Aralashtirgichlarning tavsifi.
Aralashtirish usuli bo‘yicha aralashtirgichlar uch turga ajratiladi:
mexanik, gazli, gravitatsion.
Aralashtirish tarzi bo‘yicha aralashtirgichlar ajratiladi: uzlukli va
uzluksiz ishlaydigan mashinalarga.
Texnologik vazifasiga ko‘ra, materiallarning fizik holatini hisobga
olgan holga, bo‘linadi:
1. Suyuq aralashmalarni aralashtirish mashinalari – bu mashinalar
uzluksiz va siklik harakatda bo‘ladi, ularga quyidagilar kiradi: kranli, parrakli,
turbinali, murakkab, murakkab harakatlanuvchilar.
2. Quruq kukun va donalashtirilgan materiallarni aralashtirish
mashinalari. Bu turdagi mashinalarga asosan uzlukli mexanik tarzda
ishlaydigan mashinalar kiradi (parrakli, choptirgich va boshq.).
3. Yirik dispers suspenziyalarni tayyorlash uchun qo‘llanadigan
aralashtirgichlar (qurilish rastvorlar, beton aralashmalari, keramik massalar
tayyorlash va h.k.).
Quruq kukunsimon va qovushqoq aralashmalarni aralashtirish uchun
ishlatiladigan aralashtirgichlar.
Texnologik jarayonni stabilizatsiyalashtirish va tayyor mahsulotning
sifatini oshirish maqsadida qorishmalarni yaxshilab aralashtirib, o‘rtacha
me’yoriga keltirish kerak. Aralashma osilma holda aralashtirilsa bu jarayonni
samaradorligi oshib boradi. Aralashmaning osilma holati mexanik usuli
bo‘yicha olinadi, aralashmadan muayyan tezlikda havo o‘tkaziladi. Havo o‘z
kritik tezligiga erishganda aralashmaning zarrachalari harakatga kelib,
psevdosuyuqliklarni xossalariga ega bo‘ladi. Aeratsiyaning samarasini
buzmasligi uchun qo‘shimcha parrakachalarning harakati bilan foydalanish
mumkin. Bu tarzda ishlaydigan aralashtirgichlar siloslar deb ataladi.
54
Tashqi ko‘rinishidan silos – bu rezervuar diametri 18 m. gacha,
balandligi 40 m.gmcha bo‘lishi mumkin. O‘rtasida o‘tkazilgan o‘q, o‘qqa
maxkamlangan parrakchalar. Siqilgan havo silosning tubida o‘rnatilgan
maxsus temir yoki sopol plitkalar orqali beriladi. Aeratsiyalangan maxsulot
oquvchanligi oshgani sababli yaxshi aralashtiriladi. Xom ashe o‘rnini
korreklashtirish uchun korreklashtirish siloslari qo‘llanadi. Siloslarning
diametri 5-6 m., balandligi 12-28 m. gacha. Rasmda ikki yarusli silos-
aralashtirgich ko‘rsatilgan (rasm 1).
1-yuqori yarus silosi; 2-pastki yarus silosi; 3-pnevmobo‘shatgich; 4-
aerotarnov; 5-ta’minlagich; 6- pnevmovintli nasos; 7- tasmali o‘lchagich; 8-
siqilgan havoni filtri; 9-zatvor; 10-engli filtr.
Silosning ishlash tarzi quyidagicha: xom ashe aralashmasi yuqori
silosdan pastki silosga oqib tushadi. Siloslarning tubi uch hil usul bo‘yicha
aeratsiyalanadi: kvadrat, chiziqli va geyzerli. Kvadrat usulida silosning tubi
g‘ovak plitkalar bilan qoplanadi va 4 qismga ajratiladi. Har bir kvadratga
siqilgan havo alohida yuboriladi. 4-ta kvadratning biriga havo ko‘proq
beriladi, bir necha muddatdan keyin 2-chi, 3-chi, 4-chi kvadratlar galma-gal
faollashadi. Jarayonda quruq aralashma faollashgan kvadratdan ko‘tariladi va
55
boshqa kvadratlarga sochiladi, natijada barcha aralashma intensiv aralashadi.
Chiziq usul bo‘yicha silosning tubi 5ta chiziqga bo‘linadi. 2 yoki 3ta chiziq
bo‘limiga havoni ko‘proq berib, aralashtirish jarayoni yaxshilanadi. Geyzer
usuli bo‘yicha silosning tubi uzuksimon seksiyalarga bo‘linadi. Seksiyalarga
har xil miqdorda havo yuboriladi. Bunda xom ashe uni geyzer yoki
yoysimon xolatda yo‘naltiriladi va yaxshi aralashadi. Yuborilgan siqilgan
havoning bosimi 0,2-0,3 MPa oshmasligi kerak. Aralashtirish va o‘rta
me’yorda keltirish jarayoni 1-2 soat davom etadi (rasm 2).
Sement korxonalarida sementni saqlash, sovutish va xossalarini
yaxshilash uchun silindrik shakldagi temirbeton bashnyalar qo‘llanadi. Ular
sement siloslari deb ataladi. Siloslarda sovutilgan va saqlangan sement
tarkibida erkin holdagi kalsiy oksidi so‘ndiriladi, bu sementning hajmini bir
tekis o‘zgarishiga olib keladi. Sementning tishlash tezligini ham
sekinlashtiradi. Sement siloslarning sig‘imi 2000-10000 t, balandligi 40m,
diametri 18m gacha. Har bir portlandsement turi uchun siloslar soni 2 tadan
kam bo‘lmasligi lozim. Sement korxonalarida siloslar qo‘shilib bloklarni
tashkil etadi. Bloklar 5-6 siloslardan iborat bo‘lib, 1 yoki 2 qatordan tashkil
topgan. Silosdan chiqadigan havoni tozalash uchun siloslar filtrlar bilan
ta’minlangan, hajmini o‘lchash uchun avtomatik tarzda ishlaydigan
o‘lchovgichlar o‘rnatilgan. Sementning sifatini saqlab qolish uchun
siloslarning konussimon shaklda yasalgan tubidan 0,3-0,4 MPa boshida quruq
56
siqilgan havo yuboriladi. Natijada sement aeratsiyalanadi, oquvchanligi
oshadi va silosdan yengil tushadi. Aeratsion sistemaning 1m
2
aktiv
maydoniga siqilgan havoni sarfi 0,4 m
3
/min. ni tashkil qiladi. Sement
silosning tubida yoki chetida o‘rnatilgan pnevmatik bo‘shatgichlar yordamida
tushiriladi. (rasm 3, 4, 5, 6).
Asbestsement buyumlar ishlab chiqarishda ishlatiladigan
aralashtirgichlar.
Asbest tolasi mineral bo‘lib, uning asbestsement buyumlarni ishlab
chiqarishdagi vazifasini yanada oshirish uchun unga 2 bosqich mexanik
ishlov beriladi. Birinchi bosqichi yanchish, ya’ni begunlarda olib boriladi.
Begunlar quyidagi alomatlari bo‘yicha tavsiflanadi.
2chi bosqichda asbest gollendor yoki gidrotitqichda titkalanadi va
aralashtiriladi. Hozirda sanoatda asosan gollendorlar va 2 xil tuzilishdagi
gidrotitqichlardan foydalaniladi. Birinchi loyixa bo‘yicha tayyorlangan
gidroaralashtirgich silindrsimon ko‘rinishda bo‘lib, pastki qismi konussimon
qilib ishlangan, konussimon qismida titkilab beruvchi parraklar joylashgan, u
diffuzorga o‘rnatilgan. Moslama tarkibiga qiruvchi boqonlar asbest-sement
omixtasini quvurlar orqali uzatishga imkon beradi. Ikkinchi hil
gidrotitkilovchi moslama oldingisidan tuzilishi jihatidan qisman farq qiladi.
Unda titkilab beruvchi parrak o‘rniga dumaloq yassi plitka ishlatilgan (rasm
7, 8).
Rasm. Gollendor
57
Rasm. Gidrotitkich.
Quvursimon aralashtirgich – turboaralashtirgich asbest omixtasini
sement bilan aralashtirish uchun hizmat qiladi. Quvursimon aralashtirgich
tuzilishi jihatidan gidrotitqichlarga o‘xshash. Ularning o‘zaro farqi
gidrotitqichlardagi titikilab beruvchi parraklar quvursimon aralashtirgichda
bo‘lmaydi. Tuzilishini olsak, u silindrsimon idish bo‘lib, pastki qismi
konussimon qilib ishlangan. Ichki qismida tikka parraksimon –
aralashtiruvchi moslama o‘rnatilgan. Xarakat elektrodvigatelda nasosga
beriladi, nasos quvur orqali asbest omihtasini haydab turadi. Asbest omixtasi
gidrotitqichdan turboaralashtirgichga tushgandan so‘ng unga kerakli
miqdorda sement solinadi. Sement solina boshlangandan so‘ng unga
qo‘shimcha miqdorda suv quyiladi. Aralashtirish 8-10 minut davom etadi
(rasm 9).
CHo‘michli aralashtirgich – temirbeton jom sifatida bo‘lib, pastki qismi
konussimon qilib ishlangan. Jomda asbestsement massasi cho‘kib qolmasligi
uchun baquvvat aralashtiruvchi mexanizm o‘rnatilgan (rasm 10).
Rasm. Aralashtiruvchi mexanizm.
58
Aralashtiruvchi parraklar o‘qqa burchak bo‘yicha mahkamlangan, bu
esa aralashtirishni har xil yo‘nalishda olib boradi. Qoliplash mashinani
oziqlantirish uchun jomning oldi qismida temir yoki cho‘yan cho‘michlar
bilan biriktirilgan g‘ildirak o‘rnatilgan. Jomni hajmi 6-5 m
3
, cho‘michlar soni
16-20, har bir cho‘michni hajmi 3,25 l. G‘ildirak diametri 2200 mm, o‘qning
aylanish soni 6-8,5 ayl/min, katta shkivni diametri 1000 mm, eni 150 mm,
energiya sarfi 5 ot kuchi.
CHo‘michli aralashtirgichning ishlash prinsipi. Turboaralash-
tirgichdan asbestsement massasi cho‘michli aralashtirgichning jomiga nasos
yoki tabiiy holatda oqib tushadi, unga suyuqroq konsistensiyali massa olish
uchun 1-1,5 m
3
suv solinadi. Elektrodvigatel tasmali yuritmani harakatga
keltirish natijasida o‘qqa o‘rnatilgan parraklar va g‘ildirak harakatga keladi.
G‘ildirakni cho‘michlari asbestsement suyuqlikni suzib olib tarnovga uzatadi.
| 