579
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
hujjatlari bilan belgilangan mulkchilik shakllari, ularning dahlsizligi va teng
huquqliligi klaster doirasida ishlab chiqarishni rivojlantirish va uning ishlab
chiqarish kooperatsiyasining huquqiy asosini barpo etadi. Qonunda mulkchilik
huquqlarining kafolatlari va himoya qilinishi aniq belgilab berilgan [1].
Me‘yoriy hujjatlarning
ikkinchi guruhiga, birinchi galda, 1991 yil 15
fevralda qabul qilingan va 1993 yil 7 mayda hamda 1994 yil 23 sentabrda
o‗zgartish va qo‗shimchalar kiritilgan O‗zbekiston Respublikasining "O‗zbekiston
Respublikasida korxonalar to‗g‗risida"gi Qonuni kiradi, unda shunday
ta‘kidlangan, ―
faoliyatni muvofiqlashtirish, ular huquqlarining himoyalanishini
ta‟minlash, tegishli davlat va boshqa organlarda, hamda xalqaro tashkilotlarda
umumiy manfaatlarni namoyon qilish maqsadida mulkchilikning barcha
shakllaridagi korxonalar tarmoq, hududiy yoki boshqa belgilar bo„yicha ixtiyoriy
ravishda xo„jalik uyushmalariga: ittifoq, konsern, konsorsium va boshqa
birlashmalarga birlashishi mumkin”.
Bir korxonaning klaster doirasida boshqa korxonalar, tashkilotlar, yuridik
va jismoniy shaxslar bilan xo‗jalik faoliyatining barcha sohalaridagi xo‗jalik
munosabatlari shartnoma asosida quriladi. Bunda korxonalar shartnoma predmetini
tanlashda, majburiyatlar va xo‗jalik munosabatlarining istalgan boshqa shartlarini
belgilashda erkindirlar.
Qonun
hujjatlariga muvofiq, O‗zbekistonda aholining mahsulot, ishlar va
xizmatlarga bo‗lgan ijtimoiy talab-ehtiyojlarini qondirish uchun, shuningdek,
foyda (daromad) olish maqsadida tashkil etiladigan iste‘mol, ishlab chiqarish va
aralash ishlab chiqarish-iste‘mol klasterlari faoliyat ko‗rsatishi mumkin. Bundan
tashqari, qonun hujjatlarida o‗z a‘zolarining uy-joy-maishiy
va boshqa ijtimoiy
ehtiyojlarini qondirish bo‗yicha (uy-joy-qurilish, uy-joy, garaj-qurilish, dala hovli-
qurilishi va h.k.)
Biroq me‘yoriy-huquqiy hujjatlarning ushbu guruhi asosan tovarlar ishlab
chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishda xo‗jalik yurituvchi
subyektlarning klaster doirasidagi o‗zaro hamkorligi va o‗zaro munosabatlarini
580
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
tartibga soladi. Bunda turli xildagi xo‗jalik yurituvchi subyektlarning klaster
doirasidagi ishlab chiqarish kooperatsiyasi chog‗ida yuzaga keladigan o‗zaro
munosabatlarning o‗ziga xos xususiyatlari inobatga olinmagan, shuningdek, ishlab
chiqarish integratsiyasi jarayoniga jalb etilgan birlashgan xo‗jaliklar faoliyatini
muvofiqlashtirish zarurligiga yetarlicha e‘tibor qaratilmagan.
Klasterlik faoliyatini, unda turli xildagi xo‗jalik
yurituvchi subyektlarning
o‗zaro hamkorligi va ishlab chiqarish integratsiyasini, boshqa korxonalar, davlat
va nodavlat organlar bilan o‗zaro munosabatlarini rivojlantirishning me‘yoriy-
huquqiy bazasi sharhlari va tahlilini umumlashtirgan holda, qator xulosalarni
chiqarish mumkin:
1. Respublikada tovarlar, ishlar va xizmatlar ishlab chiqarish bo‗yicha
klasterlik faoliyatini rivojlantirish uchun zarur me‘yoriy-huquqiy baza yaratilgan
va u mamlakat iqtisodiy rivojining talablaridan kelib chiqqan holda,
doimiy
ravishda takomillashtirilmoqda.
2. Klasterlik doirasidagi xo‗jalik yurituvchi subyektlarni rivojlantirish
borasida barpo etilgan me‘yoriy-huquqiy baza ularning vujudga kelishi va son
jihatdan o‗sishiga ko‗maklashadi. Biroq ushbu jarayonlar mos ravishda rivojlanish,
hamda kichik va yirik korxonalar, ularning o‗zaro hamkorligi va ishlab chiqarish
kooperatsiyasining yagona iqtisodiy tizimini tashkil etish bilan kuzatilmayapti.
Klasterlik faoliyatini rivojlantirish, unda turli xildagi xo‗jalik yurituvchi
subyektlarning o‗zaro hamkorlik va ishlab chiqarish integratsiyasini yo‗lga
qo‗yishning me‘yoriy-huquqiy asosini takomillashtirish quyidagilarni hisobga olib
amalga oshirilishi kerak:
- korxonalarni qayta tarkiblash, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish,
kichik
biznesni kengaytirish va mustahkamlash, yagona xo‗jalik yuritish klasteri doirasida
yagona xo‗jalik yuritish tizimini tashkil etish jarayonlarini chuqurlashtirish asosida
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun shart-sharoitlarni ta‘minlash;
- maqbul mehnat taqsimoti va integratsiyasi, barcha sa‘y-harakatlarni bosh
vazifa - tovarlar, ishlar, xizmatlarga bo‗lgan iste‘mol talabini qondirish vazifasini
581
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
bajarish uchun birlashtirish asosida klaster subyektlarining tovarlar ishlab
chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishdagi o‗zaro hamkorligi va ishlab
chiqarish integratsiyasini ta‘minlash [2].
- klasterlik faoliyati doirasidagi xo‗jalik yurituvchi subyektlarni tashkil etish
va ularning turli xildagi xamkor xo‗jalik yurituvchi subyektlar tomonidan qo‗llab-
quvvatlanishini rag‗batlantirish chora-tadbirlarini yanada kengaytirish, hamda
ularga tovarlar, ishlar va xizmatlarning mayda
ulgurji turkumlarini ishlab
chiqarishga bo‗lgan buyurtmalarni topshirish.
