426
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
ifloslantiruvchi moddalardan foydalanishni oldini oladi. Keyin to'qimachilik
tolalarga qismlarga bo'linadi yoki maydalanadi. Ba'zan, yakuniy maqsadga qarab,
boshqa tolalar ipga kiritiladi [1].
Iplar tozalanadi va tarash jarayoni orqali aralashtiriladi. Keyinchalik,
iplar
qayta o'raladi va keyinchalik ulardan mato yoki trikotaj mahsulotlarini ishlab
chiqarish uchun tayyorlanadi. Ba'zi tolalar iplarga burilmaydi, lekin to'ldiruvchi
sifatida ishlatiladi, masalan, matraslar uchun.
Qayta ishlangan mahsulotlar poliester asosidagi materialdan tayyorlangan
bo'lsa, ular maydalanadi va keyin granullanadi va poliester chiplariga aylanadi.
Keyinchalik, maydalangan parcha eritiladi va yangi polyester matolarni yaratish
uchun ishlatiladi [2]. Keyinchalik qo'llanilishi sohasiga qarab to'qimachilik
chiqindilari quyidagilarga bo'linadi: asosiy xom ashyo
bilan qayta ishlanadigan
vatli iplarni ishlab chiqarish uchun asosiy aralashmaning tarkibiy qismi sifatida
aralashmada
ishlatiladigan
yigiriladigan.
to'quv
bo'lmagan
to'qimachilik
materiallari, matoning og'irligi ko'rinishida qo'llaniladigan yigiriladigan,
tarkibidagi to'qimachilik iste'moli chiqindilarining hajmi to'qimachilik ishlab
chiqarish chiqindilari hajmidan sezilarli darajada oshadi va ikkilamchi
to'qimachilik materiallarini ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo manbalaridan
biri hisoblanadi.
Ko'pincha to'qimachilik iste'moli chiqindilari juda
ifloslangan,
boshqa
tarkibga ega, matolarning og'irlikni ifodalaydi va tolalar turiga bo'linadi. Ayni
paytda matolarni qayta ishlash, keyinchalik to'qilmagan materiallarni ishlab
chiqarish uchun aralash va kimyoviy tolalardan tayyorlangan chiviqlar va ip
uchlarini qayta ishlashni ta'minlaydi [3]. To‗qimagan materiallar ishlab chiqarish
uchun trikotaj qoldiqlari va mato qoldiqlarini qayta ishlashning samarali mahalliy
texnologiyasi ham mavjud. Natijada, chiqindilardan tayyorlangan to'qilmagan
materiallar turli sohalarda, xususan: poyabzal sanoatida uy poyabzalni astarlari va
ustki qismlarini ishlab chiqarish uchun kiyim-kechak
sanoatida yumshoq mebel
ishlab chiqarishda izolyatsiya (o‘rovchi) sifatida ishlatiladi. To'qimachilik
427
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
chiqindilari qattiq maishiy chiqindilarning tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, iste'mol
chiqindilari va sanoat chiqindilariga ham bo'linadi. Gazlamalarni sanoatda qayta
ishlash to'qimachilik chiqindilaridan qayta ishlangan to'qimachilik materiallarini
ishlab chiqarishni ta'minlaydi. [4]. Dastlabki bosqichda matolarni qayta ishlash
puxta tayyorgarlikni o'z ichiga oladi, chunki ko'p hollarda bu turdagi chiqindilar
juda ifloslangan, va har xil turdagi tolalardan iborat. Birlamchi tayyorlash tartibi
turli texnologik operatsiyalarni o'z ichiga oladi, xususan: to'qimachilik
chiqindilarini parchalash; dezinfeksiya; changni tozalash; yuvish;
quruq tozalash;
kesish; takroriy parchalanish; parchalangan to'qimachilik materialidan ip ishlab
chiqarish; Ushbu tartib-qoidalar tugagandan so'ng, hosil bo'lgan ip to'qilmagan
materiallarni ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida ishlatiladi. Bu
chiqindilarning atrof-muhitga salbiy ta'sirini bartaraf etishga va birlamchi xom
ashyoni tejashga yordam beradi, shu bilan birga maksimal iqtisodiy samarani oladi
[5]. Ko'pgina to'qimachilik chiqindilari, ayniqsa kimyoviy tolalar,
sifat jihatidan
birlamchi xom ashyodan deyarli kam emas va ularni qayta ishlash tabiiy resurslar
va ishlab chiqarish quvvatlarining etishmasligi tufayli hozirgi vaqtda qondirish
cheklangan ehtiyojlarni qondirishi mumkin.
To‗qimachilik chiqindilarini qayta ishlash muammosining dolzarbligi,
shuningdek yaqin kelajakda foydalanilmayotgan ishlab chiqarish chiqindilari
ulushini minimallashtirish mumkinligi, iste‘mol chiqindilari miqdori esa aksincha
ortib borayotgan sur‘atlar bilan bog‗liq. Bugungi kunda to‗qimachilik korxonalari
uchun xomashyo, ayniqsa chiqindilarni qayta ishlash va ulardan to‗g‗ri foydalanish
global muammolardan biri hisoblanadi [6].
