10-MAVZU: O`ZBEKISTONDA AXBOROT XAVFSIZLIGINING MA`NAVIY
VA HUQUQQIY ASOSLARI.
Reja:
1. Axborot almashinuvining milliy mental va, yosh, jins va hayotiy tajriba hamda
ijtimoiy xususiyatlai.
2. Davlat siri qonun bilan qo`riqlanadigan sirlar.
3. O`zbekiston Reapublikasi Konstitutsiyasida media savodxonlik va axborot
madaniyatini himoyalanishi.
Axborot xavfsizligi nima?
Sizga ta’luqli bo’lgan, begonalar bilmasligi kerak bo’lgan har qanday shakldagi
ma’lumotning xavfsiz saqlanishi axborot xavfsizligi deyiladi. Axborot
tushunchasi har qanday
shakldagi ma’lumotni anglatishi mumkin. Telefoningizdagi parol, pasportingizdagi ma’lumotlar,
kompyuteringizdagi xujjatlar, stolingiz tortmasida turgan maxfiy ish xujjatlari, qog’oz xat orqali
va messenjerlardagi yozishmalar, telefon so’zlashuvlari tarixi, har qanday ovozli yozuv va video
tasvirlar axborot shakllariga ba’zi misollar bo’lishi mumkin. O’zingizga tegishli har qanday
shaxsiy axborotni har doim xavfsiz saqlashingiz kerak.
Axborot xavfsizligi: kecha va bugun
Internet texnologiyalarining rivojlanishidan oldin axborotni saqlash nisbatan oson bo’lgan.
Boshqalar bilmasligi kerak bo’lgan qog’ozda yozuv shaklidagi, kassetada ovoz shaklidagi yoki
boshqa vosita va shakldagi ma’lumotni mustahkam seyfga solib qulflab qo’yishingizni o’zi kifoya
bo’lgan. Hukumat idoralari, banklar va boshqa maxfiy xujjatlar bilan ishlovchi tashkilotlarda ham
axborot xavfsizligi oson hal qilingan: «o’ta sirli» tamg’asi bilan xujjatni seyfga tiqib, seyf turgan
xona
eshiklarini mustahkam qulflab, binoga bir nechta qorovul tayinlash bilan axborot
xavfsizligiga erishilgan. U zamonlar o’tdi endi.
Hozir juda ko’p turdagi ma’lumotlar (agar hammasi bo’lmasa) elektron shaklda internetga
ulangan serverlarda saqlanmoqda.
Ularning qanchasi shaxsiy, qanchasi maxfiy ekanligi
ahamiyatsiz. Muhimi – odamlarning real hayotiga aloqador ma’lumotlar virtual tarmoqdan bitta
parol yoki bitta elektron kalit uzoqligida saqlanmoqda. Kimningdir shaxsiy ma’lumotini
o’g’irlamoqchi bo’lgan, yoki qaysidir idoraning sirli xujjatlarini ko’zdan kechirmoqchi bo’lganlar
hozirgi kunda devor oshishi, qaysidir eshikni buzib kirishi, bir nechta qorovulni dog’da qoldirishi,
seyfni buzishi shart emas. Internet imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda bugun shaxsiy ma’lumot
ovchisi hatto ma’lumotlar saqlanadigan serverga yaqin joyda turishi ham kerak emas.
Boshqa
davlat, boshqa qit’adan turib internet orqali yaxshi himoyalanmagan server ma’lumotlarini olish
hech gap emas ekanligini ko’rib turibmiz. Axborot xavfsizligi bo’yicha eng yaxshi himoyalanishi
tan olingan Amerika hukumatining elektron saylovlar tizimiga bo’lgan kiber xujum buning yaqqol
misoli bo’lishi mumkin.
