N a zo ra t sa vollari va topsh iriq lari:
1.
Elektrotexnika
sohasida
xalqaro
hamkorlik
b o ’yich a
ishlar
qachon
boshlangan?
2. IEC qachon tuzildi?
3. ISO nim a bilan shug’ullanadi?
4. IEC qanday vazifalam i bajaradi?
T ayan ch iboralar:
Xalqaro elektrotexnik komissiya, Xalqaro elektrotexnik kom issiya (IEC)
rasmiy ravishda 1906-yilda Londonda 13 m am lakat vakillarining konferentsiyasida
tuzildi, Xalqaro elektrotexnik komissiya texnik idoralarining tuzilm asi ISO dagi kabi
texnik qo’mitalar (TQ), kichik qo’mitalar (KQ) va ishchi guruhlar (IG) dan iborat.
E slab qolish uchun atam alar:
Xalqaro kongress, elektr mashinalar, X alqaro elektrotexnik komissiya, ISO,
milliy
ko’mitalar,
texnik
qo’mitalar,
kichik
qo’mitalar,
ishchi
guruhlar,
tamsformatorlar, elektron texnik buyumlari, maishiy radioelektron apparatlari.
2 .1 1-§. S ta n d a rtla sh tirish , m e trologiya va ser tifik atlash tirish b o ’yich a
d avlatlararo kengash
Milliy idoralam ing faoliyatini muvofiqlashtirish, savdoda texnik to ’siqlami
bartaraf
etish
uchun
1992-yilda
MDH
mamlakatlarining
(Boltiq
b o ’yi
mamlakatlaridan tashqari) standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish
bo’yicha Davlatlararo kengashi (DAK) tuzildi.
Mustaqil davlatlar ham do’stligi mamlakatlari hukumatlarining boshliqlari 13
mart 1992-yilda standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohasida
kelishilgan siyosatni olib borish to ’g ’risida bitim ga imzo chekdi.
135
Bu
hamkorlik
davlatlarining
standartlashtirish,
metrologiya
va
sertifikatlashtirish bo’yicha milliy idoralam ing imkoniyatlarini va boyliklarini
birlashtirishga, ilgari to ’plangan tajribalar va me'yoriy hujjatlardan birgalikda
foydalanish va ulam i takom illashtirishga, shuningdek faoliyatning bu sohalarida
yagona texnik siyosatni am alga oshirishga imkon berdi. Davlatlararo kengashining
standartlashtirish,
m etrologiya
va
sertifikatlashtirish
masalalari
b o ’yicha
muvofiqlashtiruvchi idora sifatida ishlari mustaqil davlatlar ham do’stligida
quyidagilam i ta'm inlashga qaratilgan:
-yagona me'yoriy baza-davlatlararo standartlar, tasniflagichlar va boshqa
me'yoriy hujjatlam i qo’llanish va rivojlantirish;
-yagona etalon baza va o ’lchashlar birliligini ta'm inlash tizimlarini shu
jum ladan, vaqt va chastotalar, m oddalar va materiallam ing tarkibi va xossalariga oid
standart m a'lumotnom a ma'lumotlari davlatlararo xizm atlarini shakllantirish;
-m ahsulot va xizmatlarni sinash va sertifikatlashtirish natijalarini o ’zaro tan
olish.
Davlatlararo kengashining texnik siyosati a'zo-davlatlam ing standartlashtirish,
metrologiya va sertifikatlashtirish b o ’yicha milliy idoralari, ilmiy-texnikaviy
komissiyalari (ishchi guruhlari) va standartlashtirish bo’yicha davlatlararo texnik
q o ’m italar tomonidan shakllantiriladi.
Davlatlararo kengashi faoliyatining asosiy y o ’nalishlari b o ’yicha ilmiy-
texnikaviy kom issiyalar yoki ishchi guruhlar, vaqt va chastotaning bir xil
o ’lchanishini ta'minlash bo’yicha hamkorlik to ’g ’risida hukumatlararo Bitimni
bajarish b o ’yicha vakolatli vakillarining Kengashi, shuningdek standartlashtirish
bo’yicha 230 dan ortiq davlatlararo texnik qo’m italar doimiy ishlamoqda. Hozirgi
vaqtda K engashning ishchi idorasi M inskda joylashgan standartlashtirish bo’yicha
Byurodan iborat. Kengashni rotatsiya asosida Davlatlararo kengashi a'zo-
mamlakatlarining standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo’yicha
milliy idoralarining rahbarlari boshqaradi.
Kengash davlatlararo standartlashtirish, m etrologiya va sertifikatlashtirish
sohasida qator hukumatlararo bitimlarni tayyorlaydi va bular mustaqil davlatlar
h am jo ’stligi mamlakatlari hukumat boshliqlarining majlislarida qabul qilingan.
Bunday bitimlar jum lasiga quyidagilar kiradi:
-standartlashtirish, m etrologiya va sertifikatlashtirish sohasida kelishilgan
siyosatni o ’tkazish to ’g ’risida Bitim (13.06.1992, M oskva);
-vakt va chastotani o ’ichash birxilligini ta'm inlash bo’yicha hamkorlik
to’g ’risida Bitim (09.10.1992, Bishkek);
-qiyoslash va metrologik attestatlash maqsadida chegaradan olib o ’tiladigan
me'yoriy hujjatlar, etalonlar, o ’lchash vositalari va standart nam unalam i olib o ’tishga
bojxona to ’lovlari, soliqlardan va maxsus ruxsatnomalami berishdai ozod qilish
to ’g ’risida Bitim (10.02.1995, Almati);
-o ’zaro etkazib beriladigan
mahsulotga mehnat muhofazasi
bo’yicha
kelishilgan me'yorlar va talablam i ishlab chiqish va rioya qilish tartibi to ’g ’risida
Bitim (12.04.1996, Moskva);
-erkin savdo hududida texnik to ’siklar bo’yicha Bitim (20.06.2000, Moskva);
-mustaqil davlatlar ham do’stligi davlatlarida sayohat sohasida davlatlararo
standartlami va sertifikatlashtirish tizimlarini ishlab chiqish va joriy etish bo’yicha
Kontseptsiya.
M ustaqil davlatlar ham do’stligi mamlakatlarida amaldagi texnik qonunlami
uyg’unlashtirish m aqsadida Davlatlararo kengashida model qonunlar ishlab
chiqilgan:
-«Standartlashtirish to ’g ’risida” (Parlamentlararo assambleyaning (PAA) 10-
yalpi majlisida qabul kilingan);
-''O ’lchashlar birliligini ta'minlash to ’g ’risida" (mustaqil davlatlar ham do’stligi
Parlamentlararo assambleyaning 11 -y alp i majlisida kabul qilingan).
Davlatlararo kengashi doirasida quyidagi bitimlar tuzilgan va bajarilmoqda:
-sertifikatlashtirish bo’yicha ishlarni o ’tkazish va o ’zaro tan olish printsiplari
to ’g ’risida (04.06.1992, Krasnodar);
-davlat sinovlari va xilini tasdikdash, metrologik attestatlash, o ’lchash
vositalarini qiyoslash va kalibrlash natijalarini, shuningdek sinovlam i, o ’lchash
137
vositalarini qiyoslash va kalibrlash laboratoriyalarini akkreditlash natijalarini o ’zaro
tan olish to ’g ’risida (06.10.1992, Toshkent);
-m oddalar va materiallar tarkibi va xossalarining standart namunalarini
yaratish v a qo’llanish bo’yicha hamkorlik to ’g ’risida (06.10.1992, Toshkent);
-m oddalar va materiallam ing fizik konstantalari va xossalari to ’g ’risida
m a'lumotlam i yaratish va ulardan foydalanish b o ’yicha hamkorlik to ’g ’risida
(06.10.1992, Dushanbe);
-davlatlararo kengashi standartlashtirish b o ’yicha xalqaro tashkilotlar (ISO,
IEC) va Evropa Ittifoqi (SEN) standartlashtirish bo’yicha tashkiloti, standartlashtirish
b o ’yicha hududiy tashkilot tom onidan tan olingan va unga ISO va IEC da qabul
qilingan qoidalarga muvofiq "Standartlashtirish, m etrologiya va sertifikatlashtirish
bo’yicha Evro-Osiyo tashkiloti (EASC) nomi berilgan. Yuqoridagi nomi keltirilgan
tashkilotlar bilan hamkorlik, axborot va me'yoriy hujjatlar bilan alm ashinish va
o ’tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etish to ’g ’risida uzoq muddatli kelishuvlar
imzolangan.
Standartlashtirish, m etrologiya va sertifikatlashtirish b o ’yicha Evro-Osiyo
tashkiloti imzolangan kelishuv (bitimlar) ga asosan xalqaro va evropa standartlarini
davlatlararo standartlar orqali, standartlashtirish, m etrologiya va sertifikatlashtirish
b o ’yicha Evro-Osiyo tashkilotining alohida a'zo mamlakatlari esa, milliy standartlar
orqali k o ’Ilanish huquqiga ega. Bu davlatlararo va milliy standartlami ham xalqaro,
xam evropa standartlari bilan yuqori darajada uyg’unlashtirishga yordam beradi.
Bunday xuqukdan standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo’yicha
Evro-Osiyo tashkilotining a'zo-davlatlari, bu tashkilotlarda a'zolik statusidan qat'iy
nazar, foydalanadi.
Hozirgi vaqtda mustaqil davlatlar ham do’stligi davlatlararo standartlarining
ja m g ’arm asida 19000 dan ortiq meyoriy hujjatlar bor. 1992 - yildan boshlab 3800 dan
ortiq davlatlararo me'yoriy hujjatlar ishlab chiqilgan va qabul qilingan. Jam g’arma
Davlatlararo
kengashining
standartlashtirish
bo’yicha
Byurosi
tomonidan,
Davlatlararo kengashi a'zo-davlatlarning milliy idoralari bilan hamkorlikda olib
boriladi.
138
Davlatlararo me'yoriy hujjatlami ishlab chiqishda ulam ing talablari xalqaro,
hududiy va ilg ’or milliy standartlar bilan uig ’unlashtiriladi. Bu m ustaqil davlatlar
hamdo’stligi mamlakatlarining savdo-iqtisodiy va ilm iy-texnikaviy hamkorliqda
texnik to ’siqlam i bartaraf etishga y o ’naltirilgan yagona m e'yoriy-texnik ta'minotni
saqlash uchun sharoit yaratadi, shuningdek Davlatlararo kengashi a'zo-davlatlarda
ishlab
chiqariladigan
mahsulotni
xalqaro va evropa bozoriga chiqarishga
ko’maklashadi.
| 