Umumiy kimyo va kimyoviy texnologiya

Download 7,78 Mb.
bet	37/100
Sana	14.02.2024
Hajmi	7,78 Mb.
	#156402

1 ... 33 34 35 36 37 38 39 40 ... 100

Bog'liq
portal.guldu.uz-“ORGANIK KIMYО ”

Olinish usullari. 1,3 – Butadien, ya`ni divinil CH₂ = CH – CH = CH₂ Divinil sanoatda sintetik kauchuk olish uchun muhim hom ash bo`lganligi sababli, uning turli xil olinish usullari ishlab chiqilgan. Neft mahsulotlari va toshkumir piroliz qilinganda ham oz miqdorda divinil hosil bo`ladi.
Sanoat miqiyosida divinil olish usulini S.V. Lebedev ishlab chiqqan bo`lib bu usulga ko`ra etil spirt yuqori temeraturada (400 – 500⁰) bug`ga aylantiriladi va qizdirilgan katalizator ustidan o`tkaziladi. Reakciya natijasida divinil, suv va vodorod hosil bo`ladi:
katalizator
2С₂Н₅ОН ---------- СН₂ = СН – СН = СН₂ + 2Н₂О +Н₂
Etil spirtdan S.V. Lebedev usuliga ko`ra divinil hosil qilish reakciyasi mexanizmini M.Ya. Kagan va Yu.A. Gorinlar quyidagicha tushuntiradilar:
2СН₃ –СН₂ОН  2СН₃ – СНО + 2Н₂
Sirka aldegid
СН₃ – СНО + СН₃СНО  СН₃ – СН = СН – СНО + Н₂О
Kraton aldegid
СН₃ – СН = СН – СНО + Н₂  СН₂ – СН = СН – СН₂ОН
Krotil spirt
СН₃ – СН = СН – СН₂ОН  СН₂ = СН – СН = СН₂ + Н₂О
Divinilni acetilendan ham olishi mumkin. Buning uchun acetilenga avvalo simob tuzi katalizatorligida suv biriktiriladi. Bu reakciya Kucherov reakciyasi deyiladi:
СН  СН + Н₂О  СН₃ – СН = О
ACETILEN SIRKA ALЬDEGID
Hosil bo`lgan sirka aldegid o`yuvchi ishqor ishtirokida aldol kondensatlanish reakciyasiga uchratiladi:
2СН₃ – СН = О  СН₃ – СН(ОН) – СН₂ – СН = О
ALDOL
Aldol qaytarilganda ikki atomli spirt – 1,3 – butandiol hosil bo`ladi, so`ngra bu modda fosfat kislota katalizatorligida degidratlanadi va divinal olinadi:
СН₃–СН(ОН)–СН₂–СНО + Н₂СН₃–СН(ОН)–СН₂–СН₂ОН
СН₃–СН(ОН)–СН₂–СН₂ОН  СН₂=СН – СН=СН₂ + 2Н₂О
1 , 3 – BUTANDIOL DIVINIL
Qeyinrok acetilendan divinil olishning boshqa usuli ham topildi. Bu usulga binoan acetilen formaldegid bilan kondensatlash reakciyasiga uchratiladi. Hosil bo`lgan birikma (1,4 – butindiol) avval gidrogenlanadi va so`ngra degidratlanadi.
СНСН+2СН₂ОНО–СН₂–СС–СН₂–ОН
1,4 – butindiol
НО–СН₂–СС СН₂–ОН+ 2Н₂ НО–СН₂–СН₂–СН₂–СН₂–ОН
1,4 – butandiol
НО–СН₂–СН₂–СН₂–СН₂–ОН  СН₂=СН–СН=СН₂ + 2Н₂О
Demak, acetilendan divinal sintez qilish uchun ikki atomli spirt hosil qilish shart. Ammo, acetilendan foydalanmasdan ikki atomli spirt hosil qilib, so`ngra undan divinil olish usuli ham mavjud. Bu usulni I.I. Ostromislenskiy ishlab chiqqan bo`lib, sirka aldegid etil spirt bilan glinozem katalizatorligida kondensatlanadi va degidratatlanadi:
СН₃ – СНО + СН₃ – СН₂ОН  СН₃ – СН(ОН) – СН₂ – СН₂ОН
1,3 – butandiol
СН₃–СН(ОН)–СН₂–СН₂ОН  СН₂=СН–СН=СН₂ + 2Н₂О
Hozirgi vaqtda divinal sanoat miqiyosida butandioldan yoki neftni qayta ishlash jarayonida hosil bo`ladigan butan-butilen aralashmasini katalitik degidrogenlash yo`li bilan olinadi:
-Н₂ СН₃–СН₂–СН₂–СН₃ ---СН₃–СН₂–СН=СН₂ --- СН₂=СН–СН–СН₂
2 –Metil- 1,3- butadien, ya`ni izopren СН₂=С (СН₃)–СН=СН₂ turli usullar bilan olinishi mumkin. U birinchi marta tabiiy kauchukni quruq haydab olingan. Hozir izopren quyidagi usullar bilan olinadi:
1. Laboratoriyada izopren skipidar(dipenten) bug`ini piroliz qilib oliniadi:

Skipidar ( dipenten) izopren
2. Izopentan yoki izopentenga galogen (masalan, brom) ta`sir ettirib, 2,3–dibrom–2–metilbutan hosil qilinadi. Undan bromid kislota ajratib olinadi va yana qaytadan biriktiriladi. Hosil bo`lgan dibrom– 2 – metilbutandan bariy xlorid vositasida yana bromid kislota ajratib olinsa izopren hosil bo`ladi.

izopren
3. A.E. Favorskiy kashf etgan usulga muvofiq aceton, acetilen va o`yuvchi natriy yoki natriy amid aralashmasi qizdirilib karbinol (metil-butinol) hosil qilinadi. So`ngra bu karbinolni degidratlash processiga uchratib, quyidagi reakciyaga binoan izopren olinadi:

acetilen spirt dimetil vinilkarbinol

izopren
Sanoatda izopren, asosan, quyidagi ikki usul bilan olinadi.
1. Izobutilen bilan formaldegid sulfat kislota katalizatorligida kondensatlanadi va hosil bo`lgan mahsulot degitratlanadi. Degidratlanish 200-220⁰ da fosfat kislota hosilalari katalizatorligida sodir bo`ladi:

Reakciyada suv va formaldegid ajralib chiqqanligi sababli kondensaciya quyidagicha sodir bo`lishi ham mumkin:

izopren
Yuqorida ko`rsatilgan ikki xil yo`nalishdagi reakciya ham birdaniga sodir bo`ladi
2. Izopentan (neftni qayta ishlashda hosil bo`ladigan pentan – amilen frakciyasi tajribadagi n–pentan izomerlanganda olinadigan mahsulot) yuqori temperaturada xrom oksid katalizatorligida degidrogenlanadi, natijada izopren hosil bo`ladi:

izopren
Degidrogenlash processi bir yoki ikki bosqichda sodir bo`lishi mumkin.
Hozirgi vaqtda izopren sintez qilishning uchinchi xil usuli ishlab chiqildi. Bu usul uch bosqichdan iboratdir.
Birinchi bosqichda propilenning ikki molekulasi tripropilalyuminiy katalizatorligida, 200⁰ temperatura va 200 atm basimda birikib dimer hosil qiladi:

2–metilpenten-1
(propilen dimeri)
Ikkinchi bosqichda 2–metilpenten–1 kislota katalizatorligida 2–metilpenten–2 ga aylanadi:

2,3–Dimetilbutadien–1,3 СН₂ = С (СН₃) – С (СН₃) = СН₂ asosan acetondan olinadi. Buning uchun acetondan pinakon (ikki atomli spirt) hosil qilinadi va unga bromid kislota ta`sir ettiriladi. Hosil bo`lgan dibrom hosila degidrobromlanganda 2,3 – dimtilbutadien – 1,3 olinadi.

2,3–dimetilbutadien–1,3

Download 7,78 Mb.

1 ... 33 34 35 36 37 38 39 40 ... 100

Download 7,78 Mb.