N a z o ra t sa vollari va top sh iriq lari:
1 .Texnikaviy shartlarda belgilangan talablam i ko’rsating?
2.Texnikaviy shartlam ing amal qilish muddati qancha?
3.Texnikaviy shartlam i tasdiqlash qanday amalga oshiriladi?
4.K orxona standartlami tasdiqlash qanday amalga oshiriladi?
5.K orxona standartlarini belgilashni izohlang?
T ayan ch iboralar:
O ’zbekiston Respublikasi texnikaviy shartlam ing loyihalari va ularga
kiritiladigan o ’zgartirishlar standartlashtirish texnik qo’mitalari (TQ) tomonidan
ishlab chiqiladi; ishlab chiquvchi korxonalar texnikaviy shartlam i (ularga doir
o ’zgartirishlami) tasdiqlangan paytida kechi bilan bir oy ichida davlat ro ’yxatidan
o ’tkazish uchun: texnikaviy shartlar (ularga doyr o ’zgartirishlar)ning asl nusxasi, 2-
nusxasi va k o ’chirmasini; «А»
ilovasiga muvofiq katolog varag’ini; texnikaviy
shartlar (o’zgartirishlar) kelishganini tasdiqlovchi hujjatlar nusxasini taqdim etadi.
E slab qolish uchun atam alar:
Texnika
q o ’mitalari,
texnikaviy
shartlar,
texnikaviy
xujjatlar,
etalon,
texnikaviy shartlarning loyihalari, texnikaviy shartlarning asl nusxasi.
2.9-§ .X a lq a ro va d avlatlararo stan d artlash tirish
Standartlashtirishning asosiy maqsadi aholining so g ’ligi, hayoti va xalq
x o ’jaligining barcha tarmoqlarini tashqi atrof-muhit ta'sirlaridan him oya qilishdir.
Hozirgi paytda metrologiya, sertifikatlashtirish, standartlashtirish bo’yicha
qonun-qoidalar va m e'yorlam i yaratish bilan shug’ullanadigan ko’pgina xalqaro
standartlashtirish tashkilotlari mavjuddir. Shular jum lasiga ular ichida eng ko’p aniq
bo’lgan va tan olingan tashkilotlarga standartlashtirish bo’yicha Xalqaro tashkilot
(ISO),
Xalqaro
elektrotexnik
komissiyasi
(IEC),
metrologiya
bo’yicha
qonunlashtiriluvchi Xalqaro tashkilot (M OZM ) v a Evropa iqtisodiy komissiyasi
(EEK) kiradi.
Standartlashtirish bo’yicha Xalqaro tashkilot 1946 yil 14 oktyabrda Evropa
iqtisodiy komissiyasining tashabbusi bilan tashkil etilgan bo’lib, bu konferentsiyada
25 ta davlat ishtirok etdi. Standartlashtirish b o ’yicha Xalqaro tashkilotning ustaviga
bog’liq holda, standartlashtirishni tashkil etishning maqsadi, jahon masshtabida
xalqaro almashtirish va o ’zaro yordam , shu bilan birgalikda ilmiy, texnik va iqtisodiy
faoliyatda
hamkorlik
qilishni
kengaytirish
va
osonlashtirish
maqsadida
standartlashtirishni rivojlantirishdir.
Standartlashtirish bo’yicha Xalqaro tashkilotning asosiy faolligi xalqaro
standartlami yaratish va ulam i ko’paytirish, hamda keng ko’lamda targ’ib etishdir.
129
Standartlashtirish bo’yicha Xalqaro tashkilotning hujjatlari uch xil ingliz, frantsuz va
rus tillarida chop etiladi. Xalqaro standartlashtirishning loyihalarini yaratishda ishchi
idoralar, ya'ni texnik q o ’m italar tom onidan amalga oshiriladi.
Texnik qo’m italaming ichidagi barcha savollar k o ’pchillik ovoz bilan hal
qilinadi. Standart loyihalari standartlashtirish bo’yicha X alqaro tashkilotning Soveti
tomonidan tasdiqlanadi, undan keyin xalqaro standartlar standartlashtirish bo’yicha
Xalqaro tashkilotning barcha a'zolari, hamda bu tashkilotning markaziy kotibiyati
tom onidan chop etiladi va tarqatiladi.
Standartlashtirish bo’yicha Xalqaro tashkilotning ustaviga binoan Bosh
Assambleya, Sovet va uning q o ’mitalari, prezident va vitse-prezident, bosh kotib,
m arkaziy kotibiyat, texnik bo’lim lar va texnik qo’m italar tuziladi.
Bosh
Assam bleya-standartlashtirish
bo’yicha
Xalqaro
tashkilotning
qonunlashtirilgan idorasi hisoblanib, o ’z atrofida q o ’m ita-a'zolari tomonidan
belgilangan va tasdiqlangan delegatlardan tashkil topgan. Q oidaga asosan, ular uch
yilda bir m arotaba chaqiriladi. Bosh A ssam bleyaning sessiyasida standartlashtirish
b o ’yicha Xalqaro tashkilotning ish faoliyati, ish yakuni m uhokam a qilinadi va
keyingi ish faoliyati belgilanadi.
Standartlashtirish b o ’yicha Xalqaro tashkilotning mavqei yildan yilga ortib
borm oqda, standartlashtirish b o ’yicha X alqaro tashkilot xalqaro standartlari
ko’rsatkichlam i birxillashtirishga ega bo’lib, jahon fani va am aliyotining zamonaviy
yuksalishiga o ’z hissasini qo’shmoqda. Buning hisobiga standartlashtirish bo’yicha
X alqaro tashkilotning m ahsulotga bo’lgan standartlari jahon bozorlarida yuqori talab
darajasiga erishilmoqda.
Shu sababli, k o ’pgina xalqaro standartlami yaratishda boshqa faoliyatdagi
m etrologlar va mutaxassislam ing ishtirokini talab etadi, hamda standartlashtirish
b o ’yicha Xalqaro tashkilot qonunlashtirilgan metrologiya b o ’yicha Xalqaro tashkilot,
X alqaro elektrotexnik komissiya va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda ish
olib boradi.
Standartlashtirish bo’yicha shug’ullanadigan Xalqaro tashkilotning texnik
q o ’mitalari
barcha
ilmiy-texnik,
iqtisodiy
va
sotsial
faoliyatda
Xalqaro
130
standartlarning loyihalarini yaratish bilan shug’ullanadi. Eng k o ’p e'tibor kimyo, neft-
kimyo mashinasozlik, qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat sanoati, m etallurgiya va to g ’
ishlari mashinasozlik transportiga, qurilishga katta e'tibor beradi. ISO 9000, ISO
9001 va ISO 9004 standartlar raqam ida O ’zbekiston Davlat standartlari sifatida
qabul qilingan. 11000 dan ortiq standartlar «O ’zstandart» agentligining so ’rov-
|
