O'tkazgichlar, yarim o'tkazgichlar, izolyatorlar (dielektriklar).
Elektronni valent zonadan o'tkazish zonasiga o'tkazish
uchun tashqaridan malum
energiya berish kerak. Elektron turg'un holatdan (to'ldirilgan holatdan) . erkin holatga
(o'tkazish zonasiga) o'tishda yengish kerak bo'lgan man qilingan zonanirtg kengligi qattiq
jismlarni metallar, yarim o'tkazgich-lar va izolyatorlarga ajratishning
asosiy mezonlaridan
biridir. Bunga keltirilgan sxemalardan osongina ishonch hosil qilish mumkin. Zonalarning
elektronlar bilan to'ldirilganligi va man qilingan zonaning kengligiga qarab to'rtta hosil
bo'lishi mumkin. Eng yuqori zona elektronlar bilan qisman to'ldirilgan, ya'ni unda bo'sh
sathlar mavjud. Bu holda elektron juda kam energiya olganda ham shu zonaning yuqoriroq
energetik sathiga o'tishi, ya'ni erkin bo'lib, tok o'tkazishda ishtirok etishi mumkin. Demak,
qattiq jismda qisman to'ldirilgan zona mavjud bo'lsa, bu jism elektr tokini o'tkazadi.
Aynan
shu xususiyat metallarga xosdir. Agar valent zona va o'tkazish (erkin) zonasi bilan qisman
ustma-ust tushsa ham, qattiq jism elektr tokini o'tkazuvchi bo'ladi. Bu Mendeleyev elementlar
davriy sistemasidagi II guruh elementlari Be, Mg, Ca, Zn ...larga xos xususiyatdir. Energetik
sathlari faqat valent zona va o'tkazish zonasidan iborat qattiq jismlar, man qilingan
zonasining kengligiga qarab dielektriklar va yarim o'tkazgichlarga ajratiladi. Agar kristallning
man qilingan zonasining kengligi bir necha elektron-volt bo'lsa, issiqlik
harakati elektronni
valent zonadan o'tkazish zonasiga sakrata olmaydi va bunday kristallarga dielektriklar
deyiladi. Agar man qilingan zona uncha katta bo'lmasa (AE~ 1 eV), elek¬tronni valent
zonadan o'tkazish zonasiga issiqlik yoki biror boshqa ta'sir bilan ko'chirish mumkin. Bunday
kristallarga yarim o'tkazgich-lar deyiladi. Masalan, germaniy uchun AE= 0, 72 eV, kremniy
uchun AE=1.11 eV ni tashkil qiladi.
Shunday qilib, o'tkazgichlar uchun man qilingan
zonaning keng¬ligi no'lga teng, yarim o'tkazgichlar uchun 2eV dan oshmaydi, dielektriklar
uchun esa 2eV dan katta bo'ladi.
Izolatsiyalangan atomda eletronlarning energetik sathlari.
XX asr boshlariga kelib,
fiziklar shunga amin bo’ldilarki, atom hodisalarini zarralar harakat qonunlari bilan ham,
to’lqinlar qonuniyatlari bilan ham bir tomonlama talqin qilish mumkin emas. Mikrozarralar –
elektron, proton, atom, neytron va boshqalar korpuskulyar (zarra) va to’lqin xususiyatlarini
o’zida nomoyon qiladi. Ular zarra ko’rinishida qayd qilinadi, lekin harakati to’lqin
tarzida
bo’lib, SHryodinger tenglamasi orqali ifodalanadi. Massasi
