bosilishi
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 63 =
lozim. Obyekt xossalari paneli yordamida ellips parametrlarini o'zgartirish
mumkin. Ellips tugmacha- sining yuqori qismidagi belgi orqali ellipsning tipini
tanlash mumkin.
Ellips, Sektor, Yoy tugmalarining xossalari uskunalar qatorida qaytariladi.
Uchta uskuna, Ko‘pburchak (Многоугольник), Spiral (Спираль), Koordinata
sahifasi (Разлинованная бумага) obyekt guruhiga yig'ilgan bo'lib, uskunalar
panelidan alohida panel ko'rinishida ajratish mumkin.
Spiral uskunasi
Spirallar yaratish uchun m oljallangan yoki uzluksiz egri chiziqlar shaklidagi
geometrik shakllarni chizish mumkin. Spiral chizish jarayoni to'rtburchak
chizish jarayoni bilan bir xil. Faqatgina foydalanuvchi impetrik va logorifmik
tugmalar orqali spiral turini tanlash mumkin. Muntazam spiral yaratish uchun
Ctrl tugmasini bosib turish kerak. Spiral parametrlarini atributlar panelidan
o'zgartirish mumkin.
7-mavzu: Shape uskunasi yordamida ob’ekt shakllari
ustida amallar; Tugunlar va chiziqlarni o‘zgartirish
Изменение формы guruhi asboblari
Vektorli egri chiziqlar shaklini o‗zgartirish uchun qo‗llash mumkin
bo‗lgan to‗rtta asbobdan iborat bo‗lgan guruhdir.
Форма (Shape) asbobi
Alohida tugunlar va segmentlarni o‗zgartirish yo‗li bilan figuralar
shaklini o‗zgartirish imkoniytini beradi. Bunday figuralar tugunlar va ularni
tutashtiruvchi segmentlardan tashkil topadi. Bu asbob tanlanganda ob‘yektlarda
paydo bo‗ladigan tugunlar, markerlar yordamida ularning shakllarini
o‗zgartirish mumkin. Shuningdek bu asbob ob‘yektlarga tugunlar qo‗shish va
ularni o‗chirish imkoniyatini beradi. Tugun qo‗shish uchun figura segmenti
(chizig‗i) ustida sichqoncha tugmasi bosiladi va bunda nuqta paydo bo‗ladi.
Klaviaturadan + klavishasi yordamida bu nuqtani tugunga aylantirsa bo‗ladi.
Tugunni o‗chirish uchun uni tanlab Delete yoki –tugmalari bosiladi.
Bu asbob tanlanganda murakkabroq amallarni bajarish uchun ob‘yektlar ustida
o‗ng tugma yordamida ochiladigan kontekstli menyudan foydalanish mumkin.
Размазывающая кисть (Smudge Brush) asbobi
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 64 =
Yuqoridagi asbobga o‗xshash asbob bo‗lib, agar bu asbob
yordamida tashqaridan figura ichiga tortilsa figura shakli ―eziladi‖,
ichkaridan tashqariga tortilsa ―bo‗rtadi‖.
Свободное преобразование (Free Transform) asbobi
Bu asbob yordamida qaralayotgan ob‘yektni erkin o‗q atrofida
istagan tomonga istagan yo‗nalish bo‗yicha aylantirish, uni siljitish
va o‗lchamlarini o‗zgartirish mumkin. Asbob tanlanganda unga mos panel
ochiladi (4.4-rasm).
8-mavzu:
Shape Edit va Crop uskunalar tuplamlari yordamida konturlar bilan
ishlash
Форма (Shape) asbobi
Форма (Shape) asbobi vektor konturlarini muharrirlashga mo'ljal-langan.
Bu asbob obyektning shaklini o'zgartiradi, ya'ni tayanch nuqtalarni ko'chiradi, yangi
tayanch nuqtalar qo'shadi va hokazo amallar bajaradi.
Форма (Shape) asbobi yordamida ajratilgan obyektning hamma tayanch
nuqtalari ko'rsatiladi, kursor olib borilgan nuqtalari esa joriy bo'ladi.
Форма (Shape) asbobi yordamida standart va xohlagan obyektlar bilan ishlash
Прямоугольник (Rectangle) asbobi yordamida yaratilgan obyektlarning
tayanch nuqtalarini o'zgartirish natijasida aylana shaklini olishi mumkin.
Эллипс (Ellipse) asbobi bilan yasalgan obyektlar esa sektor yoki duga shakliga
keltirilishi mumkin.
Многоугольник (Polygon) asboblari bilan yasalgan obyektlar esa simmetrik
tarzda obyektning boshqa turiga o'zgaradi.
Matnli obyektlar bilan ishlashda esa harflar orasidagi va so'zlar orasidagi
intervallarni o'zgartirish imkoniyati tug'iladi.
Редактор узлов (Node Edit) paneli
Hamma tayanch nuqtalar, segmentlar bilan ishlaydigan amallar Редактор узлов
(Node Edit) panelida joylashgan. Bu panel menyuning Docker (Window/Dockers) tipidagi
Окно/Панела Редактор узлов (Node Edit) ishga tushiriladi yoki +
tugmalari yordamida ishga tushiradi.
Форма (Shape) asbobini ishga tushirganda Редактор Узлов (Node Edit)ning
ma'lumot berish satrida (Свойства (Property Bar)) bu panelning barcha buyruqlari
namoyon bo'ladi.
Tayanch nuqtalarni qoUshish va olib tashlash
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 65 =
Egri chiziq ko'rinishidagi obyektlarga xohlagancha tayanch nuqtalarini qo'shsa
bo'ladi. Buning uchun segmentning nuqta qo'yish joyiga sichqoncha bilan chertiladi va
paydo bo'lgan nuqta qora doyra shaklli ko'rinishdagi potensial nuqtaga ega bo'lamiz. Bu
potensial haqiqiy nuqtaga aylanishi uchun yana panelning xossasidagi «+»tugmasi
bosiladi (rasmda 1 raqami bilan berilgan).
Keraksiz tayanch nuqtani o'chirish uchun awal o'chiriladigan nuqtalar ajratiladi
va «-» belgisi bosiladi (2 raqam).
To
l
g
l
ri chziqli segmentlarni egri chiziqli segmentlarga o
i
tkazish
Har qanday segment ikki xilda bo'lishi mumkin, to'g'ri yoki egri chiziqli. Форма
(Shape) asbobi yordamida tayanch nuqta ajratilganda holat satrida segment turi —
To'g'ri (Прямой) (Line) yoki Egri (Кривой) (Curve) ko'rsatiladi.
Segmentning bir turdan ikkinchi turga o'tishi uchun segment tanlanadi.
Свойства (Property Bar)dagi ikkita holatdan biri tanlanadi: To'g'riga o'tish (To Line)
(5 raqam ) yoki Egriga (To Curve) o'tish (6 raqam).
Egri chiziqli segmentdan to'g'ri chiziqli ko'rinishga o'tish tez amalga oshiriladi,
teskarisi birmuncha vaqtni talab qiladi — segment egriligi qo'l yordamida bajariladi.
Konturni birlashtirish va uzish
Ochiq konturni yopiq konturga aylantirish uchun boshidagi va oxiridagi nuqtalar
biriktiriladi, bu amal ikkita uslub bilan bajariladi:
1. Ikkita nuqtani birlashtirish uchun awal nuqtalar ajratiladi va Свойства
(Property Bar)ning asboblar satridagi Соединить два узла (Join Two Nodes) (3
raqamli) tanlaniladi. Agarda ikkita nuqta ustma-ust joylashgan bo'lsa, ikkita nuqta bitta
nuqtaga aylanadi. Agarda qandaydir masofada joylashgan bo'lsa, o'sha masofa
markazidan birlashtiriladi.
2. Chetdagi nuqtalarni birlashtirish to'g'ri chiziqli segment bilan amalga oshiriladi.
Bunig uchun Свойства (Property Bar) asboblar satridagi Автоматическое
замыкание контура (Auto-close) (13 raqamli) tugmasi bosiladi.
3. Agarda konturni uzmoqchi bo'lsangiz, awal o'sha nuqtalar ajratiladi. Свойства
(Property Bar) asboblar satridagi Разорвать кривую (Break Curve) ( 4 raqamli)
tugmasi bosiladi va natijada bitta nuqta o'rnida ikkita nuqta paydo bo'ladi.
Konturni bir nechta konturlarga ham ajratsa bo'ladi, buning uchun obyektning
kamida bitta tayanch nuqtasi tanlanib Извлечь подконтур (Extract Subpath) tugmasi
bosiladi.
Tayanch nuqtalarni tekislash
Shriftlar yoki maxsus belgilar bilan ishlaganda nuqtalarni gorizontal yoki
vertikal joylashtirishga to'g'ri keladi.
Свойства (Property Bar) satridagi Выравнивание узлов (Align Nodes)
tugmasi (16 raqam) muloqot oynasini ekranga chaqiradi.
Bu oynada xohlagan sondagi tayanch nuqtalarni gorizontal va vertikal holatda
joylashtirishlar mavjud.
Boshqarish nuqtalari bilan bir-galikda tayanch nuqtalarni tekislash (флажок
Выравнивание управ-
ляющих точек (Align Control Points)) amali bilan bajariladi.
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 66 =
9-mavzu:
Corel Drawda matnlar bilan ishlash
Corel DRAW dasturining eng yetishgan tomonlaridan biri matnlar bilan ishlash
bo'ladi. Dasturda matnni har xil garniturada, • ranglarda, keglda va shriftlarda berish
imkoniyati bor. Shriftlarni sirtqi ko'rinishlarini bezashning cheksiz turlari bor.
Matn ishchi oynadan Редактирование текста (Edit Text) yordamida kiritiladi.
Corel DRAW dasturida matn ko'rinishi ikki turda bo'ladi: sarlavha (artistic)
va abzas (paragraph). Matn turi Текст (Text) asbobi yordamida kiritiladi.
Sarlavha matni (Artistic Text)
Текст (Text) asbobi yordamida xohlagan joyga xohla-gan matnni kiritsa bo'ladi.
Sarlavha matnini kiritish uchun Текст (Text) asbobi ishga tushuriladi va
kursorni matn kiritiladigan joyga olib borilib, sichqoncha bilan bir marta chertiladi,
natijada ekranda matn kiritish kursori paydo bo'ladi. Satrni yangi qatordan boshlash
uchun tugmasi yorda-mida kursor ko'chiriladi.
Abzas (blokli) matn (Paragraph Text)
Asosiy matn (main text) katta hajmga ega bo'lib kolonka ichiga olib yoziladi
va uni blokli matnlar deb ataydi. Ikkinchi farqi uning kolonka yoni bo'yicha
avtomatik ravishda qo'yiladi, agarda matnlar o'chirilsa yoki qo'shilsa avtomatik
ravishda siljiydi. Bu turdagi matnning asosiy elementlaridan biri abzas hisoblanadi
va abzasli matnlar deb ham aytiladi. Blokli matnlarni yaratish uchun Текст (Text)
dan quyidagicha foydalaniladi:
• Asbobni ishga tushinb, matn kiritiladigan to'g'ri to'rt-burchak yoki ellips
ko'rinishlar tanlanadi. Matnli to'g'ri to'rt-burchak hech qanaqa para-
metrlarga ega bo'lmaydi va bosmadan chiqarilganda faqat matnning o'zi
chiqariladi.
• Matnli to'g'ri to'rtburchak yasalgandan keyin ishga tayyor ekanligini
bildiruvchi yonib-o'chib turuvchi kursor chap tomonda paydo bo'ladi.
Blokli matnlarni kiritish paytida dastur o'zi avtomatik
ravishda kelasi satrga o'tkaziladi, foydalanuvchi faqat abzas oxirida
tugmasini bosishi kifoiya.
Matn to'rtburchagi o'lchamlarini o'zgartirish uchun Стрелка (Pick)
asbobidan foydalaniladi.
Dastur tomonidan matnning hajmiga va parametrlariga qarab balandligini
tanlaydi.
Bu rejimga o'tish uchun Абзацный текст (Paragraph Text) bo'limidagi
Параметры (Options) oynasidan matnning hajmiga qarab to'g'ri to'rtburchakni
katta yoki kichkina qilish (Expand дп(1 Shrink Paragraph Text Frames To Fit Text) ga
belgi qo'yish orqali amalga oshiriladi.
Sarlavha (Artistic Text) matnini abzas matniga (Paragraph Text) o'tkazish
Sarlavha ko'rinishida yozilgan matnni abzas ko'rinishiga yoki teskari abzas
ko'rinishida yozilgan matnni sarlavha ko'rinishida yozishga to'g'ri kelib qoladi. Bu
hollarda dastur tomonidan bir turdan ikkinchi turga o'tkazish imkoniyatlari bor.
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 67 =
Sarlavha matnini ajratgan holda Текст (Text) menyusidagi abzasni matnga
o'girish (Convert to Paragraph Text), abzas matni ajratilganda esa sarlavha matniga
o'girish (Convert to Artistic Text) so'zlaridan foydalaniladi.
Bir turdan ikkinchi turga o'tkazishni tezlatish uchun Свойства (Property Bar) da
joylashgan Конвертировать текст (Convert Text) tugmasi bosiladi.
Matnni formatlash (Format Text)
Corel DRAW dasturi shriftning parametrlarini boshqarish imkoniyatiga ega.
Matnni kiritmasdan awal parametrlarini belgilab olib, kiritilgandan keyin matnni
formatlasa ham bo'ladi.
Matnni formatlash menyuning Текст (Text) va Форматирование текста
(Format Text) buyrug'i bilan amalga oshiriladi. Muloqot oynasida abzasning matnlari
uchun oltita parametrlar berilgan bo'ladi: Шрифт (Font), Выключка (Align), Интервал
(Space), Табуляция (Tab), Рамки и колонки (Frames and Columns); Эффекты
(Effects) yoki sarlavha matni uchun uchta: Шрифт (Font), Выключка (Align),
Интервал (Space) beriladi.
Шрифт (Font) bo'limi
Шрифт (Font) bo'limi bu matndagi shriftning garniturasini, keglini va boshqa
parametrlarini tanlashni bildiradi.
Shrift garniturasi deganda nomi va tasviriga ega bo'lgan belgilar majmuasi
tushuniladi, masalan, Times, Helvetica, Декор, Лазурского garnituralari va hokazo.
Шpифт (Font) ro'yxatida operatsion sistemaga o'rnatilgan shriftning bitta
garniturasi tanlanadi. Начертание (Style) - esa quyidagi to'rttasidan bittasi
tanlanadi: Нормальное прямое (Normal), Нормальное курсивное (Normal-Italic).
Полужирное прямое (Bold) и Полужирное курсивное (Bold-Italic).
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 68 =
10-mavzu:
Matn ob’ektlarining turlari va matn uskunalari; Matnlarni yaratish,
tahrirlash va formatlash
CorelDRAW dasturida matn yaratish uchun Текст (Text) maxsus
asbobi mavjud. Bu asbob ikki rejimda: satrli va abzasli matn sifatida
qo‗llaniladi.
Belgilanganda satrli matn oddiy vektorli ob‘yektga o‗xshaydi (3.23-rasm).
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 69 =
Abzasli matn (3.24-rasm) belgilanganda boshqacharoq ko‗rinishga ega
bo‗ladi. Abzasli matnni formatlash imkoniyatlari ko‗proq bo‗ladi.
11-mavzu:
Matn va konturlar; Matnlarni erkin shakldagi ob’ekt va traektoriya
bo‘ylab joylashtirish
Matnni tahrirlash
Dasturda matnni tahrirlash juda qulay tashkil etilgan bo‗lib, xatto
Текст (Text) asbobi belgilanmagan bo‗lib, belgilash asbobi belgilangan
bo‗lsa ham, ikki marta matn ob‘yekti ustida sichqoncha chap tugmasining
bosilishi uni tahrirlash rejimiga o‗tkazadi.
Ayrim hollarda Текст (Text) menyusining Редактировать текст
buyrug‗i bilan ochiladigan oynada ham matnni tahrirlash qulay.
Simvollarni kiritish va o‗chirishdan tashqari CorelDRAW dasturi
matnni formatlash uchun keng imkoniyatlar, ya‘ni matn ko‗rinishini, harflar
va satrlar joylashishini o‗zgartirish
kabi amallarni bajarish imkoniyatini
beradi. Buning uchun menyuning
Форматирование символов
(Character Formatting) va
Форматирование абзаца (Paragraph
Formatting) buyruqlari bilan
ochiluvchi qo‗shimcha oynalaridan
foydalanish mumkin.
Форматирование символов
(Character Formatting) qo‗shimcha
oynasida (3.25-rasm) matnning asosiy
parametrlari joylashgan: matn shrifti
turi, uning stili, o‗lchami va
joylashishi.
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 70 =
Shuningdek bu oynada matn shriftining qo‗shimcha bezalishini o‗rnatish
mumkin: Подчеркивание, Зачеркивание, Надчеркивание, Верхний
регистр, Положение.
Форматирование абзаца
qo‗shimcha oynasi (3.26-rasm) abzas
parametrlarini sozlash uchun ishlatiladi.
Bu oynada simvollar, so‗zlar, satrlar,
abzaslar orasidagi, masofa va oraliqlarni
o‗rnatish mumkin. Bu oynaning ayrim
bo‗limlarini satrli matn uchun qo‗llab
bo‗lmaydi.
Текст►Табуляции buyrug‗i bilan
ochiladigan oynada tabulyasiya tipi va
pozitsiyalarini sozlash mumkin.
Текст►Столбцы buyrug‗i yordamida
ochiladigan Параметры столбца
oynasidan foydalanib matnni bir nechta
ustunlarga ajratish mumkin.
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 71 =
Текст►Маркеры va Текст► Буквица buyruqlari yordamida ochiladigan
muloqot oynalarida mos ravishda markerlangan ro‗yxatlar va bukvisalar
(abzas boshidagi bir nechta satr balandligidagi katta xarf) yaratish imkoniyati
bo‗ladi. Ayrim formatlash amallarini qo‗lda, asboblar panelidagi Форма
(Shape) asbobini ishlatib ham bajarsa bo‗ladi. Bu asbob bilan matnli
ob‘yektning belgilanishi natijasida matndagi har bir harf yonida kichik oq
kvadratcha va matn tagida maxsus markerlarning paydo bo‗lishiga olib
keladi (3.27-rasm).
Simvollar yonidagi oq kvadratchalarni belgilab, alohida harflarni
siljitish yoki burish mumkin. Bu harflarni dastlabki holatiga
Текст►Выпрямить текст buyrug‗i yordamida qaytarish mumkin.
Abzasning o‗ng pastki tomonida joylashgan markerni (3.27-rasm) tortib,
O’MT = Vektorli grafika asoslari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 72 =
simvollar va so‗zlar orasidagi masofani o‗zgartirish mumkin. Bunda Shift
tugmasi bosilib turilsa, faqat so‗zlar orasidagi masofa, agar Ctrl tugmasi
bosilib turilsa, simvollar orasidagi masofa o‗zgaradi. CorelDRAWda matn
nafaqat satrlarda, balki ixtiyoriy egri chiziq bo‗ylab, va xatto berkitilgan
figuralar ichida ham joylashishi mumkin.
12-mavzu:
SHriftni egri chiziqlarga o‘tkazish; Belgilar va maxsus belgilar bilan
ishlash; Matnlarga turli effektlarni qo‘llash
Ixtiyoriy egri chiziq bo‗ylab joylashadigan matnni ikki yo‗l bilan
yaratish mumkin.
Birinchi yo‗l-bu avval matnni yozib, keyin chiziqni chizib,
Текст►Текст вдоль пути buyrug‗idan foydalanish.
Ikkinchi yo‗l chiziqni chizib, asboblar panelidan Текст asbobini
tanlab, uni chiziq yaqiniga olib borish bilan. Bunda sichqoncha ko‗rsatkichi
ko‗rinishga kelgandan keyin uning chap tugmasi bosila di va matn
kiritiladi va bu matn chiziq bo‗ylab joylashadi. Kiritilgan matnni tahrirlash
(simvollar kiritish va o‗chirish) va chiziq bo‗ylab siljitish mumkin. Abzasli
matnni chiziq bo‗ylab joylashtirib bo‗lmaydi.
Figura ichidagi matn
Matn ancha murakkab shakldagi figura ichini to‗ldirishi
mumkin.Vektorli ob‘yekt ichini uning shakliga mos ravishda matn bilan
to‗ldirish uchun, asboblar panelidan Текст asbobini tanlab uni vektorli
ob‘yekt yaqiniga olib borish va sichqoncha ko‗rsatkichi
ko‗rinishga kelganda chap tugmani bosish va matnni kiritish kerak bo‗ladi.
Bunda kiritilgan matn vektorli ob‘yekt shakliga mos joylashadi (3.29-rasm).
O’MT = Vektorli grafika asoslari
Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 73 =
Shriftni tanib olish
CorelDRAW X4 da yangi paydo bo‗lgan imkoniyatlardan biri bu rastrli
tasvirni (skanerlangan yoki ixtiyoriy boshqa) tahlil qilib, unda yozilgan
matnning shrift turini aniqlashdir. Bu imkoniyatdan foydalanish uchun
CorelDRAW hujjatiga tasvir joylashtiriladi va Текст►WhatTheFont?!...
buyrug‗i tanlanadi. Bunda sichqoncha ko‗rsatkichi nishon ko‗rinishiga
o‗zgaradi va tahlil qilinishi kerak bo‗lgan soha sichqoncha bilan belgilanadi
(3.30-rasm).
Belgilangan sohada sichqoncha chap tugmasi bosiladi va brauzer
oynasida http://www.myfonts.com/ internet sahifasi ochiladi. Bu sahifada
Поиск tugmasi bosilib, ochiladigan oynada tahlil natijalari ko‗rinadi.
13-mavzu:
Ranglar bilan ishlash.
