Tuzuvchilar: dosent Sh. A. Xaydarov Takrizchilar: prof. A. X. Ergashev Dos. X. Muxiddinov Ma'ruzalar matni, Kasbiy ta'lim yunalishi talabalari uchun muljallangan

Download 0,71 Mb.
bet	3/38
Sana	24.11.2023
Hajmi	0,71 Mb.
	#104725

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 38

Bog'liq
Matematic modellashtirish Matn kasb talimi

1. Modellarni tavsiflash

Modellashtirish va modellar uzining turli soxalardagi tadbiklariga karab, moddiy va abstrakt deb ataluvchi sinflarga bulinadi.

1.1. Moddiy modellar asosan urganilaetgan ob'ekt va jaraenni geometrik, fizik, dinamik eki funksional xarakteristikalarini ifodalaydi. Masalaln, ob'ektning kattalashtirilgan eki kichiklashtirilgan maketlari (masalan, lisey, kollej, universitet) va turli xil fizik, ximik va boshka xildagi maketlar bunga misol bula oladi.
Modellar erdamida turli xil texnologik jaraenlarni optimal boshkarish, ularni joylashtirish va foydalanish yullari urganiladi. Umuman olganda, moddiy modellar tajribaviy xarakterga ega bulib, texnik fanlarida keng kullaniladi.
1.2. Abstrakt (ideal) modellar inson tafakurining maxsuli bulib, ular tushunchalar, gipotezalar va turli xil karashlar sistemasidan iborat. Iktisodiy tadkikotlarda, boshkarish soxalarida, abstrakt modellashti-rishdan keng foydalaniladi.
1.3. Matematik modellashtirish turli xil tabiatli, ammo bir xil matematik boglanishlarni ifodalaydigan vokea va jaraenlarga asoslangan tadkikot usulidir.
Xozirgi paytda matematik modellashtirish soxaviy tadkikotlarda, amaliy rejalashtirishda va boshkarishda etakchi urin egallab, kompyuterlashtirish bilan chambarchas boglangan.
Ob'ekt (jaraen, vokea) ning matematik modeli kamida ikkita gurux elementlarini uz ichiga olgan matematik masaladan iborat buladi. Ulardan birinchisi – ob'ektning ankilanishi kerak bulgan elementi ( =(у_i) vektorning koordinatalari), ikkinchisi esa ma'lum shartlar asosida uzgaradigan elementlar ( =(x_i) vektor elementlari).
Matematik modellar uzining tashki shartlari, ichki va topilishi zarur bulgan elementlari buyicha funksional va strukturali kismlarga bulinadi.
1.4. Funksional model – X ga kiymat berib. U ning kiymatini olish buyicha ob'ektning uzgarishini ifodalaydi. Bunda Y=F(X) boglanish mavjud buladi.
1.5. Strukturali modellar ob'ektning chiki tuzilishini, uning tuzilish kismlarini, ichki parametrlarini, ular orasidagi boglanishlarni ifodalaydi.
Strukturali modelarning eng kup tarkilgani kuyidagilardan iborat:
a) xamma noma'lumlar ob'ektning tashki shartlari va ichki parametrlari funksiyalari shaklida ifodalanadi:

Y_i = f_i (A, X), i J (1)

б) noma'lumlar i - tartibli (tenglamalar, tengsizliklar va xokazo) sistemalar erdamida aniklanadi:

Ф_i (A,X) = 0, i J, (2)

bu erda A – parametrlar tuplami.

Funksional va strukturali modellar bir – birini tuldiradi. Funksional modellarni urganishda urganilaetgan ob'ektning strukturasi xakida gipotezalar paydo buladi va shu bilan strukturali modelga yul ochiladi. Ikkinchi tomondan esa, strukturali modelarni taxlil kilish ob'ektning tashki uzgarish shartlarini takomillashtiradi.

1.6. Immitasion modellar. EXM ning vujudga kelishi bilan modellashtirishning yangi yunalishi paydo buladi. Model yaratish va unda tajribalar utkazishda EXM katta rol uynaydi. Bunday modellarga immitasion modellar deyiladi.

Download 0,71 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 38

Download 0,71 Mb.