Nazorat uchun savollar:
1-Siklonlar, turi va tuzilishi, ishlash prinsipi.
2-Mato –filtrlar, tuzilishi , ishlash prinsipi .
3-Elektrfiltrlar, turi , tuzilishi, ishlash prinsipi va texnik tavsilotlari.
Ma’ruza-8 –6 soat
Kimyoviy moddalarning kuydirish va
kuritish uskunalari
8.1 Kuruk va xul usulda ishlaydigan kuydirish uskunalari. Asosiy
ulchamlarni xisobi.
REJA.
1. Quruq va hõl usulda ishlaydigan uskunalar.
2. Aylanma pechlarni turi, tuzilishi, ishlash tarzi.
3. Aylanma pechlarni asosiy parametrlari.
4. Shaxtali pechlarni tuzilishi, sxemasi.
5. Sovitqichlar.
6. Buĝlatish kameralari.
82
Mavzuga oid tayanch suzlar va iboralar:
Pech- kimyoviy moddalarni kuydirish uchun muljallangan kurilmalar.Bu
kurilmalar kuyidagi muxim kismlardpn takil topgan:
pech,sovutgich,.yokilgini yondiradigpn va xavo yuborib turadigan
moslamalar, xamdan pechdan chikkan changlarni tozalaydigan vositalar.
Tayanch rolik-pechning ogirligini uziga kabul kiladigan roliklar.
Nazorat roliklar-pech korpusini buyiga siljishini nazorat kiluvchi
roliklar. Mazkur roliklar pech tuginning xar ikkala tomoniga , pechning
gardishli shesternyasi yonidagi tayanchga urnatiladi.
Kimyoviy moddalarni pishirish uchun muljallangan kurilmalar
kuyidagi muxim kismlardan tashkil topgan: pech, sovutgich, yokilgini
yondiradigan va xavo yuborib turadigan moslamalar, xamda pechdan chikib
ketayotgan gazlarni changdan tozalaydigan vositalar. Pechlarni turi
kuyidagicha: aylanma pechlar, shaxtasimon pechlar, soklonnli pechlar, tunel
pechlari, uzuksimon pechlar, issiklik kameralar, reaktorlar, kuydirish
kozonlar, avtoklavlar va x.k..
Aylanma pechlarni ikki guruxga ajratish mumkin:
1) aylanadigan uzun pechlar – bunday pechlarni issiklik
almashtiradigan kurilmalari pech ichida joylashgan. Pechni uzunligining
diametriga nisbati L/D=35-40.
2) aylanadigan kiska pechlar – ularning issiklik almashtiradigan
kurilmalari pechdan tashkarida joylashgan: pechning uzunligi bilan diametri
urtasidagi nisbati L/D= 16-25.
Bu pechlarning xar ikkalasi xul va kuruk usullarda ishlaydi, aylanma
pechlar kkorpusining, sovutgichni xarakatlantiruvchi mexanizmning,
zichlovchi moslamalarning tuzilishi, kurinishi , ishlash prinsipi jixatdan bir-
biridan fark kiladi.
Pishiriladigan xom ashyo pech aylangan vaktda pechning markazidan
utgan tik chizikka nisbatan nosimmetrik joylashadi. Xom ashyo ishgol kilgan
maydon doiraning bir korji maydonini tashkil etadi;bu maydonning
kattaligini kuyidagi formula yordamida xisoblab chikarish mumkin:
R
2
P 2
F
m
= --------- (--------- -sin
)
180
-burchak doira korjining vatariga tayangan markaziy burchagning
yarmiga teng bulib, pechni tuldirish koeffitsientiga boglik; bu koeffitsient
0,09+0,12 atrofida buladi. Pishiriladigan xom ashyo egallagan maydonning
kattaligi F
m
= K
3
PR2 formulasi yordamida xisoblab chikarish mumkin;
83
bu yerda R-pechning ichki radiusi.
-burchak kuyidagi tenglama
yordamida topiladi:
R
2
P 2
K
3
PR2 = --------- (--------- -sin
)
2 180
Pechda xom ashyoni surilishi okim uzluksizlik konuniga va
ogirlik kuchi ta’siriga asoslangan. Materialning xaratlanish tezligi kuyidagi
formula buyicha topiladi:::
200 D i p
W
m
= ----------------
+24
Bu yerda: D-barabanning ichki diametri,m;
I -barabanning kiyaligi, %;;
p-barabanning bir minutada aylanish soni;
-material katlamining tabiiy kiyalik burchagi
(35-50
0
atrofida).
Materialning pechda turish muddati
= ------(soat)
W
m
Aylanadigan pechning ish unumdorligi kupgina omillarga, birinchi
navbatda K G
t
Q= ---------- ga boglik;
q
Bu yerda K-urtacha issiklik chikarish koeffitsienti;
G-pechning issiklik chikaradigan tula satxi
t-gaz okimi xarorati bilan pishiriladigan material xarorati
orasidagi urtacha fark;
q-materialni pishirish uchun talab kilinadigan issiklik
solishtirma sarfi.
Pechning ish unumdorligi kuyidagi formula buyicha xisoblab
chikariladi:
Q= 60PR2K
3
W n
;
Bu yerda
- materiallning urtacha uyma zichligi, t/m3 , ( =1,2 t/m3 ).
Pechni ish unumdorligi,. kupincha utga chidamli koplamasining
maydon birligiga tugri keladigan material birligi buyicha topiladi. Pechning
loyixasini tuzishda matematika usullarida ishlab chikilgan emperik
boglanishlardan foydalanish mumkin (bunda ishlab turgan kupgina
pechlarning asosiy parametrlari urta xisobda kursatilgan).
84
Masalan, issiklikni almashtiradigan kurilmasi pechdan tashkarida
joylashgan siklonli pechlarning sutkalik va soatlik ish unumdorligini
kuyidagi formula yordamida aniklash taklif etilmokda:
Q sut.=(0,95+1,05) 13,.2 D3,2 ;
Q coat.=(0,95+1,.05) 0,55 D3,2
Issiklikni almashtiradigan siklonli yoki dekarbonizatorli pechlar uchun
kuyidagi boglanishlar mavjud:
Q cut.=(0,.95 + 1,.05) 27,6 D3,2;
Q coat.=(0,95 + 1,.05) 11,.15 D3,2 .
Pechning korpusi uzunligi 2-6 m keladigan ayrim yondevorlardan
tashkil topgan pulat barabandir; legirlangan pulat tunukalardan iborat bu
yondevorlar buyiga va kundaligiga payvandlab yasalgan. Tunukaning
kalinligi pechning ulchamlariga boglik va uning issiklik zonalarida
turlichadir. Pechning korpusi korxonaning kurilish maydonchasida ana shu
ayrim yondevorlardan yigilib urnatiladi.
Pechlar korpusining tuzilishi jixatidan ikki xil buladi: diametri butun
uzunligi buyicha xar joyida xar xil bulgan pechlar va ayrim zonalari
kengaytirilgan pechlar. Pishirilayotgan material pechning kengaytirilgan
zonasida kuprok vakt turishi mumkin, buning natijasida material bilan gazlar
urtasida issiklik almashishi yaxshilanib, pechning ish unumdorligi oshadi.
Pechning korpusi maxsus tugin vositasida tayanch roliklarga tayanadi,
roliklar uki esa sirpanib ishlaydigan vazmin podshipniklarga tayangan buladi.
Pechning ogirlikni uziga kabul kiladigan tayanchlari bir juft rolikli vazmin
pulat taxtalardan iborat; ularning soni pechning uzunligiga karab xar xil
buladi; tayanchlarning roliklari temir beton poydevorga urnatiladi.
Korpusni tashkil etuvchi pulat yondevorlar kuyidagi turlarga ajratiladi:
oddiy yondevor, tuginosti yondevori va rekuperatorosti yondevori. Tugonosti
va rekuperatorosti yoedevorlariga kup ogirlik tushadi; shunga kura ular oddiy
yondevorga nisbatan 1,5-2 barabor kalinrok kilinib, ya’ni kalin pulat
tunukadan yasaladi. Pechning material pishib, zarralar bir-biriga kushilib
ketadigan zonasidagi yondevorlar ayniksa bikr bulmogi lozim.
Pech korpusinig mustaxkamlik darajasini xisoblab chikarishda
korpusning tayanchlardan olinishi, aylanganida korpusga kiygizilgan tishli
gildirakka kuyilgan aylanma kuch ta’sirida buralishini xisobga olish zarur.
Eguvchi M
e
va burovchi M
b
momentlar ta’sirida yondevorlarda vujudga
keladigan zurikish ni kuyidagi formula yordamida taxminan aniklash
mumkin::
I
2 2
= ---- M
e
+ M
b
Nm
W
Bu yerda W-yondevorning karshilik momenti, m
85
D-yondevorning diametri;m;
-pulat tunukaning kalinligi, m.
R
e
Tayanchlar aro eguvchi moment M
e
= ------- ; burovchi moment
M=9570
R
R-ogirlik; ye -yondosh tayanchlar orasidagi masofa,m.
Yondevorning kalinligi kuyidagi shartni kondirishi lozim:
-8
Me
2
+M
b
2
5,75*10 ------------------- m:
D
2
Pech ishlayotganda uning korpusi xarorat ta’sirida shaklan uzgaradi.
Material zarralari erib, bir-biriga kushilib ketadigan zonada korpus 300-400
0
S gacha kiziydi, uning maxsulot bushatib olinadigan kismidagi xarorati 200
0
S ga yetadi, pechga material tashlanadigan joyidagi xarorat pechning
uzunligiga boglik bulib, 30-60
0
S ni tashkil etadi. Kizish natijasida
korpusning va u bilan boglik detallarining mustaxkamlik darajasiga salbiy
ta’sir etmaydi. Birok uning uchun mazkur uzgarishlar pechni loyixalash va
yigib urnatish chogida olingan bulishi shart.
Pech korpusi aylanasini kamardek urab olgan pulat tuginlarning
kundalang kesimi xamma joyida tugri turtburchak shaklidadir. Tuginlar
ulchami korpusning ulchamiga karab belgilanadi. Katta diametrli pech tugini
yarim xalkalar shaklida tayyorlanadi, keyinchalik xalkalar korxona
maydonchasida payvandlanadi. Tugin kengligi tayanch roliklarga nisbatan 40-
80 mm kamrok buladi. Tuginlar pech korpusiga kanday usulda biriktirishiga
karab, erkin utkazaladigan tuginlar va kimirlamaydigan darajada maxkam
biriktiriladigan tuginlarga ajratiladi. Pechdan foydalanish chogida tugin
pechning korpusiga nisbatan sirganadi, natijada tugin ostidagi kistirmalar,
boshmoklar va tuginning uzi jadal yeyiladi. Bu nuksonni bartaraf etish
maksadida tuginning korpusga payvandlab biriktiriladigan turlari yaratilgan.
Yangi turdagi tugindan foydalanganda detallar kamrok yeyiladi, korpusning
umumiy mustaxkamligi, shuningdek pechning utga chidamli koplamasining
pishikligi ortadi.
Vazmin poydevorga urnatilgan tayanch roliklarga pechning jami
ogirligi tushadi; xar bir rolikka tugri keladigan yuklama 49-59 kN ni tashkil
etadi..Ma’lumki, pech korpusiga ta’sir kursatuvchi xarorat uzgarib turadi,
pech korpusi buning okibatida egiladi, yukoriga va pastga suriladi, ayni shu
paytda vujudga keladigan va uk buylab yunaladigan zurikish kuchlarini
tayanch roliklar kabul kiladi.
Tayanch rolik silindr, boglangan uk, unga erkin kiygizilgan tirak
xalkalardan tashkil topgan. Roliklarning uklar sirpanib ishlaydigan
podshipniklarga tayanadi. Podshipniklar pechning eng muxim kismlaridan
86
biri xisoblanadi. Ular juda nokulay va nobob sharoitda ishlaydi, bunga pech
korpusining notekis kizishi va korpus egilishi natijasida ularga tushadigan
ogirlikning uzgarib turishi xamda tayanchlarning notugri urnatilishi
sababchidir.
Aylanadigan pech bir oz kiyarok urnatiladi, shunga kura uning korpusi
umumiy R kuch ta’sirida uk yunalishida surilishi mumkin, bu kuch esa R
w
ukka nisbatan tik yunalgan va R
0
uk buyicha yunalgan ikki tuzuvchidan
tashkil topadi. Agar kiyalik burchagi i = 4 % ni tashkil etsa
cos 2
0
20
P
w
= P
e
------------
= 1,16 * P
cos 30
0
P
0
= P
-----//----- = 0,047 * P
Korpusning buyiga siljishi nazorat roliklari vositasida kuzatiladi;
mazkur roliklar tuginning xar ikkala tomoniga, pechning gardishli
shesternyasi yonidagi tayanchga urnatiladi. Katta pechlarda ikki-uchta tugin
yoniga nazorat roliklari urnatiladi. Pech korpusi tugri turganida tuginlar
kirrasi yukorigi rolikka xam, pastki rolikka xam tegmaydi, chunki ikki rolik
urtasida bushlik bor, roliklar orasidagi tirkish 20-60 mm ga teng. Tirkishning
kengligi shu chegaradan chetga chikmasa, korpus tayanch roliklar buyicha
yukoriga va pastga siljigan vaktda tugin nazorat roliklariga tegmaydi. Katta
diametrli pechlarda zichlovchi moslama sifatida pulat plastinkasimon
kompensator kullaniladi.
Labirint zichlama konsentrik joylashgan ikki kator xalkadan iborat;
xalkalarning bir kator tugun kamerasining shaybasiga kuzgalmaydigan kilib
biriktirilgan, ikkinchi katori esa korpus shaybasiga biriktirilgan. Xalkalar
katori egri-bugri yul xosil kilib, xalkalar orasidagi tirkishdan kameraga xavo
utishiga yul kuymaydi, binobarin, bu joyda kuchli gidravlik karshilik vujudga
keladi.
Pechning kizimaydigan tomononi zichlash maksadida rezina aralash
tasmalardan keng foydalaniladi. Bunday tasmalarni tayyorlash oson bulishi
bilan birga, ular kungildagidek natija beradi. Bu zichlama shundan iboratki,
ikki kator kilib joylashtirilgan tasma bulaklari chang tuplanadigan
kameraning pulat shaybasiga biriktiriladi.
87
46-rasm: Aylanma pech
a) umumiy kurinish, b) kinematik sxemasi
Aylanma pechning xarakatlantirish mexanizmi pech korpusiga
kiygizilgan gardishli shesternya, yetakchi shesternya, reduktor va
elektrdvigateldan iborat (46-rasm). Pech korpusi ishlayotganda minutaga 0,5-
1,2 marta aylanadi. Asosiy yuritmaning uzatma soni 140-180. Kuvvatli
pechlarni aylantirish uchun ikki tomonlama ishlaydigan va sinxron
boglangan dvigatellari bulgan xarakatlantirish mexanizmi urnatiladi.
Pechning aylanish tezligini uzgartirish uchun elektr dvigatel ukining
aylanishlar sonini uzgartirish talab kilinadi. Xarakatlantiradigan asosiy
mexanizmdan tashkari, yordamchi mexanizm xam urnatiladi; yordamchi
mexanizm pechni juda sekin soatiga 1-4 marta aylantiradi. Pechni ishga solish
va tuxtatish, pech korpusini yoki uning ichki koplamasini tuzatish,. Pechni
muayyan burchakka burish zarurati tugilganda, elektr energiya berilishi
tusatdan tuxtab kolganda, kizigan pechni sekingina burish talab kilinganda va
korpusning salkiligini aniklash kerak bulganda ana shu yordamchi
mexanizmdan foydalaniladi. Buning uchun yordamchi mexanizm elektr
generator yoki dizel xarakatlantiradi.
Gardishli shesternya pech korpusiga urnatilgan, pechning xar ikkala
uchidan barobar masofada joylashmogi lozim. Xarakatlantirish
mexanizmining normal ishlashi shu shesternyaning korpusda tugri
joylashganligiga juda boglik. Gardishli shesternyani korpusga biriktirishning
ikkinchi usuli ham bor; bunda u prujinalar vositasida biriktiriladi. Gardishli
shesternya prujinalarga tutushtiriladi. Uchunchi usul shundan iboratki, pech
korpusiga pulat plastinkalar maxkamlanadi, plastinkalarga esa juft-juft
88
urnatilgan kronshteynlar payvandlangan. Gardishli shesternya
kronshteynlarga pulat plastinkalar ustidan boltlar va bormoklar yordamida
maxkamlab kuyiladi.
Gardishli shesternyani korpusga ekssentrik utkazish xarakatlantirish
mexanizmini yigishda yul kuyiladigan va eng kup uchraydigan
kamchiliklardan biri xisoblanadi va pechdan foydalanishni
murakkablashtiradi. Bu xol yetakchi va ergashuvchi shesternyalarning
tishlashish chukurligi pechning xar aylanishda uzgarib turadi; bu esa
korpusning tebranishiga sabab buladi, buning orkasida korpus yeyiladi va
ichki koplamasi tezda yaroksiz xolga keladi. Pechning diametri oshirilsa
korpusga gardishli shesternyani utkazish ancha kiyinlashadi.. Pechning
xarakatlantirish mexanizmi 4-5 tishli gildirakdan tuzilgan, juda vazmin,
tejamsiz, foydali ish koeffitsienti 90% dan oshmaydi, ba’zan bundan xam past
buladi.
Aylanma pechni elektr dvigatelining kuvvati.Pech normal ishlab
turganda elektr dvigatelining kuvvati materialni kutarish va tashishga, tayanch
rolik podshipniklaridagi sirpanib ishkalanish kuchini, tuginlarning roliklar
buyicha tebranib ishkalanishini, pech yuritmasidagi, uning sovuk va kizigan
tomonlaridagi zichlamalarda vujudga keladigan ishkalanish kuchlarini
yengishga sarflanadi. Umuman, aylanadigan pech elektr dvigatelening
kuvvatini kuyidagi formula kurinishida ifodalash mumkin:
I
N = -------- (N
1
+ N
2
) Kvt;
Bu yerda: N
1
-materialni kutarishga va tashishga sarflanadigan foydali
kuvvat, kvt;
N
2
-tayanch roliklarning podshipniklaridagi ishkalanish
kuchini va tuginlarning tayanch roliklarga ishkalanish kuchini bartaraf etishga
ketadigan kuvvat, kvt;
-kuvvatni xisobga oluvchi koeffitsient
Pishirilayotgan material pechning aylanish tomoniga karshi yunalgan
va doimo ta’sir kursatadigan kuch momentini vujudga keltiradi; uni bartaraf
etish uchun xam kuvvat sarflanishi kerak:
1000 * G * V
N
1
= --------------------- = 1000 * F * L * P * V Kvt
102
Bu yerda: V-materialning kesim maydoni ogirlik markazining
aylanma tezligi, m sek ;
F-materialning kesim maydoni, m
2
;
L-pechning yoki uning diametri bir xildagi kismining
uzunligi, m;
89
P-materialning urtacha uyma zichligi, t/m
3
.
Materialning pechni tuldirish koeffitsienti bilan ifodalangan kesim
maydoni::
F = K * P * R.
Pechni ishga tushirish chogida inersiya kuchini yengishga kup kuvvat
sarflanadi. Shuningdek, pech korpusini yigib urnatish vaktida tayanch
roliklarining joylashish anikligi buzilgan xollarda kuvvat sarfi ortib ketadi;
shunga kura elektrdvigatel 25% zaxira kuvvatga ega bulmogi lozim. Roliklar
normal satxdan pastrok yoki balanrok joylashsa, elektrdvigatel doimo zurikib
ishlaydi, ya’ni yondevoranri notugri ulanishi okibatida korpus kishaygan
takdirda xam dvigatelga zur keladi, buni pechning xar galgi aylanishida
ampermetr milining birin-ketin tebranishidan bilib buladi.
| 