Tushuntirish xati

Ichan qal`a majmuasi:O`rta asrlarda Xiva allomalarning shahri bo`lgan. Bu yerda yirik fan markazlari faoliyat yuritgan – astronomiya, matematika, tibbiyot rivojlangan, buyuk olimlar Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino yashagan va ijod qilgan.

Shoh Ma`mun ibn Muhammad huzurida o`rta asrlarning eng yirik Sharq olimlari ishlagan, ular «Ma`mun Akademiyasi» ni tashkil qilganlar.

Ko`kaldosh madrasasi” O`zbekiston Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi sharqshunoslik instituti yetakchi ilmiy xodimi Omonulla Bo`riyevning aytishicha, ushbu tarixiy obida 1551-1575 yillarda bunyod etilgan.

Shaharning eng yirik tarixiy dahalari – Ko`kcha, Beshyog`och, O`rda va Samarqand darvozadan keluvchi yo`llar aynan shu yerda – Ko`kaldosh madrasasi hududida kesishadi. Ko`kaldosh madrasasi Chorsu maydonining Shahriston tepaligida, Xo`ja Ahror Valiy jome` masjidi yonida an`anaviy sharqona uslubda barpo etilgan. O`sha davrda bu binodan butun shahar kartadagidek ko`rinib turgan.

Uning keng hovlisi hujralar va ochiq ayvonlar bilan o`ralgan. Janubga qaragan darvozasining chap qismida masjid, o`ng tomonida qiroatxona joylashgan. Istiqlolga erishganimizdan keyin, davlatimiz rahbari Islom Karimov tashabbusi bilan yurtimizning boshqa hududlarida bo`lganidek, Toshkent shahrida ham qadimiy obidalarga alohida e`tibor berildi. Shuningdek, muqaddas qadamjolarni hamda me`moriy obidalarni qayta tiklash, arxeologiya yodgorliklarini bosqichma-bosqich chuqur o`rganishga e`tibor kuchaydi.

Ko`kaldosh madrasasida ham rekonstruksiya va qurilish ishlari amalga oshirildi. Jumladan, yangi minora barpo etilib, madrasa binosi sharqona uslubda ziynatlandi.Yangi darvozalar o`rnatildi.Bunday xayrli ishlarda Toshkent, Samarqand, Farg`ona ustalari o`z mahoratini namoyish qildilar.

Savol va topshiriqlar

1.Qadimda Ko`kaldosh madrasasi qanday bo`lgan?

2.Hozirda madrasa qanday?

3.Siz Xivada bo`lganmisiz?

4.Ichan qal`a nimani anglatadi?

5.Vatanni sevish, uni ardoqlash, ko`hna va qadimiy shaharni asrash uchun nimalar qilish kerak?

6.Vatan ravnaqini belgilab beradigan narsa nima ekan?

O`qituvchi tarixiy obidalar vatanimimizning,uning xalqining g`ururi, o`tmishi, tarixi ekanligini,ko`hna va qadimiy obidalarini asrash, ularni kelajak avlodlarga yetkazib berish har bir fuqoroning asosiy burchidir deb,darsga yakun yasaydi.

Tashkiliy qism.

O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi,navbatchi axboroti.O`quvchilar diqqatini mavzuga jalb qilish.

II.Asosiy qism:

O`qituvchi:Hammamizga ma`lumki,Navoiy bobomiz 1441-yil 9-fevral kuni Hirot shahrida dunyoga kelganlar.Otalari G`iyosiddin Bahodir saroy beklaridan bo`lganlar.Shoir bolalik chog`laridanoq zehnlari o`tkir bo`lib,4-5 yoshlaridan boshlab o`qish va yozishni bilib olganlar,ko`plab g`azallarni yod bilganlar.

Men sizlarga A.Navoiy bobomizning tug`ilishlari haqidagi rivoyatni aytib bermoqchiman.

Saroy beklaridan G`iyosiddin Kichkina o`g`il ko`rmishlar,murg`ak go`dak sharafiga ziyofat bermishlar.

Xona to`rida nuroniy keksalar anjumani,qo`lida go`dak bilan G`iyosiddin Kichkina kirib keladi.

O`tirganlar:

-Farzand muborak bo`lsin, G`iyosiddinbek.

-Rahmat,qulluq,qulluq.

Xondamir(go`dakni qo`liga olib):

- G`iyosiddin Bahodir o`g`li ko`rmishlar,mavlono Lutfiy ul go`dakning ismini o`zlari qo`yib bersalar.(O`tirganlar ma`qullshadi)

Lutfiy:Qutlug`chehrasidan hidoyat balqib turibdi.Agar ustozlarimiz Jomiy,Dehlaviy va Ganjaviylarga manzur bo`lsa,Ollohning inoyati ila ulug` va komil bo`lsin,degan niyatda bul go`dakka Alisherbek ismini qo`ygumizdir.

O`tirganlar:G`oyat go`zal ism,maqbul mavlono Lutfiy.

G`iyosiddin:Tashakkur ,mavlono,qulluq.Boshimiz osmonga yetdi.

Xondamir(qo`lini duoga ochadi):Omin,Alisherbekning umrlari uzun,rizqlari mo`l bo`lsin.Buyuk davlat arbobi,ulug` shoir bo`lsin.El –yurt madadkori bo`lib yetishsin. Ollohu akbar.

Ularning niyatlari ijobat bo`lib,u ulug` donishmand,buyuk shoir va iste`dodli olim bo`lib yetishadi.Alisher Navoiy butun faoliyatini va ijodini odamlarning baxt-saodatiga,ilm-fan taraqqiyotiga bag`ishladi.

Suhbatimizni temuriylar avlodining iste`dodli vakili,atoqli shoir,buyuk sarkarda Zahiriddin Muhammad Boburga qaratamiz.Shoir buyuk mutaffakir Alisher Navoiy an`analarini davom ettirib,Vatanga muhabbat,insonparvarlik,ma`rifatparvarlik g`oyalari bilan sug`orilgan ajoyib asarlar bitdi.U odob-axloq mavzusiga asosiy e`tiborini qaratdi.Xalq manfaatlarini o`yladi.Inson qadr-qimmatini yuqori tutdi.Odamlarni kamtarin,ko`rkam fazilatlar egasi bo`lishga da`vat etdi.

Buyuk ishlarni amalga oshirgan,qudratli davlat barpo etgan,ajoyib asarlari bilan dunyo ahliga tanilgan bobolarimiz bilan qancha faxrlansak ,arziydi.

III.Yakuniy qism:

Bobolarimizdan meros bo`lib qolgan qanday hikmatli so`z,ruboiylar bilasiz?

-Befoyda so`zni ko`p aytma,

Foydali so`zni ko`p eshuturdan qaytma.

-Vafosizda hayo yo`q,hayosizda vafo yo`q.

-Izzat tilasang kam de,

Sihat tilasang kam ye.

-Har kimki,vafo qilsa-vafo topqusidur!

Har kimki,jafo qilsa-jafo topqusidir!
Dars yakunida o`quvchilarni rag`batlantiriladi.


21-mavzu:Jamoat joylarida o`zini tuta bilish.Did bilan kiyinish

I.Kirish:

Tarbiyaviy mashg`ulotning maqsadi:

O`quvchilarga orastalik inson ko`rki,orastalik qoidalari,kiyinish odobi,muomala odobi haqida tushuncha berish.

O`quvchilarda sog`lom turmush tarzini targ`ib qilish, ozoda yurish qoidalarni o`rgatish.

O`quvchilarning nutqini o`stirish, so`z boyligini shakllantirib borish.

Tashkiliy qism: O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi.

Orastalik –ozodalik,sarishtalik,tartiblilik demakdir.Masalan,hammayoqni sarishta qilish,orasta kiyinish,soch tirnoqlarga e`tibor berish,o`quv qurollatini yaxshi saqlash kabi ishlar orastalik belgisidir.

Orasta va chiroyli kiyinish ham orastalikdandir.O`ziga munosib kiyim kiyish esa husnga husn qo`shadi.O`z yoshiga,mavsumga va joyiga qarab kiyinish insonning did-farosatidan,qanday odam ekanligidan dalolat beradi.

O`g`il-qizlarning milliy xususiyatlarni e`tiborga olib,o`zlariga yarashgan,ozoda liboslar kiyib yurishlari ular madaniyatining belgisi hisoblanadi.O`quvchi maktabda joriy qilingan kiyimda bormog`i lozim. U o`zini va o`quv qurollarini tartibli saqlashi kerak. Kishi o`zini nazorat qilishi ham orastalikdir.

Rivoyat. Sukutning xosiyati

Rivoyat qilishlaricha,o`z davrining mashhur hakimi,hamma davrlarning dono tabibi,bo`lmish Luqmoni Hakim kunlardan bir kuni hazrati Dovudning oldiga boribdi.Dovud odatdagidek sovut,zihrli kiyimlar tayyorlash bilan band,ya`ni temir –tersaklar orasida ishlab o`tirar ekan.

Hakim umri bino bo`lgandan beri bunday manzaraga duch kelmagan ekan.Shu boisdan bunday zihrli kiyimlar qanday kiyimlar ekanligi,uni kimlar kiyishini so`ramoqchi bo`libdi.Ammo ustozi:”Avval o`yla,keyin so`yla”,”Sabr qil – sabrning tagi oltin”,- deb o`rgan ekan.U sukut saqlab kutib turibdi.Hazrati Dovud kiyimni tayyorlab,egniga ilibdi-da,shodlanib Hakimga shunday debdi:

-Mana ko`rdingizmi,men sovuq temirdan qanday issiq kiyim tayyorladim.Buni kiygach,bemalol jangga kirib,bosqinchi dushmanning dodini berish mumkin.

Bu gapni eshitgan Hakim:”Sukut –aql belgisi.Ustozimning nasihatiga amal qilib sukut saqladim-da,qo`pol xatodan saqlandim”-debdi ichida.

Hissadan hissa shuki:o`ylab ish tutish,sabr qilish kabi ajoyib xislatlarni o`rganish lozim.

-Barmoqlaringizni og`iz va burunga tegizmang.

-Odamlar oldida tish kavlamang.

-Og`zingiz va burningiz suvini baland ovoz bilan tashlamang.

-Esnasangiz,qo`lingizni og`zingizga qo`ying.

-Odamlarga qarab kerishmang,baland ovozda xoxolab kulmang.

-Tilingizni tiyib,unga erk bermang,bo`lmasa bir kun boshingizga yetadi.

Savollar:

1.Orastalik haqida qanday tasavvurga ega bo`ldingiz?

2.Kiyinish madaniyati nima degani?

Dars yakunida o`quvchilarni rag`batlantiriladi.

Sana:

22-mavzu: Did bilan kiyinishodobi

O`quvchilarda sog`lom turmush tarzini targ`ib qilish, ozoda yurish qoidalarni o`rgatish.: O`quvchilarning nutqini o`stirish, so`z boyligini shakllantirib boorish.

jamoat joylarida o‘zini tutish odobiga rioya qila oladi;

odobli bo‘lishga shaxsiy namuna ko‘rsatadi; - Kiyinish madaniyatiga rioya qiladi. - jamoada ishtirok etish odobi va qoidalarini biladi.

Orastalik –ozodalik,sarishtalik,tartiblilik demakdir.Masalan,hammayoqni sarishta qilish,orasta kiyinish,soch tirnoqlarga e`tibor berish,o`quv qurollatini yaxshi saqlash kabi ishlar orastalik belgisidir.

Orasta va chiroyli kiyinish ham orastalikdandir.O`ziga munosib kiyim kiyish esa husnga husn qo`shadi.O`z yoshiga,mavsumga va joyiga qarab kiyinish insonning did-farosatidan,qanday odam ekanligidan dalolat beradi.

O`g`il-qizlarning milliy xususiyatlarni e`tiborga olib,o`zlariga yarashgan,ozoda liboslar kiyib yurishlari ular madaniyatining belgisi hisoblanadi.O`quvchi maktabda joriy qilingan kiyimda bormog`i lozim. U o`zini va o`quv qurollarini tartibli saqlashi kerak. Kishi o`zini nazorat qilishi ham orastalikdir.

Rivoyat. Sukutning xosiyati

Rivoyat qilishlaricha,o`z davrining mashhur hakimi,hamma davrlarning dono tabibi,bo`lmish Luqmoni Hakim kunlardan bir kuni hazrati Dovudning oldiga boribdi.Dovud odatdagidek sovut,zihrli kiyimlar tayyorlash bilan band,ya`ni temir –tersaklar orasida ishlab o`tirar ekan.

Hakim umri bino bo`lgandan beri bunday manzaraga duch kelmagan ekan.Shu boisdan bunday zihrli kiyimlar qanday kiyimlar ekanligi,uni kimlar kiyishini so`ramoqchi bo`libdi.Ammo ustozi:”Avval o`yla,keyin so`yla”,”Sabr qil – sabrning tagi oltin”,- deb o`rgan ekan.U sukut saqlab kutib turibdi.Hazrati Dovud kiyimni tayyorlab,egniga ilibdi-da,shodlanib Hakimga shunday debdi:

-Mana ko`rdingizmi,men sovuq temirdan qanday issiq kiyim tayyorladim.Buni kiygach,bemalol jangga kirib,bosqinchi dushmanning dodini berish mumkin.

Bu gapni eshitgan Hakim:”Sukut –aql belgisi.Ustozimning nasihatiga amal qilib sukut saqladim-da,qo`pol xatodan saqlandim”-debdi ichida.

Hissadan hissa shuki:o`ylab ish tutish,sabr qilish kabi ajoyib xislatlarni o`rganish lozim.

-Barmoqlaringizni og`iz va burunga tegizmang.

-Odamlar oldida tish kavlamang.

-Og`zingiz va burningiz suvini baland ovoz bilan tashlamang.

-Esnasangiz,qo`lingizni og`zingizga qo`ying.

-Odamlarga qarab kerishmang,baland ovozda xoxolab kulmang.

-Tilingizni tiyib,unga erk bermang,bo`lmasa bir kun boshingizga yetadi.

1.Orastalik haqida qanday tasavvurga ega bo`ldingiz?

2.Kiyinish madaniyati nima degani?

Faol qatnashgan o’quvchilar rag’batlantiriladi

Tarbiyaviy mashg`ulotning borish:

Tashkiliy qism.

O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi,navbatchi axboroti.

Oila farzandning dastlabki tarbiya maktabidir. Shuni nazarda tutganda oilaning ikki sarkon — ota bilan onaning ma'naviy-ruhiy odobi, o'zlarining namunali xulq-atvorlari, yaxshi tarbiya ko'r-ganliklari, bolalarga tarbiya berishdagi tajriba va mahoratlari, qunt-sabotlari, sezgirlik va talabchanliklari bolalarni yoshlikdanoq boadab bo'lib o'sishida aks ettiruvchi ko'zgudek muhim o'rin tutadi. Bunda odamlarning: ,.Siz kimning farzandisiz?" deb so'rashlarida, u inson qanday tarbiya ko'rganligini bilish maqsadi yotadi.

Xalqimizda „Qush uyasida ko'rganini qiladi". „Bolani yosh-dan, tuholni boshdan asra", „Erkalasa onasi, taltayadi bolasi", „Bola aziz- odobi undan aziz" kabi naqllar borki, ulaming izini chaqadigan bo'lsak: farzandlarning qay tariqa tarbiya kirnh, o'sib, voyaga yetishi, fe'l-atvorining qanday bo'lib shaklla-nislu, birinchi galda ota-onaning farzandlarini qanday usul bilan larbiyalashiga, o'zlarini qanday tutishiga, ibrat ko'rsatishiga, ijobiy yo salbiy ta'sir etishiga bevosita bog'liqdir, degan ma'no-maqsad kelib chiqadi.

Ota-ona bolaga yoshligidan hayotda yashash nima ekanini. mashaqqat chekmay, bir burda non topib bo'lmasligini, biror kasb-hunar egasi bo'lmasa, hayotda ko'p qiyinchiliklar ko'rishini uqtirmas ekan, bola voyaga yetgan sari yurar yo'lini bilmay qoqila-di, garangsib, nima yumush qilishini bilmay, bekor qoladi. bekorchilikdan esa bemazagarchiliklar kelib chiqadi, xunuk ishlarga qo'l uradi, odobi, tarbiyasi buziladi. Shuning uchun ham ota-ona bolani kichikligidanoq axloq-odobga o'rgatishi, ilm-hunarli qilishi, dastyorchilikda ko'zini pishitib borishi ham qarz, ham farzdir.

Bola tarbiyasi g'oyat nozik, bu narsa vaqtni qo'ldan boy bermay, doimo, muntazam shug'ullanishni talab etadi.

Dars yakunida o`quvchilarni rag`batlantiriladi.

24-mavzu:“Onajonlar,sizga ta`zim!”

(8-mart-Xotin-qizlar kuni munosabati bilan)

O`quvchilarning nutqini o`stirish, so`z boyligini shakllantirib borish.

Tashkiliy qism: O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi.

“Alla” qo`shig`i tinglanadi.

Aqliy hujum:

-Nega go`dak alla aytilsa,osuda uyquga ketadi?

-Allada ne sinoat bor?

-Siz ham buvijonlaringiz,onajonlaringiz allasini eshitib uxlaganmisiz?

-Ularning allasini nima uchun yoqtirasiz?

Javoblar umumlashtirilish jarayonida mavzuga yana bir bor to`xtalib o`tiladi.

-Alla o`ziga xos qudratga ega bo`lib,u orqali bildirilgan ulug` niyatlar,ezgu tilaklar go`dakning insofli,diyonatli bo`lib kamol topishiga hissa qo`shadi.Shunisi diqqatga sazovorki,buyuk Vatanimizda onalar va bolalarga e`tibor bosh o`ringa qo`yilgandir.O`zbekiston aslida onalar va bolalarni e`zozlagan jannatmakon yurtdir.Ana shu yurtning onalari tamom boshqacha.Ular o`zini emas,ko`proq farzandi baxtini,saodatini,kelajagini o`ylaydi.Hayotda farzand kamoli ular uchun asosiydir.Onalar farzandlari yuragiga yoshlikdan millat va vatanga muhabbat urug`ini sochadi.Ulg`aygach,ona yurtiga sadoqatli,jasur hamda matonatli,halollikni boshida ko`targuvchi diyonatli inson bo`lib kamol topishini istaydi.

Zero,shoir aytganidek:

Oilaga qut bergan,

Bolaga oq sut bergan.

Baxt bersa ham but bergan,

O`zbegimning onasi.

To`marislar zotidan,

Barchinlar sabotidan,

Zulfiya bayotidan,

O`zbegimning onasi.

Tinchlik yo`lin tanlagan,

Belin mahkam bog`lagan.

O`zligini anglagan,

O`zbegimning onasi.

Muborak hadislarda ham onalarga hurmatda bo`lish alohida ta`kidlanadi.

-Bir kishi Rasulullohdan:”Men yaxshiligimni kimga qilsam bo`ladi?”,deb so`rabdi.”Onangga”,debdilar Rasululloh.U kishi savolni uch marotaba qaytaribdi.

Rasululloh. .”Onangga”,deyaveribdilar.To`rtinchi marotaba yana so`rabdi. Shunda

”Onangga va keyin otangga”,deb javob beribdilar janobi Rasululloh.

Nima uchun payg`ambarimiz shunday javob beribdilar? Chunki hamma odamning o`z onasi oldidagi farzandlik qarzi hech qachon tugamaydi,poyoniga yetmaydi.

Onamiz dunyodagi eng buyuk zotdir,onamiz quyoshimiz,oyimizdir,biz uchun eng mo`tabar bo`lgan aziz insondir.

-Onamiz allasida yostiqqa bosh qo`ygandek o`z partamizga bosh qo`yamiz,fikrimizni bir joyga jamlab,savolni diqqat bilan tinglaymiz.

Men bir son o`yladim.O`ylagan sonni 2ga ko`paytirdim,natijaga 5 sonini qo`shdim,javob 25.Men o`ylagan son qaysi ekan? Javob:10soni o`ylangan ekan.

-Ota-ona bilan munosabat deganda nimani tushunasiz?

1.Doimo ota-onaga hurmatda bo`lish.

2.Ular uchun dunyoning barcha boyligini ayamaslik.

3.Ota-onaga ularning hurmatini bajo keltirishingizni also eslatmaslik.

4.Ularga g`azab qilmaslik.

5.Ota-onamiz birinchi chaqirganlaridayoq oldilariga kelish.

6.Ota-ona bilan gaplashganda yuzini burishtirmaslik,jahl qilmaslik.

7.Ota-onaning barcha istaklarini bajo keltirish.

8. .Ota vaona bilan suhbatlashganda ovozni baland ko`tarmaslik.

9.Ota-onaning ruxsatisiz sayohatga chiqmaslik

10.Ota-onaga quvonch keltirishga intilish

O`ylaymanki,o`rganib olgan o`gitlaringizni amalda qo`llay olasiz,muhimi,bu sira qiyin ish emas.

-Onani rozi qilish deganda nimani tushunasiz?

Dars yakunida o`quvchilarni rag`batlantiriladi.

O`quvchilarda kasb-hunar o`rganishga bo`lgan qiziqishini o`stirib borish.

Tashkiliy qism:

O`quvchilarning darsga tayyorgarligi, navbatchi axboroti.

O`quvchilarni guruhlarga ajratish

Dunyoda kasb-hunar ko`p.Bu ikki so`z mazmun va mohiyat jihatidan bir-birlarini to`ldirib turadi.

Kasb-ish-faoliyatining ma`lum tajriba,tayyorgarlik talab etadigan biror turi,sohasi.

Hunar – kishining muayyan tayyorgarlik talab qiladigan,tirikchilikning asosiy manbai hisoblangan mashg`uloti.

Demak,inson kasb-hunarni o`z qiziqishi,o`z qiziqishi,orzu-istagi,maqsadi,jismoniy va aqliy imkoniyatlaridan kelib chiqib,tanlashi lozimdir.

O`zbek xalqi qadim-qadimdan kasb-hunarni e`zozlabkelgan,o`g`il-qizlarini ustalar qo`liga shogirdlikka eltib berib,kasb-hunar o`rgatgan.Natijada farzandlari zargarlik,kashtachilik,pichoqchilik,taqachilik,charxchilik,etikdo`zlik,duradgorlik kabi hunarlarni o`rganib komil inson bo`lib yetishgan.

Nasihat

Rivoyat qilishlaricha bir donishmand farzandlariga shunday nasihat qilar edi:

Aziz o`g`lonlarim,kasb-hunar o`rganinglar,zero,molu dunyoga ishonch yo`q va oltin-kumush safarda xatarlidir.Qaroqchi o`g`irlab ketadi yoki egasi yeb-ichib tamomlaydi.Ammo tanlagan kasbingiz,hunaringiz qaynar bitmas-tuganmas davlatdir.Agar hunarmand molidan mahrum bo`lsa,hunarining o`zi davlatdir.Shuning uchun o`zingiz yoqtirgan kasb-hunarni o`rganishingiz lozim.U sizni baxt-saodatga boshlaydi.

Kasb-hunarni o`rganish uchun aql,orzu,mehnat,iroda,sabr-toqat,zehn hamjihat bo`lsa,inson o`z kasbi va hunarining ustasi bo`ladi.

-Hunar haqida qanday maqol yoki ertaklar bilasiz?

-Insonni obro`siz va xor qiladigan illatlar,shuningdek ijobiy fazilatlarjadvalini hosil qiling.
-Kelajakda kim bo`lmoqchisiz?Tanlagan kasbingizga ta`rif bering.

Dars yakunida o`quvchilarni rag`batlantiriladi.

(21-mart – Navro`z bayrami munosabati bilan)

hamjihatlik, bir – birini hurmat qilish kabi fazilatlarni shakllantirish

o`yin turlari va ularni o`tkazish ko`nikma , malakalarini shakllantirish

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini ta’minlashni, media madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantira oladi.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi — doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayoti davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarini egallaydi

Kun shiori:Xush kelding Navro’zim

Tarbiyaviy mashg`ulotning jihozi:o`yin turlariga mos barcha jihozlar, bayroqchalar, rag`bat kartochkalar Tarbiyaviy mashg`ulotning borishi: Tashkiliy qism.

O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi,navbatchi axboroti.O`quvchilar diqqatini mavzuga jalb qilish.

Rivoyat qilishlaricha :

O`zbek xalq o`yinlari tarixida birinchi marta milliy o`yin namunalarining bayon etilishi, ularning ta`rifi- tavsifi qomusiy allomalardan M. Qoshg`riy qalamiga mansub.

U bundan 1000 yil burun 6 yil mobaynida Turkistondan Termizgacha, Xazar va Orol sohillaridan Tangritog` etaklarigacha bo`lgan hududda yashagan turli turkizabon xalqlarning tarixini o`rganib ”Devon u Lug`atit turk”, “Turkiy so`zlar devoni” ni tuzib chiqdi. Ushbu kitobda 150ga yaqin o`yinlarni tilga olinib, shundan 20taga yaqin o`yin turi haqida to`liq ma`lumot berilgan.

Demak, o`tmishda o`zbek xalqi yosh avlodni tarbiyalash uchun turli o`yinlarni yaratgan va qo`llagan. Bu o`yinlar dam olish vositasi bo`lib qolmay, balki bolalarni ziyraklikka, topqirlikka, mehribonlikka o`rgatishda ularni yuksak axloqiy fazilatlar egasi qilib tarbiyalashda muhim qurol sifatida ham yordam bergan.

Hozirgi kunda o`yinlar quyidagi turlarga bo`linadi:

Xalq o`yinlarini o`ziga xos xususiyatlari bo`yicha 3 guruhga ajratish mumkin

1. Alohida va bo`linib o`ynaladigan o`yinlar.

2. Tarafma – taraf bo`lib o`ynaladigan o`yinlar.

3. So`z va qo`shiqli o`yinlar.

Bola o`yin davomida har qanday holat yoki vaziyatda ham maqsadga erishishga harakat qiladi.

O`yinlarni tashkil qilish va bolalarga o`rgatishda quyidagilarga e`tibor berish lozim:

- Jismoniy harakatlar, yurish, yugurish, uloqtirish, kabilarni tartib qoidali bajarish;

- Sabr – chidamga o`rgatish:

- Ruhiy – psixologik jihatdan o`yinga tayyorlash;

- O`z – o`zini boshqarish va o`ziga ishinchni tarbiyalash

- Qat`iyatlilik ko`nikmalarini hosil qilish;

- O`quvchilarni fikrlashga o`rgatish;

- Topqirlik ko`nikmalarini shakllantirish;

- O`yinlarni ijtimoiy foydali mehnat bilan bog`lash

- O`yin davomida birdamlikka o`rgatish

To`g`ri tanlangan o`yin yosh avlodni har tomonlama muvaffaqiyatli tarbiyalash vositalaridan biri sifatida xizmat qiladi.
“Ikki o`rtoq” o`yini

O`yinning maqsadi: o`quvchilarga o`rtoqlik munosabatini tarbiyalash, ularga chaqqonlikni o`rgatish.

O`yin qoidasi: guruhga qarab tez yuritishga odatlantirish.

O`yinni o`tkazish: o`yinni xonada yoki maydonchada o`tkazish mumkin. O`quvchilar juft bo`lib saf tortib turadilar. Bitta o`quvchi “poyloqchi” bo`lib saf tortib turadi. Poyloqchi o`quvchi 3-5 metr nariroqda poylab turadi. Poyloqchi: qaynar buloq qaynaydi, so`zini aytsa o`quvchlardan oxirida turgan bola safning oldiga borib turadi, mana shunda agar poyloqchi ularni ushlab olsa, o`sha bola poyloqchi bo`ladi.

G`oliblarni aniqlash: qaysi qatordan kam o`quvchi tutilsa, shu qator g`olib chiqadi.

III. Yakuniy qism:

“Carxpalak” texnologiyasi

Dars yakunida o`quvchilarni rag`batlantiriladi.

Tarbiyaviy mashg`ulotning maqsadi:O`quvchilarda Amir Temurdan o`rnak olishga havas uyg`otish,xalqqa,Vatanga farzandlik burchi – Vatanni sevish,xalqni sevish ekanligini o`quvchilar qalbiga singdirish.

Tarbiyaviy mashg`ulotning jihozi:o`yin turlariga mos barcha jihozlar, bayroqchalar, rag`bat kartochkalar

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi — jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Kun shiori: Kuch adolatdadir

Tarbiyaviy mashg`ulotning borishi:

Tashkiliy qism: O`quvchilarning darsga tayyorgarligi, navbatchi axboroti.

O`quvchilarni guruhlarga ajratish

II.Asosiy qism:

Bolajonlar,Amir Temur bobomiz haqida nimalarni bilasiz?

O`quvchilar fikri umumlastiriladi.

Darhaqiqat,Amir Temur bobomiz – buyuk shaxs,kuragi yerga tegmagan sarkarda,yirik davlat arbobi,qonunshunos,yuksak iqtidorli notiq,ruhshunos,shu bilan el-yurtni sevgan va uni jahonga mashhur qilgan inson.Poytaxtimiz Toshkent shahrining markazida ulug` bobomiz nomi bilan ataluvchi go`zal xiyobonda sohibqiron Amir Temur bobomiz va uning avlodlariga bag`ishlab Temuriylar tarixi davlat muzeyi barpo etildi.Toshkent,Samarqand,Shahrisabz shaharlarida bobomiz savlatlariga mos purviqor haykallari qad ko`tardi.Bobomiz Amir Temur butun umrini xalqimiz,Vatanimiz ozodligi uchun bag`ishladi.Yurtimizning har bir qarich yeri uning uchun muqaddas edi.Buni Sohibqironning mamlakat tuprog`ini mo`g`ul bosqinchilaridan ozod qilish yo`lida olib brogan xaloskorlik kurashlari misolida ham ko`rishimiz mumkin.Bobomizdan bizlarga “Temur tuzuklari”nomli mashhur asar meros bo`lib qoldi.

-“Bir kunlik adovat yuz kunlik toat-ibodatdan afzaldir”,der edilar Sohibqiron bobomiz.Shayx Shamsiddin Kulol Amir Temur tug`ilmasdan burun unga “Sohibqiron”laqabini bergandi.Bobomizning sohibqirondan tashqari yana “Ko`ragon”,”Qutbiddin”,”Abdulmansur”,”Sulton G`oziy”kabi unvonlari ham bo`lgan.

Bobomizga berilgan ,”Qutbiddin” unvoni –zamona peshvosi,yo`l ko`rsatuvchi avliyo,degan ma`noni anglatadi.

”Abdulmansur”unvoni-zafarmand va g`alaba qozonuvchi degan ma`nolarni beradi.

”Sulton G`oziy” unvoni-“din uchun kurashuvchi sulton”degan ma`noni bildiradi.

Bobomiz Amir Temur kelajak avlodlarga juda ko`p purma`no o`git va vasiyatlar qoldirganlar.

Keling ularni birgalikda eslaylik.

-Azmi qat`iy tadbirkor,hushyor,jang ko`rgan,mard shijoatli bir kishi mingta tadbirsiz,loqayd kishidan yaxshiroqdir.Chunki tajribali bir kishi minglab odamlarga ish buyuradi.

-Aqlli dushman johilu nodon do`stdan yaxshi.

-Ochiq chehra,rahm-shafqat bilan xalqni o`zimga rom qildim.Adolat bilan ish yuritib,jabr-zulmdan uzoqroqqa bo`lishga intildim.

-Bir tayoqni sindirish mumkin,ko`p tayoqni bukib ham bo`lmas.

-Boshga qilich kelsa-da,rost so`zla.

Mustaqillik bergan beqiyos imkoniyatlat tufayli Sohibqiron bobomiz ulug`lagan adolat,bag`rikenglik,mehr-oqibat va hamjihatlik hayotimiz mazmun-mohiyatiga aylanmoqda,mamlakatimizda amalga oshiralayotgan ezgu ishlarda o`z ifodasini topmoqda.

Dars yakunida o`quvchilarni rag`batlantiriladi.

O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi,navbatchi axboroti.O`quvchilar diqqatini mavzuga jalb qilish.

Tashkiliy qism.

O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi,navbatchi axboroti.O`quvchilar diqqatini mavzuga jalb qilish.

II.Asosiy qism:

“Bilim-xazina” mavzusi slaydlar orqali namoyish etiladi. Rivoyat o’zbek xalq og’zaki ijodining eng qadimgi janrlaridandir. Rivoyatlar  hayotiy voqealarni hayotiy uydirmalar vositasida aks ettiruvchi xalq og’zaki ijod turidir. Rivoyatlarda tarixiy hodisalar va ayrim tarixiy shaxslar bilan bog’liq hodisalar hikoya qilinadi. Rivoyatlar u yoki bu voqea haqida xabar berish va uni tasdiqlash vazifasini bajaradi. Rivoyatlar  mavzusiga ko’ra quyidagicha tasnif qilinadi: Toponimik rivoyatlar va tarixiy rivoyatlar. Toponimik rivoyatlarda joy nomlarining kelib chiqishi bilan bog’liq hikoyalar ifodalanadi. Masalan:Samarqand nomining kelib chiqishi bilan bog’liq rivoyatlar. Tarixiy rivoyatlar biror shaxs faoliyati yoki xalq qhramonlari bilan bog’liq  bo’lgan voqealarni aks ettirib, ahloq va odobning go’zal ko’rinishlarini ulug’laydi. Masalan:To’maris, Shiroq, Ibn sino haqidagi rivoyatlar.  O’quvchilar bilan birgalikda quyidagi rivoyat o’qiladi va savol-topshiriqlarga javob beriladi: “Bir podsho uch o’g’liga nomingizni qoldiradigan ish qiling deb mablag’ beribdi. Katta o’g’il chiroyli maqbara qurdiribdi. O’rtanchasi bog’ yaratibdi. Kenjasi do’st orttiribdi. Buni eshitgan ota: “Vaqti kelib  maqbara nurab bitadi, bog’ quriydi ammo chin do’st umrinig oxirigacha do’stiga yaxshilik qiladi, kichik o’g’lim juda to’g’ri ish tutibdi,”- deb butun boyligini unga topshiribdi.”                                      
    Xalqning dono, purhikmat ifodalari, yirik madaniyat arboblari olimlar, davlat arboblarining ibratomuz gaplari xalqning hayotiy tajribalari asosida yuzaga kelgan dono fikrlarini ixcham shaklda ifodalovchi asarlar maqolllardir.,,Maqol” so’zi arabcha bo’lib, ,,so’z” demakdir.

III.Yakuniy qism:

Maqollarda fikr aniq, xulosa tugal, ifoda lo’nda va albatta, hukm tarzidagi ibratli fikr bo’ladi. U yoki bu maqollarning ko'chma ma'nosini, unda nima deyilmoqchi bo'layotganligini aniqlash uchun maqolda keltirilgan obrazlarning mohiyatini to'g'ri anglamoq kerak. O’quvchilar o’qituvchi yordamida quyidadi maqollarni o’qishadilar va ularning ma’nolarini tahlil qilishadi

Tashkiliy qism: O`quvchilarning darsga tayyorgarligi, navbatchi axboroti.

O`quvchilarni guruhlarga ajratish

II.Asosiy qism:

-Mangu olov-yoniq xotira,

Yuraklardan o`chmaydi sira.

O`tar lip-lip ko`z oldimizdan,

Gohi tiniq,gohida xira.

-Qadr nima?Xotira nima?

Unutilsa,g`arq bo`lar kema.

Qadr topgan umri e`zozda,

Xotirasiz qadr bor dema.
1999-yil 3-martdagi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoniga binoan 9-may “Xotira va Qadrlash kuni” umumxalq bayrami sifatida nishonlanadigan bo`ldi.

Yurtboshimiz tashabbusi bilan O`zbekistonning poytaxti Toshkent shahrida va barcha viloyatlarda Vatan ozodligi uchun kurashgan va shu yo`lda qurbon bo`lgan insonlar xotirasini abadiylashtirish hamda ularning jasoratlarini eslash maqsadida “Xotira maydoni”bunyoq etildi.

Xotira va Qadrlash kuni haqida so`z borar ekan,avvalo,xotira nima ekanligini tushunib olishimiz kerak.Bunda Yurtboshimiz so`zlari diqqatga sazovor:”Xotira bu-foniy dunyoda o`tgan ajdodlarimizni eslash,ularning chirog`ini yoqib,ezgu ishlarini davom ettirish”dir.

-Ha,xotira bugungi tinch va baxtiyor kunlarimiz uchun jonini fido qilgan bobolarimiz nomini yodga olish,qadr esa yonimizdagi mo`ysafid otaxon-u onaxonlarimizni e`zozlab,qadriga yetish,desak mubolag`a bo`lmaydi.

O`tmishga nazar solaylik,mustaqillikka erishgunga qadar,ajdodlarimiz ko`p qiyinchiliklarni boshdan kechirganliklariga guvoh bo`lamiz.Ularning ruhi,shijoati qalbimizni also tark etmaydi.

Xonadonimiz farishtalari bo`lmish bobo-buvilarimiz ham urush yillari boshlaridan juda og`ir kunlar o`tganini va bugungi tinchlikni qadrlash zarurligini tez-tez takrorlab turishadi.Vatan istiqboli uchun kurashadigan,fidoyi va jasur farzand bo`lib voyaga yetishishimizni so`rab,duo qilishadi.

Keksalarimiz niyati,ota-onamiz tilagi,el-yurt istagi-TINCHLIK! “Tinch elning bog`I gullar”,deydi xalqimiz.Har bir inson Vatanining,eng avvalo tinch bo`lishini xohlaydi.Shukrki,kunlarimiz tinch,osmonimiz musaffo.Har bit tongni shukronalik bilan qarshi olamiz.Vatanimiz gullab yashnamoqda.Bizni butun dunyo tan olmoqda.Bularning hammasi xalqimiz mehnati,davlatimiz yuritayotgan oqilona siyosati mevasidir.

III.Yakuniy qism:

-Xotira kunida nima qiladilar?

-Qadrlash kunida-chi?

-Sizning mahallangizda “Xotira vaQadrlash kuni” nima ishlar qilingan?

O`quvchilar mavzuni qay darajada o`zlashtirganlarini bilish maqsadida quyidagi texnologiyadan foydalanamiz.

Aqliy hujum: Xotira va Qadrlash kunining klasterini hosil qiling.

Guruhlar oldilariga qo`yilgan A-4 formatli qog`ozlarga javoblarini yozishadi.

O`quvchilar savollarga javob berib bo`lgach,o`qituvchi ularning fikrlarini to`ldiradi.

Poytaxtimiz markazida bunyod etilgan Xotira va qadrlash maydoniga mangu alanga yodgorligi ,Xotira kitobi va Motamsaro ona haykali o`rnatilgan.