I BOB.
MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA
332
zanjiri oxiriga yangi tranzaksiya sifatida bog‘lab qo‘yiladi. Xuddi shu tarzda D E ga 1$ pul
o‘tkazmoqchiligi haqidagi ma’lumot (D > E 1$) ham ro‘yxatga, ya’ni “Ochiq daftar”ga
yoziladi
va u ham tranzaksiyalar zanjiriga yangi tranzaksiya sifatida biriktirib qo‘yiladi. Shu tarzda hosil
qilingan ro‘yxatga “Ochiq daftar”, ya’ni
tranzaksiyalar zanjiri
deyiladi.
“Ochiq daftar” yordamida tarmoqning barcha ishtirokchilari pul qayerda ekanligini,
kimda
qancha pul borligini bilishi mumkin. Shu boisdan, ishtirokchilar kim kimga qancha pul o‘tkaza
olishi yoki olmasligini ham biladi. Masalan, yuqoridagi misolda A E ga 15$ o‘tkazmoqchi
bo‘lsa, tarmoqdagi barcha ishtirokchilar bunday tranzaksiya (AE 15$) bo‘lishi mumkin
emasligini darhol biladi. Chunki boshida A da 10$ bo‘lganligi, 5$ B ga o‘tkazilganligi,
hozirda
esa A da 15$ pul yo‘qligini hamma biladi. Shu sababli bu tranzaksiya ochiq daftarga
qo‘shilmaydi. Bunday tranzaksiyalar invalid (haqiqiy
bo‘lmagan) tranzaksiya hisoblanadi va uni tarmoqda hech
kim tasdiqlamaydi.
Blokcheynda
taqsimlangan, ya’ni tarmoqdagi xohlagan
shaxs (yoki tugun) daftar nusxasi (ledger)ni o‘zida saqlashi
mumkin bo‘lgan
distributed ledger
tizimi ishlatiladi.
1-rasmda
keltirgan tarmoqda A, B, D, E tugunlar mavjud.
Masalan, zarur bo‘lganda ledger A va D tugunlarda yoki tarmoqdagi barcha tugunlarda
saqlanishi mumkin. Bu orqali ochiq daftar taqsimlangan holatda saqlanishiga erishiladi va
uni markaziy joyda saqlashga ehtiyoj qolmaydi. Daftarning taqsimlangan
holatda saqlanishi
natijasida daftar nusxasi hamma tugunlarda paydo bo‘lishiga olib keladi.
Endi ochiq daftar (tarnzaksiyalar zanjiri) nusxasini tarmoqdagi hamma ishtirokchilar orasida
sinxronlashtirib, daftar nusxalarining bir-biriga mosligini ta’minlash lozim.
Faraz qilaylik, B E ga 5$ o‘tkazmoqchi, ya’ni (B > E 5$). Shunda B E ga 5$ o‘tkazmoqchi
ekanligini tarmoqqa e’lon qiladi. Tarmoqdagi hamma ishtirokchilar
B ning bunday tranzaksiya
qilmoqchi ekanligidan xabardor bo‘ladi. Bu tranzaksiyaning haqiqiyligini hech kim tekshirib
ko‘rmaganligi sababli, bu ma’lumot ochiq jurnalga kelib tushmaydi.
Endi bu tranzaksiyani ochiq jurnalga qanday yozilishini bilish uchun miner tushunchasini
aniqlashtirib olishimiz kerak.
Miner
deb, ochiq daftarni o‘zida saqlovchi maxsus tugunga aytiladi. Masalan, 2-rasmda
tasvirlangan tarmoqdagi A va D tugunlarni miner deb oladigan bo‘lsak, bu minerlarning
asosiy vazifasi – bo‘lishi kutilayotgan yangi tranzaksiyalar haqiqiyligini
tekshirish va uni
ochiq daftarga birinchi bo‘lib yozishdan iborat. Bu ishlarni birinchi bo‘lib bajargan miner
“musobaqa”da yutib chiqadi va moliyaviy mukofot – bitcoinga ega bo‘ladi.
Miner musobaqada g‘olib chiqish uchun quyidagilar bajarilishi lozim:
