1.3. YTLATning ahamiyati, o’rni va vazifalari
Yer tuzish loyihalarini ishlash, yer tuzish ishlarining asosiy qismlaridan biri
hisoblanadi. Undan tashqari bu tarkibga quyidagilar ham kiradi :
- davlat yer kadastri, monitoringi va yerlarni baholash ishlarini olib borish.
Ularning ma‟lumotlari yer resurslarini boshqarish bo‟yicha qarorlar qabul qilishda
axborot asosi sifatida xizmat qiladi;
- plan-xarita materiallarini yaratish va yangilash, yer tuzish va yer kadastri
ishlarini bajarish uchun zarur maxsus izlanish va qidiruvlarni o‟tkazish;
- yer tuzish va yer kadastri uchun zarur topografik-geodezik ishlarni bajarish;
- yer resurslaridan foydalanishni rejalash va bashoratlash;
- yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilish bo‟yicha davlat
dasturlarini ishlash va amalga oshirish;
- yer tuzish loyihalari asosida yerlardan oqilona foydalanish va muhofaza
qilishni tashkil etish;
- yer munosabatlarini tartibga solishning huquqiy va iqtisodiy mexanizmlari
vazifalarini amalga oshirish;
12
- yerdan foydalanish va uni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini olib
borish.
Yer tuzish xizmatining ishi va unda yaratiladigan avtomatlashtirilgan
tizimlarning samaradorligi barcha yuqorida sanab o‟tilgan vazifalar birgalikda
yechilsagina yuqori bo‟ladi.
Iqtisodiy islohotlar o‟tkazilayotgan yangi sturlioitda yer tuzish xizmatining
vazifalari doirasi keskin kengaydi. Bu esa o‟z navbatida bir biri bilan aloqador,
ko‟p bosqichli tarkibga ega va nafaqat ichki foydalanuvchilar, balki tashqi standart
va nostandart so‟rovlar uchun ham ochiq avtomatlashgan tizimlarni yaratish
zaruratini tug‟diradi. Bunday avtomatlashgan tizimlar 2-rasmda keltirilgan.
2-rasm.YTLAT bilan bevosita bog‟liq avtomatlashgan tizimlar
Bu bo‟linishdagi ayrim tizimlar boshqa tizimlar tarkibiga kirishi ham
mumkin (masalan TGMIBAT YEKAT tarkibiga kirishi mumkin). Biroq ularning
asosiy funktsional vazifalari (1-rasm) ularning yuqori tizim tarkibida ham yetarli
darajada mustaqil ishlash imkonini beradi. TGMIBAT ma‟lumotlarni elektron
taxeometrlar, yer yo‟ldoshlari tizimlari, digitayzerlar, skanerlar, an‟anaviy usullar
13
va vositalardan foydalanib, aerotasvirgeodezik va yerda tasvirga olish usullari
yordamida olishga mo‟ljallangan. Uning yordamida olingan obyekt to‟g‟risidagi
ma‟lumotlar asosida topografogeodezik ma‟lumotlar banki yaratiladi.
3-rasm. Yer resurslarini boshqarishda qo‟llaniladigan avtomatlashgan tizimlar
Тopografo-geodezik ma‟lumotlarni olish va ishlov berishning
avtomatlashgan tizimi (ТGMIBAТ)
Ichki tizimlar: kosmik, aerotasvirgeodezik, yerda to‟planadigan
ma‟lumotlar.
Kartografik ma‟lumotlarga ishlov berishning avtomatlashgan tizimlari
(KMIBAТ).
Ichki
tizimlari:
kartografik
materiallarni
sonli
ma‟lumotlarga aylantirish va yer yuzasining sonli modelini yaratish;
koordinatalarni, shartli belgilarni, karta o‟lchamlarini sonli ko‟rinishga
aylantirish; kartalarni tuzish, geografik tahrirlash, ko‟paytirish,
yangilarini yaratish.
Yer kadastrining avtomatlashtirilgan tizimi (YEKAТ). Ichki tizimlari:
yer yuzasining sonli modellarini yaratish, yig‟ish va tuzatishlar kiritish;
birlamchi ma‟lumotlarga ishlov berish; yer egaliklari va yerdan
foydalanishlarning yerlarini hisobga olish, ro‟yxatdan o‟tkazish;
yerlardan foydalanishni nazorat qilish, yer monitoringi; me‟yoriy
ta‟minotni shakllantirish; standart so‟rovlar bo‟yicha hujjatlarni
tayyorlash, nostandart so‟rovlarni ta‟minlash.
Rejaviy yer tuzish hisoblashlari avtomatlashgan tizimi (REТHAТ).
Ichki tizimlar: maxsus me‟yoriy axborot ta‟minoti; yerdan
foydalanishni rejalash va bashoratlash; yerdan samarali foydalanishni
tashkil etish bo‟yicha tadbirlarni dasturlash; yerdan foydalanishning
maxsus tartibi va shartlariga ega hududlar chegaralarini belgilash.
Yer tuzishni loyihalashning avtomatlashgan tizimi (YEТLAТ). Ichki
tizimlari: me‟yoriy axborot ta‟minoti; yer tuzish ishlarini tashkil qilish
va rejalashtirish; loyiha oldi hisoblashlari; xo‟jaliklararo yer tuzish;
xo‟jalikda ichki yer tuzish; ishchi loyihalash
14
Kartografik ma‟lumotlarga ishlov berish tizimi (KMIBAT) kartografik
materiallarning raqamli ma‟lumotlarga aylantirish va hududning raqamli modelini
yaratish, yaratilgan yoki boshqa tizimlardagi hududning raqamli modellaridan
kartalarni tuzishda, ularni ko‟paytirishda grafikaviy tahrirlashda foydalanish uchun
qo‟llaniladi.
Yer kadastrining avtomatlashtirilgan tizimi (YEKAT) yer uchastkalarining
son va sifat tavsiflari bo‟yicha ma‟lumotlarni o‟zida mujassamlaydi va yer hisobini
olib borishga, yer egaliklari va yerdan foydalanishlarni ro‟yxatga olishga, tuproq
bonitirovkasini o‟tkazishga, yerlarni baholashga, yerlardan foydalanish ustidan
nazoratni olib borishga va davlat organlarini yer munosabatlarini huquqiy tartibga
solish, iqtisodiy ta‟sir va rag‟batlantirish usullaridan foydalanishlari uchun axborot
bilan ta‟minlashga qaratilgan.
RETHAT yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni rejalash va
bashoratlashga, yerga egalik qilish va yerdan foydalanish sohasidagi maqsadli
davlat dasturlarini ishlashga, yer munosabatlarini tartibga solishning iqtisodiy
mexanizmini joriy etishga, standart va nostandart so‟rovlarni ma‟lumotlar bilan
ta‟minlashga qaratilgan.
YTLAT esa yer tuzish masalalarini yechishning asosiy tizimi bo‟lib, u
xo‟jaliklararo va xo‟jalikda ichki yer tuzish ishlarini bajarishda, ishchi loyihalarni
amalga oshirish ustidan mualliflik nazoratida foydalaniladi.
3-rasmda keltirilgan tizimlar orasidagi aloqalarni va yangi bozor iqtisodiyoti
sturlioitidagi yer tuzish ishlari mazmunini tahlil qilish «O‟zbekiston yer resurlarini
boshqarish» super tizimining modelini yaratish mumkinligini ko‟rsatadi va ushbu
super tizim tarkibida YTLAT ning o‟rnini aniqlaydi (4 rasm).
Yer tuzishni loyihalash ishlari bilan «O‟zdaverloyiha» instituti va uning
viloyatlardagi bo‟linmalari shug‟ullanishlarini hisobga olib YTLAT ni ushbu
institutda va uning viloyat bo‟linmalarida tashkil etish maqsadga muvofiqdir.
15
4-rasm. Davlat yer resurslarini boshqarishning avtomatlashgan tizimi tarkibida
YTLAT
|
