 turiga shart sifatida kiritilgan.

Yurtboshimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek, “Agar biz o`z vaqtida uzoqni ko`zlab, ertaga hayotga kirib kelayotgan yoshlarimizning chuqur bilim va kasb-hunar egallashi uchun zamin yaratmasak, ularni zamon talab qiladigan mutaxasis kadrlar etib tayyorlamasak, inqiroz davrida yurtimizda tinchlikni saqlab, iqtisodiyotimizning barqaror o`sish sur’atlarini ta’minlashga, ayni shunday og’ir sharoitda xalqimiz hayotining tobora yuksalishiga erisha olarmidik? Yo`q, albatta”.

Shunday ekan bizning kelajagimiz avvalom bor yoshlarimiz qo`lida ularning chuqurroq bilim olishlari uchun qo`limizdan kelgan barcha ishlarni qilishimiz ularga to`g`ri yullanma berishimiz, jamiyatimizga foydasi tegadigan yetuk kadrlar tayyorlashimiz lozim

Kasbni to’g’ri tanlash har bir maktab o’quvchisining qiziqishiga, mayliga, qobiliyatiga va imkoniyatlariga mos bo’lishi uchun uning sog’lig’ini, o’zlashtirishini va hissiyotlarini hisobga olish lozim, bular ijtimoiy foydali va unumli mehnatda hammadan ko’ra ko’proq qaror topadi va namoyon bo’ladi.

Odam bajarayotgan ishlariga ijodiy munosabatda bo’lib, mehnat unumdorligini doimo oshirib borsa, tanlagan kasbiga zo’r qiziqish bilan qarasa, o’z ishining ijtimoiy ahamiyatini tushunsa, uning qobiliyatlari mehnatda takomillashib borsa, o’shandagina u mehnatdan qoniqish hosil qiladi va xursand bo’ladi, bunday holda har bir shaxs jamiyatga eng ko’p naf keltiradi. Bu fikrlardan kasb tanlashning g’oyat muhim ijtimoiy ahamiyati kelib chiqadi. Kasb-korni erkin tanlash juda katta ahamiyatga ega. Odam shug’ullanayotgan ishini yaxshi ko’rsa, bundan u xursand bo’ladi, qoniqish hosil qiladi, zo’r tashabbus ko’rsatadi, toliqmay mehnat unumini oshiradi.

Maktab o’quvchilarining kasb tanlashi ongli zaruriyat bo’lishi va ayni vaqtda jamiyat manfaatlariga mos bo’lib tushishi, yigit va qizlarning kamolot yo’lida shaxsiy muddaolarini qondirishi lozim. Buning uchun yuksak darajada ma’lumotli bo’lish zarur, hozirgi asrimizda bunday ma’lumotsiz fan-texnika ildam taraqqiy etishi mumkin emas.

Dunyoda minglab kasblar bor. Mana shu rangbarang kasblar olamida qanday qilib mo’ljal olish kerak? Hayot yo’lini mehnat faoliyatini to’g’ri boshlash uchun qaysi kasbni tanlagan ma'qul? Bu kabi savollarga javob topish uchun avval kasblar haqida ma’lumotga ega bo’lish kerak.

Mehnat predmetiga qarab barcha kasblar beshta tipga bo’linadi.

• 
  “Odam — tabiat” . Bu erda mehnatning asosiy, etakchi predmeti jonli tabiatdir. Bu tipga quyidagi kasblar kiradi: urug’shunos, meva-sabzavotshunos, davlat urug’chilik inspektsiyasining laboranti, chorvador-usta, ximik-bakteriologik analiz laboranti, zootexnik, agronom. Bu kasb kishilari kuzatuvchanlik, sabr-toqatlilik, jismoniy chidamlilik, g’amxo’rlik, tartiblilik xislatlariga ega bo’lishlari kerak.
  

• 
  “Odam-texnika”. Bunday kasblar tipida mehnatning asosiy etakchi predmeti texnika ob'ektlari (mashinalar, mexanizmlar va boshqalar), materiallar, energiya manbalari hisoblanib, unga quyidagi kasblarni misol qilish mumkin: tokar, frezerchi, slesar, yig’uvchi-slesar, elektromontajchi, tikuvchi-motorist va hokazo. Bunday kasb egalaridan ko’z bilan chamalash, kuzatuvchanlik, fazoviy tasavvur, qo’llar harakatining chaqqonligi, texnikaviy zehn, idrokning o’tkirligi, diqqatning to’planganligi, hamma narsaga diqqat-e’tiborli bo’lishlik talab etiladi.

  Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.

  Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.

  
  
• 
  “Odam-odam”. Bunday kasb tipida asosiy mehnat predmeti odamlardir. Mazkur mehnat sohasida mayllar, qiziqishlar qay darajada ekanini aniqlashda o’quv predmetlaridan tashqari, jamoa bo’lib o’tkaziladigan tadbirlarni tashkil etishda orttirgan tajribalar yordam beradi.
  

Tibbiyot, meditsina, tabobat - kishilar sogʻligʻini saqlash va mustahkamlash, umrni uzaytirish, kasalliklarning oldini olish, davolash haqidagi bilimlar va shu sohadagi amaliy tadbirlar majmui.

• 
  “Odam-belgi tizimi”. Kasblarning bu tipida shartli belgilar, raqamlar, kodlar, tabiiy yoki sun'iy tillar asosiy etakchi mehnat predmeti hisoblanadi. Hozirgi zamon kishisi belgilar va belgi tizimlari dunyosida tekstlar, chizmalar, sxemalar, kartalar, jadvallar, formulalar, yo’l belgilari ichida yashaydi. Binobarin, bularning hammasini biladigan tegishli mutaxassislar ham zarur.
  

Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Tilni oʻrganuvchi sohaga tilshunoslik deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida farq oʻrnatish zarur.

• 
  ”Odam badiiy obraz”. Kasblarning bu tipida badiiy obrazlar, ularning tuzilish usullari etakchi mehnat predmeti hisoblanadi. Bu erda quyidagi kasblarni ajratib ko’rsatish mumkin: tasviriy faoliyat bilan bog’liq bo’lgan kasblar: badiiy mebellar ishlab chiqarish bo’yicha duradgor, toshga o’yib gul soluvchi, yoritish elektrotexnigi (teatrda), poyabzal kanstruktor- modeleri, dizayner-rassom va boshqalar.

  Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch.

  
  

• 
  Qo’l mehnatidan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan kasblar. Mazkur kasbda ishlovchi kishilar qo’l mehnatidan va mexanizatsiyalashtirilgan mehnat qurollaridan foydalanadilar. Masalan, otvyortka, skalpel (jarrohlik pichog’i), shtixel (yog’ochga yoki metallga o’yib gul solish asbobi), reysfeder, tortsovka (bo’yoqchilar cho’tkasining bir xili), elektr drel, bo’yoq purkagich, turli o’lchamdagi qo’l ignalari, angishvona va qaychilar va hokazolar ana shunday ish quroli hisoblanadi.
  

• 
  Qo’lda boshqariladigan mashinalardan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan kasblar. Boshqacha qilib aytganda, ularni ham mashinada, ham qo’lda ish bajariladigan kasblar deyish mumkin — tokar, frezerchi, kran mashinisti, keng profildagi traktorchi-mashinist, elektrovoz mashinisti, tikuvchi-motorist va boshqalar. Bunday kasblarda ishlaydigan kishilardan fa-qat texnologik bilimlarni bilish talab qilinmasdan, shu bilan birga ulardan qo’l mehnati malakasiga ega bo’lish ham talab qilinadi.
  

• 
  Avtomatlashtirilgan va avtomatik sistemalardan, apparatlardan foydalanish bilan borliq bo’lgan kasblar. Avtomatlashtirish darajasiga qarab ishlayotgan kishining zimmasiga har xil vazifa tushishi mumkin. Bu vazifa umuman agregatni va uning ta'miri bilan bog’liq bo’lgan ishlarni boshqarishdan tortib o’sha agregat ishini kuzatib turish va agar zarurat tug’ilsa, kerakli mutaxassisni chaqirishgacha bo’lgan ishlarni o’z ichiga oladi. Mazkur kasb bo’limining vakillari prokat stanining operatori, energosistema dispetcheri, ximiya ishlab chiqarishi apparatchisi, avtomatik liniyalar operatori, po’lat quyuvchi va boshqalardir.
  
• 
  Funktsional vositalar, mehnat qurollari ko’proq talab qilinadigan kasblar. Bu erda odam xulq-atvoridagi funktsional vositalar va uning nutqidagi ana shunday vositalar, ya'ni imo- ishoralar, tovushlar, so’zlar, jumlalarning talaffuz qilinishi, ma'no tashuvchi va emotsional intonatsiyalar, pauzalar, yuz mimikasi mehnat quroli rolini bajaradi. Bu bo’limga: o’qituvchi, tarbiyachi, san'atkor, aktyor, xor yoki orkestr dirijyori singari kasblar kiradi.

  Aktor (erkak) yoki aktrisa (ayol) (lotincha act - „ijro“) drama, opera, balet, qo‘g‘irchoq teatri, estrada, sirk, kino, radio va televideniyeda rollar ijro etuvchi shaxs. Aktor o‘z tanasi, ovozi, aqli, his-tuyg‘ulari, qobiliyati vositasida jonli badiiy obraz yaratadi.

  
  

Har bir inson uchun yoshligida to`g`ri va foydali kasbni tanlashning ahamiyati kattaligi;

• 
  tanlagan kasbining yetuk mutaxassisi bo`lish uchun tinmay o`qishi va izlanishi lozimligi:
  
• 
  to`g`ri tanlangan kasb farovon hayot negizi ekanligi;
  
• 
  qiyinchiliklarni sobitqadamlik bilan yengib, qanday kasb bo`lishidan qat`iy nazar, halol va fidokorona faoliyat yuritish;
  
• 
  eng muhimi, tanlagan kasbi va shu kasbdagi mehnati bilan yurt ravnaqiga munosib hissa qo`shishi lozimligi;
  
• 
  Har bir inson o`z hayotida hurmat va shuhrat qozonishi, atrofdagilarning e’tibori va e’tirofida bo`lishni, ularning qo`llab-quvvatlashini, barchaning sevgisiga, muhabbatiga erishishni, shu bilan birga, mustaqil hayot kechirishni xohlaydi.

  Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.

  Sanab o`tilganlarning barchasiga birvarakayiga erishishning yo`li bor, u ham bo`lsa, qiziqishingizga va qobiliyatingizga mos bo`lgan kasbni tanlashdir.
  

Bu turda barcha o`quvchilar mustaqil holda Kasbiy deagnostika so`rovnomasini to`ldirishi va o`zining qaysi kasb tipiga moilligi kuchli ekanligini aniqlab olishadi.Bu metodda qaysi kasb tipida yig`ilgan bali ko`proq to`plagan bo`lsa o`quvchining usha tipga moilligi ko`chliroq hisoblanadi. Kasbiy so`rovnomaning bir necha turlari bo`lib o`quvchi agar javobga ekkilansa boshqa variantlarni ham psixolog yardamida yechib ko`rishi mumkin

1.O`zingiz tanlagan bitta kasb misolida salomatlikka qo`yiladigan talablarni izohlab bering.

2.Qiziqqan kasbingizga sizning sog`lig`ingiz mos kelmasa qanday yo`l tutasiz?

III. TUR.

Kasb-hunarga doir mantiqiy fikrlash.

kasblar nomi	sohaga tegishli belgilar
Programma lashtiruvchi
Auditor
Shifokor
Arxeolog
Tikuvchi
O`qituvchi
Quruvchi

Har bir guruh kasb va hunar haqida maqollar so`ng hikmatli so`zlar aytish. Ma`lum vaqt ichida tuxtab qolgan guruh o`yindan chiqadi.

“5” ”4” “3”