2
Mavzu: Turli materiallardan dekorativ buyumlar yasash texnologiyasi
Reja:
1. Dekorativ-amaliy san’ati haqida.
2. Texnologiya darslarida foydalaniladigan dekoratsiyalar haqida.
3. Texnologiya darslarida yasaladigan dekorativ buyumlar texnologiyasi.
Inson uchun zarur bilimlar miqiyosi tobora kengayib
borayotgani xozirgi
sharoitda muayyan faktlar yig‘indisini o‘zlashtirish bilan cheklanib bo‘lmaydi.
Shuning uchun o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustaqil ravishda to‘ldirib va boyitib
borishni, o‘zining diqqat e’tiborini ilmiy va siyosiy axborotlarning eng muximlariga
qaratishini o‘rgatish kerak. Bu vazifa o‘quvchilarning texnologiya darslarida badiiy
bezash ishlarini ta’lim-tarbiya jarayoni bilan uzviy bog‘lik xolda kengaytirish va
rivojlantirishni taqozo etadi. Ma’lumki, dekorativ san’atning ko‘p turlari mehnat
bilan omuxta bo‘lib ketadi va shuning uchun o‘quvchilarda ishga ijodiy
munosabatni
tarkib toptiradi, ularni ma’naviy jihatdan boyitadi. Amaliy-dekorativ
san’ati jonli tabiat bilan chambarchas bog‘liqdir. Tabiatdagi muxit insonni go‘zallik
qonuniyatlari asosida yashashga, xayotdagi rang-barang xolatlarni ko‘ra bilishga
o‘rgatish kerak. Texnologiya darslarida o‘tiladigan mavzularning aksariyati amaliy
mashg‘ulot bilan bog‘liq. Atrof-muxitning tuzilishi, jonli va jonsiz tabiatning
uyg‘unligidan ilxomlanib, o‘quvchi yasa1tgan buyumiga bezak beradi.
Dekorativ amaliy san’at keng miqyosda rivojlanayotgan san’atimizning xalq amaliy
ijodi turlaridan biridir. Unda kishining xaqiqiy san’atiga
estetik munosabati yaqqol
namoyon bo‘ladi. Xalq amaliy san’atining bu turi haykaltaroshlik, rangtasvir,
arxetektura, raqs va musiqa bilan hamohangdir.
Dekorativ san’atning o‘ziga xos estetik jihatlarini tushunish uchun uning
mavzusi, mazmuni, asardagi tiplar badiiy texnika vositalari diapazonining odatdan
tashqari katta miqiyosini nazarda tutib qarash kerak. Bu badiiy bezak o‘ymakorligi
monumental stanokli, turli xalqlarning milliy kiyimlari, so‘zanalari, taqinchoqlari va
istirohat bog‘lari san’ati, devorlardagi monumental dekorativ rasmlar, vitrina,
devoriy gazeta, tabriknomalarning bezaklari hamda jihozlardagi o‘ymakorlik va
xokozolardir. Shakllari bir-biriga o‘xshagan bu asarlarning o‘zaro
biriktirib turgan
jixati ularning asosiy vazifasi funksiyasi insonni qurshab turgan muhitni nafosat
vositasida bezashdan iboratligidir. Dekorativ san’atda turg‘unlik etakchi o‘rinlardan
birini egallaydi. To‘g‘ri to‘rtburchak, oval va aylana shakllaridagi kandakorlik,
o‘ymakorlik va naqqoshlik buyumlari, shuningdek, badiiy bezash buyumlari
Ko‘p hollarda turg‘unlikka ega bo‘ladi.
Texnologiya darslarida badiiy bezashning dekorativ amaliy san’at turlaridan
naqqoshlik ko‘proq uchraydi. Naqqoshlik ishida yetakchilik rolini o‘ynovchi
mustaqil vazifaga ega emas, u faqat badiiy bezash ishlarining badiiy sifatini
boyitadigan omil bo‘lib xizmat qilishi lozim. Unda
ishtirok etadigan elementar
tabiat ne’matlari (paxta, barg, gul, g‘uncha, anor, bodom, nok, olma, lola, kurtak va
xokozolar)ning formasidir. Dekorativ-amaliy san’at hisoblanadigan shunday
3
zamonaviy turlari ham mavjud. Misol uchun materiallarga badiiy ishlov berish,
payvandlash, bukish, chekanka qilish, qirqish, bo‘yash va laklash orqali ulardan
turli buyumlar, ya’ni gullarga taglik va derazalarga panjara to’siq,
yoritgich va
boshqa bezaklar yasash mumkin.
O‘quvchilarning estetik tarbiyasini takomillashtirishda applikatsiya ishlari
katta yordam beradi.Applikatsiya - baddiy asarlarni yaratishning eng sodda va oson
usulidir.Bunda tasvirning asosi sakllanadi. Bu applikatsiyadan fakat bezash
maksadidagina ko’rgazmali qurollar turli o’yinlar uchun qo’llanmalar o’yinchoqlar
bayroqlar suvinerlar devoriy gazetalar stendlar ko’rgazmalar va kastyumlarni
tayyorlash emas balki kartina pano naqshlarni va shu kabilarni yaratishda ham keng
qo’llash imkonini beradi.
Dekorativ applikatsiya - u naqsh gullaridan tashkil topib alohida-alohida
tasvirlar shox qo’ziqorin, qush, mashina, odam, uy va shu kabilardan tarkib topuvchi
predmetli xodisa xarakatlar uyg‘unligini aks ettiruvchi syujetdan iborat bo‘lishi
mumkin.
Applikatsiya bilan shug‘ullanish o‘quvchilarni garmonik rivojlanishida katta
ahamiyatga ega. Applikatsiya ijodni
rivojlantirishga yordam beradi, fantaziyani
boyitadi, kuzatuvchanlikni diqqat va tasavvurni aktivlashtiradi, irodani tarbiyalaydi,
rangni sezishni o‘stiradi.
Har bir mashg‘ulotga o‘quvchilar oldindan tayyorgarlik ko‘rishadi. Har bir
mashg‘ulot oxirida o‘quvchilar keyingi mashg‘ulotda kerak bo’ladigan narsalarni
yozib oladilar. O‘quvchilar ishlayotgan materiallarga tejamkorlik bilan munosabatda
bo‘lishlari o‘z ishlarini rejalashtira bilishlari materialni tejamkorlik bilan sarflashlari
vaqtidan to‘g‘ri foydalanishlari va ish joyini toza saqlashlari kerak. Barcha ish
turlarini ish daftarining o‘ng varag‘iga bajarish tavsiya etiladi. Yelim bilan ishlash
texnikasiga rioya qilishlozim.
Applikatsiya
ishida
asosiy
material
qog‘ozdir.Dazmollangan
va
kraxmallangan gazmol bo‘laklaridan ham foydalanish mumkin. Bu materiallar bilan
bir
katorda somon,quritilgan o‘simlik urug‘ va tabiiy materiallardan xam
foydalaniladi.
Dekorativ
applikatsiya
uzining
ornamentliligi
shaklining
umumlashganligi rangi bilan ajralib turuvchi tasvirlardir. Texnologiya darslarida 1-
4-sinflarda asosanqog‘ozdan qilinadigan dekorativ applikatsiya keng qo‘llaniladi.
Applikatsiyaning bu turi bilan tabrik telegramalar, taklifnomalar bezatiladi.
Applikatsiya yasashda turli materiallardan foydalanish
Qog‘ozdan
Gazlamadan
4
Urug‘lardan
Barglardan
Applikatsiya usulida tabriknomani bezash.
1-4-sinflarda o‘qitiladigan mavzularni amaliy mashg‘ulot jarayonida
dekoratsiya ishlarini amalga oshirish jarayonlaridan misollar keltiramiz.
Masalan, 2-3-sinflarda kviling dekokativ-amaliy san’atining dastlabki
bosqichlari o‘rgatiladi. O‘quvchiga o‘qituvchi ishni borish tartibi bilan har xil
metod, ko‘rgazmali qurollar orqali tanishtirib bo‘lgach, xavfsizlik texnikasi
qoidalarini ham eslatib o‘tadi. Amaliy olgan bilimlarini
mustaqil ijod qilishlariga
sharoit yaratib beradi. O‘qituvchining ko‘rsatmasiga tayanib, o‘quvchi mustaqil
fikrlaydi. Buyum yasashga hosil bo‘lgan moslashuvi natijasida yangi dekoratsiya
ishlarini amalga oshiradi.
Kviling yordamida tabriknomani bezash.
