“Art” o‘ng yarim sharning funksiyalarini rivojlantirgan holda STEM
ni to‘ldirib boradi:
✓
Ijodkorlik;
✓
Tasavvur, his-tuyg‘ular;
✓
Ijodkorlik va innovatsiyalarga tayyorlik;
✓
Tanqidiy fikrlash;
✓
Tashabbus, harakatchanlik va moslashuvchanlik;
✓
O‘zaro aloqa;
✓
Tasvirlar va ramzlarda axborotni qayta ishlash qobiliyati;
✓
Bir vaqtning o‘zida bir nechta axborot oqimlarini tahlil
qilish qobiliyati.
ART + STEM = Muvaffaqiyat!
✓
Yozish, o‘qish va matematika bo‘yicha bolalarning
yuqori ko‘rsatkichlari;
✓
Barcha fanlarni o‘rganish uchun motivatsiyaning o‘sishi;
✓
Texnologik dunyoda va istalgan kasbda muvaffaqiyatga
erishish kafolati;
✓
Natijaga erishish;
✓
Hamkorlik, muloqot, ijodkorlik;
✓
Mustaqil qaror qabul qilish va mas’uliyatni his etish;
✓
O‘z mahsulotini yaratish.
Shuni ham ta’kidlash joizki, maktablarda STEAM loyihalarni amalga
oshirish va laboratoriyalarini tashkil etish uchun IT-kompaniyalari taqdim etadigan
professional uskunalar kerak. Ular 4 ta didaktik to‘plamdir:
1.
Tajriba va robotexnika uchun mikrokontrollerlar, elektron
komponentlar va dasturlanadigan elektron modullar;
2.
Grafika va modellashtirish uchun 3D printer;
3.
Modellashtirish uchun raqamli frezerli mashina;
4.
Golografiyali o‘quv videolarini yaratish uchun loyihalar
hamda videokamera bilan gologrammali ekranlar zarur bo‘ladi.
Ko‘pgina mamlakatlarda STEAM-ta’lim ba'zi sabablarga ko‘ra
ustuvor ahamiyatga ega:
• Yaqin kelajakda dunyoda muhandislar, yuqori texnologiyali ishlab
chiqarish mutaxassislari va boshqalar juda kam bo‘ladi
• Uzoq kelajakda biz tabiiy fanlar bilan birgalikda texnologiya va yuqori
texnologiyali ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan kasblarga ega bo‘lamiz,
ayniqsa bio va nanotexnologiya mutaxassislariga katta talab bo‘ladi.
* Mutaxassislar texnologiya, tabiiy fanlar va muhandislikning turli
sohalaridan keng qamrovli ta’lim va bilimga muhtoj bo‘ladi.
Tabiiy fan, texnologiya, muhandislik san’ati, ijodkorlik, matematika. Shuni
esda tutingki, ushbu qisqartma Stem ma’lumotlari quyidagicha bo‘ladi: S - science,
T - technology, E – engineering, A – art va M – matematika. Ingliz tilidan tarjima
qilinganida, bu shunday bo‘ladi: tabiiy fanlar zamonaviy dunyoda eng mashhur
bo‘lib qoladi.
Shuning uchun bugungi kunda STEAM tizimi asosiy tendentsiyalardan biri
sifatida rivojlanmoqda. STEAM ta’limi disiplinlerarası va amaliy yondashuvni
qo‘llash, shuningdek, barcha beshta intizomni yagona ta’lim sxemasiga
integratsiyalashuviga asoslangan.
Statistikaga ko‘ra, 2011 yildan buyon STEAM – kasblarga bo‘lgan talab
darajasi 17% ga oshdi, oddiy kasblarga bo‘lgan talab esa faqat 9,8% ga oshdi, bu
esa butun dunyo bo‘ylab ushbu ta’lim tizimiga katta talabni ko‘rsatadi.
Lekin bunday yuqori talab nima bilan bog‘liq? Ko‘pgina mamlakatlarda
STEAM-ta’lim ba'zi sabablarga ko‘ra ustuvor ahamiyatga ega:
• Yaqin kelajakda dunyoda muhandislar, yuqori texnologiyali ishlab
chiqarish mutaxassislari va boshqalar juda kam bo‘ladi
• Uzoq kelajakda biz tabiiy fanlar bilan birgalikda texnologiya va yuqori
texnologiyali ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan kasblarga ega bo‘lamiz,
ayniqsa bio va nanotexnologiya mutaxassislariga katta talab bo‘ladi.
* Mutaxassislar texnologiya, tabiiy fanlar va muhandislikning turli
sohalaridan keng qamrovli ta’lim va bilimga muhtoj bo‘ladi.
Integratsiyalashgan ta’lim
Xo‘sh, bu ta’lim tizimi va fanlarni o‘qitishning an'anaviy usuli o‘rtasidagi
farq nima? STEAM-ta’lim o‘quvchilar ilmiy usullarni amalda qanday qo‘llashni
tushunishga kirishadigan aralash muhitni nazarda tutadi. Ushbu dastur bo‘yicha
talabalar, matematika va fizika bilan bir qatorda, o‘z robotlarini ishlab chiqadigan
va ishlab chiqaradigan robotlarni o‘rganadilar. Darslarda maxsus texnologik
uskunalar ishlatiladi.
2014-yilda
Quddusda bo‘lib o‘tgan “STEAM forward” xalqaro
konferensiyasida quyidagi bayonotlar bildirildi:
* Bolalarni Buxoroga olib borish. Ushbu ta’lim maktabgacha yoshdan
boshlab boshlanishi kerak, shuning uchun dasturlarni bolalar bog‘chalariga kiritish
kerak.
* Fan tili ingliz tilidir. Agar ilm-fanni o‘rganish va olim bo‘lishni istasangiz,
bu tilni bilishingiz kerak.
* Qizlar uchun Steam-ta’lim dasturlari kerak. Ilm-fan sohasidagi qizlar,
ularning aniqligi tufayli, o‘g‘il bolalar qila olmaydigan narsalarni qilishlari
mumkin.
•
Scienceisfun! Ilm-fan bayram bo‘lishi kerak, u o‘quvchilar uchun
qiziqarli va qiziqarli bo‘lishi kerak.
Shunday qilib, texnologiya kelajagi va texnologiyalarning kelajagi-noto‘g‘ri
fikrlardan mahrum bo‘lgan yangi formatdagi o‘qituvchilar uchun rasmiy
yondashuvni qabul qilmaydi va o‘z bilimlari bilan o‘quvchilarga "miyani
portlatish" va ularning ufqlarini abadiylikka kengaytirishi mumkin. Kelajak
Buxoroning Buyuk o‘qituvchilariga bog‘liq!
Agar biz bugungi kunda bolalarni xuddi shunday o‘rgatsak kecha, biz
ularning ertangi kunini o‘g‘irlaymiz. (Jon Dewey).
Axborotlashtirishning zamonaviy sur’ati, ta’lim tizimining keng tarqalgan
raqamlashtirilishi va uning paradigmasi o‘zgarishi ta’lim yondashuvlarining o‘ziga
xos o‘zgarishiga olib keladi.
Ta’limning jadal rivojlanib borayotgan tendensiyalari va yangi axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini faol rivojlantirish o‘qitishning kompleks
yondashuvlarini amalga oshiradi. Sun'iy aql va kiber-fizikaviy tizimlarni insoniyat
hayotiga tatbiq etishni nazarda tutadigan prognozli to‘rtinchi sanoat inqilobi
bugungi kunda ta’lim tizimini o‘zgartirishni talab qiladi. 2019 uchun jahon
iqtisodiy forumi hisobotida sun'iy aql va mashina ta’lim joriy etish asosiy xavf
mumkin mustahkamlashdir Mehnat bozoriga kirish vaqtida o‘rta maktab
o‘quvchilarining aksariyati hali mavjud bo‘lmagan ishlarni amalga oshiradilar,
axborot va kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha bosma mahsulotlarning
aksariyati chop etishdan oldin ahamiyatsiz bo‘ladi. Bunday sharoitda
o‘quvchilarning funktsional savodxonligi, tanqidiy fikrlash qobiliyati, yangi
bilimlarni olish vaqti va mexanizmlarini optimallashtirish, dunyoning to‘liq
rasmini shakllantirish hayotiy zarur bo‘ladi.
Mavjud muammolarni va ehtiyojlarni hal qilishning bir usuli STEM
(Science, Technology, Engineering, Mathematics) ta’lim texnologiyasi bo‘lib, u
muayyan muammo yoki hodisani o‘rganishga kompleks yondashishga asoslangan
o‘quvchilarni o‘qitishning yangi yondashuvlari hisoblanadi. „STEM“ qisqartmasi
birinchi 1990-yillarda Amerika bakteriologi R. Kolvell tomonidan taklif etilgan,
lekin faol 2011-yildan beri ishlatilgan va yangi o‘quv dasturlarini ishlab chiqish
uchun mas'ul bo‘lgan AQSh tabiiy fanlar instituti rahbari sifatida, biolog Judith A.
ramali, nomi bilan bog‘liq edi.
STEM – bu akronimotangliichtermins: S – fan, T – texnologiya, E –
muhandislik, M – matematika. Stemning boshqa yo‘nalishlari ham mavjud, ular
yuqorida sanab o‘tilgan tarkibiy qismlardan tashqari, A (Art) Art – (Buxoriy), R
(o‘qish + yozish) o‘qish va yozish – (oqim). STREAM - texnologiya o‘qish va
yozish qobiliyatlarini rivojlantirish orqali ilmiy-tadqiqot ishlariga katta e’tibor
beradi. Bu muddatli va bug‘ yo‘nalishi dizayn kolleji dona paydo bo‘ldi, deb
ishoniladi Rhode ho‘l bo‘lib ketdi, va rivojlantirish Georgetteyakman
(GeorgetteYakman), 2010-yildagi asarlari tufayli qabul qilindi
O‘quvchilar uchun texnik ro‘yxatga olish tartibi ham 5 bosqichdan iborat:
1. O‘quvchilar o‘zlari yaratadigan texnik o‘yinchoqlarning ehtiyojlarini
tushunishlari kerak (masalan, vazifalar, funktsiyalar, uslublar ...). Ular o‘qituvchi
tomonidan taklif sifatida olingan namunalarni ko‘rishlari mumkin.
2. O‘quvchilar bir yechim topish uchun guruhda muhokama qilinadi: ular
ko‘proq va nima yaxshi ko‘raman. Ular grafika bilan model dizaynini yaratadilar.
Yaxshi dizaynga ega bo‘lish uchun talabalar olingan bilimlarni qo‘llash, o‘zlarini
tasavvur qilish yoki darsliklar, Internet yoki o‘qituvchi tavsiyalari kabi
boshqalardan taklif qilingan ma’lumotlarni qidirish orqali faol hamkorlik qiladilar.
3. O‘quvchilar texnik o‘yinchoqlar ishlab chiqarish uchun materiallarni
tanlaydilar. Ular texnik o‘yinchoqlar va asboblarni ishlab chiqarish uchun tegishli
materiallarni tanlaydilar.
4. O‘quvchilar dizayn va materiallar bilan texnik o‘yinchoqlar yaratadilar.
Ular talablarga javob beradimi yoki yo‘qmi, mahsulotni sinab ko‘rishadi va
o‘zgartiradilar. Ushbu bosqichda talabalar amaliy mashg‘ulotlardan o‘tadilar,
amaliyot o‘tadilar va ijro etishadi. Ular avvalgi saboqlardan olingan bilimlarni va
ularning ijtimoiy tajribalarini qo‘llashlari mumkin. O‘qituvchi o‘quvchilarni ularni
ushlab turgan har qanday g‘oyaga bag‘ishlashga undashlari kerak.
5. O‘quvchilar sinfda ishlab chiqilgan mahsulotlarni taqdim etadilar. Ular
o‘z mahsulotlari bilan faxrlanishlari va STEM ta’limiga qiziqish bildirishlari
mumkin.
"Integrationof STEM Subject sthrough Phenomenon-based Learning
professional development programme" o‘quv seminarida taqdim etilgan. STEM-
texnologiyasini joriy etishning fin tajribasi ushbu texnologiyada fanlararo
aloqalarning ahamiyatini namoyish etadi.
Ushbu texnologiyaning asosi-ta’lim jarayonida barcha hodisalarning
mohiyatini va tabiatini ko‘rib chiqadigan jon Dewey ta’lim falsafasi.
Finlyandiyada Stem ta’lim g‘oyalarini amalga oshiruvchi asosiy tashkilotlar
Innovation & Outreach Edu Cluster Finland va Central Finland LUMA CENTRE
UNIVERSITY OF JYVÄSKYLÄ.
Finlyandiya yondashuvidagi asosiy farq-bu bir hodisa atrofida fanlarni
haqiqiy hayotdan birlashtirish va shu hodisani o‘rganishning tafsilotlari
umumta’lim maktabida har bir sinf bilan ko‘payishi mumkin.
Ushbu texnologiya Qozog‘iston Respublikasi ta’limining yangilangan
mazmuni bilan mukammal tarzda integratsiya qilinadi, bu erda spiral ta’lim shakli
ham qo‘llaniladi, bu esa maktabni o‘rganish davomida materialni qayta o‘rganishni
o‘z ichiga oladi. Turli mamlakatlarning davlat dasturlarini amalga oshirishning bir
qismi sifatida Stem yondashuvlari va ahamiyatidagi farqlarga qaramasdan,
ularning aksariyati STEM kelajakning ta’limidir.
| 