2.1 0-§. X alqaro e lek tro tex n ik k om issiya
Elektrotexnika sohasida xalqaro hamkorlik b o ’yich a ishlar 1881 - yilda
boshlangan. Bunda elektr b o ’yicha birinchi xalqaro kongress tuzildi. 1904-yilda Sent-
Luisda (A Q Sh) hukumat vakillarining epektr b o ’yicha xalqaro kongressi majlisida
elektr mashinalar atamalarini va parametrlarini standartlashtirish masalalari bilan
shug’ullanuvchi maxsus idora tuzish zarurligi to ’g ’risida qaror kabul qilindi.
Bunday idora-Xalqaro elektrotexnik komissiya (1EC) rasmiy ravishda 1906-
yilda Londonda 13 mamlakat vakillarining konferentsiyasida tuzildi.
1946-yilda ISO tuzildi va unga Xalqaro elektrotexnik kom issiya o ’zining
moliyaviy va tashkiliy m asalalarda mustaqilligini saqlagan holda alohida huquqlar
bilan qo’shildi.
Bu tashkilotlam ing sekretariatlari hududiy jihatdan bir binoda Jenevada
joylashgan.
ISO va Xalqaro elektrotexnik komissiyaning faoliyat
sohalari
aniq
chegaralangan-Xalqaro
elektrotexnik
kom issiya
elektrotexnika,
elektronika,
radioaloqa,
asbobsozlik sohasida, ISO esa qolgan barcha sohalarda standartlashtirish
bilan shug’ullanadi.
M am lakatlar o ’zlarining milliy ko’mitalari bilan X alqaro elektrotexnik
komissiyada qatnashadi. Milliy qo’mitalar sanoatning barcha sohalari manfaatlarini
ifodalaydi. K o’pchilik mamlakatlarda bunday milliy tashkilotlar qatnashadi. Bu bilan
bir qatorda ba'zi m am lakatlam ing Xalqaro elektrotexnik kom issiyada qatnashuvchi
milliy qo’m italar standartlashtirish bo’yicha milliy tashkilotlardan mustaqil ravishda
faoliyat yuritadi (masalan bunday
mam lakatlarga Frantsiya, GFR, Italiya, Belgiya va
boshqalar kiradi).
Hozirgi vaqtda 41 milliy qo’mita Xalqaro elektrotexnik komissiya a'zosidir. Bu
mamlakatlarda jahonda ishlab chiqariladigan elektr energiyaning 95 % ni iste'mol
qiluvchi er sharining 80 % aholisi yashaydi. Bular asosan sanoati rivojlangan
mamlakatlar. Shuningdek sanoat tarmoqlariga ega b o ’lgan rivojlanib kelayotgan
qator mamlakatlardan iborat. Xalqaro elektrotexnik komissiyaning rasmiy tili-
inglizcha, frantsuzcha va ruscha.
133
Xalqaro elektrotexnik komissiyaning asosiy vazifasi yuqorida nomi keltirilgan
sohalarda Xalqaro standartlam i yaratishdan iborat.
Xalqaro elektrotexnik komissiyaning oliy rahbar idorasi Kengash b o ’lib, bunda
mamlakatlarning barcha milliy q o ’mitalari qatnashadi. Saylanuvchi lavozimli
shaxslarga prezident
uch yillik muhlatga saylanadi, vitseprezident, xaznachi va bosh
sekretar kiradi.
X alqaro elektrotexnik kom issiya texnik idoralarining tuzilmasi ISO dagi kabi
texnik q o ’mitalar (TQ), kichik qo’mitalar (KQ) va ishchi guruhlar (IG) dan iborat.
Umuman, Xalqaro elektrotexnik komissiyada 80 dan ortik texnik q o ’m italar bor
b o ’lib, bulam ing bir qismi xalqaro um um texnik va tarmoqlararo xarakterdagi
standartlami (masalan, atam alar bo’yicha, grafik tasvirlar, standart kuchlanishlar va
chastotalar, iqlim sinovlari va boshqalar),
boshqa qismi esa, m ahsulotning muayyan
turlari uchun (tarnsformatorlar, elektron texnik buyumlari, maishiy radioelektron
apparatlari va boshqalar) standartlam i ishlab chiqadi.
Xalqaro elektrotexnik komissiya standartlarini yaratish protsedurasi uning
Ustavi, Protsedura qoidalari va texnik ishlar b o ’yicha Umumiy direktivalar
tomonidan belgilanadi. Har 1-1,5 yilda texnik qo’mitalar kichik q o ’mitalar
majlislarda o ’z ishlarining dasturlarini tuzadi (yoki to ’g ’rilaydi). Har yili X alqaro
elektrotexnik komissiya dasturiga 500 gacha
va bundan ham ortiq yangi, xalqaro
standartlami yaratishni k o ’zda tutuvchi mavzular kiritiladi. IEC/ISO ishlab chiqqan
va 1990 yil 1 fevraldan amalga kiritilgan Direktivalarga muvofiq amaldagi standartni
qayta ko’rib chiqish yangi mavzuni ishlab chiqish kabi qaraladi.
ISO kabi, 1972 yilda X alqaro elektrotexnik kom issiya o ’z tavsiyanom alarini
xalqaro standartlar deb nomladi.
Hozirgi vaqtda 2 m ingdan ortiq Xalqaro elektrotexnik komissiya standartlari
yaratilgan, bunda X alqaro elektrotexnik komissiya standartlari o ’zlarida mahsulotga
va mahsulotni sinash metodlariga texnik talablam ing mavjudligi
nuqtai nazardan ISO
standartlariga nisbatan ancha to ’liq tuzilgan b o ’ladi. Buni, bir tomondan, Xalqaro
elektrotexnik komissiyaning faoliyat sohasiga kirgan mahsulotga talablarda
xavfsizlikka oid talablar asosiy hisoblanishi bilan tushuntirish mumkin, boshqa
134
tomondan esa, ko’p o ’n yilliklar davomida to ’plangan ish tajribasi standartlashtirish
m a sa la la rin i a n c h a t o ’liq
h a l q ilis h g a
imkon beradi.
