|
Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammadal-xorazmiynomidagi
|
| bet | 4/12 | | Sana | 22.06.2022 | | Hajmi | 189.59 Kb. | | #24187 |
Bog'liq Hisobot Sergey Aksakov. Olov gul (ertak)Dasturlash texnologiyalari vositalar tizimi Bu ma'lum bir texnologiya doirasida butun dasturiy ta'minot davomida yirik dasturiy ta'minot tizimlarini ishlab chiqish va ularga xizmat ko'rsatishning barcha jarayonlarini qo'llab-quvvatlaydigan dasturiy va apparat vositalarining o'rnatilgan to'plami.
Dasturlash texnologiyasining instrumental tizimlarini uchta asosiy tarkibiy qismga bo'lish mumkin:
Omborxona,
Asboblar,
Interfeyslar.
Asboblar - tizim tomonidan ishlab chiquvchilarga taqdim etiladigan imkoniyatlarni belgilaydigan vositalar to'plami. Odatda bu to'plam ochiq va tuzilgan. Minimal to'plamga qo'shimcha ravishda ( o'rnatilgan vositalar), unda uni kengaytirish vositasi mavjud ( import qilingan asboblar). Bundan tashqari, harakatlar ustidan integratsiya tufayli, u barcha vositalarning ba'zi bir umumiy qismidan iborat ( yadrolari) va tarkibiy (ba'zan ierarxik jihatdan bog'liq) asboblar sinflari.
Interfeyslar foydalanuvchi va tizimga bo'lingan. Shaxsiy interfeys ishlab chiquvchilarga vositalarga kirish huquqini beradi. U amalga oshirilmoqda qobiqtizimlari. Tizimliinterfeyslar vositalar va ularning umumiy qismlari o'rtasidagi o'zaro ta'sirni ta'minlaydi. Tizimning ochiqligi tufayli tizim interfeyslari arxitektura komponentlari sifatida ajralib turadi - ular yangi ( import qilingan) tizimga kiritilgan vositalar.
Dasturlash texnologiyasining instrumental tizimlarining eng umumiy arxitekturasi sek. Anjir. Dasturlash texnologiyasining instrumental tizimlarining umumiy arxitekturasi.
Dasturlash texnologiyalari vosita tizimlarining ikkita klassi mavjud: loyihani qo'llab-quvvatlash vositasi tizimlari va tilga bog'liq vositalar tizimlari.
Loyihani qo'llab-quvvatlash vositasi tizimi Tanlangan tilga yo'naltirilgan dasturiy vositalar bilan mos ravishda kengaytirilgandan so'ng, turli xil dasturlash tillarida dasturiy ta'minot tizimini ishlab chiqishni qo'llab-quvvatlashga qodir ochiq tizim. Bunday tizim vositalarining to'plami dasturiy tizimlarning rivojlanishini qo'llab-quvvatlaydi, shuningdek dasturiy ta'minot tizimlarini rivojlantirishni qo'llab-quvvatlaydigan dasturlash tilidan mustaqil vositalarni (matn va grafik muharrirlari, hisobot generatorlari va boshqalar) o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, unda tizimni kengaytirish uchun vositalar mavjud. Bunday tizimning yadrosi, xususan, omborga kirishni ta'minlaydi.
Tilga bog'liq instrumental tizim har qanday bitta dasturlash tilida dasturiy ta'minot tizimini ishlab chiqishni qo'llab-quvvatlovchi tizim bo'lib, u o'z ishini tashkil qilishda ushbu tilning o'ziga xos xususiyatlaridan keng foydalanadi. Bu o'ziga xoslik yadroning imkoniyatlariga (shu jumladan omborxonaning tuzilishiga) va qobiq va asboblarga bo'lgan talablarga ta'sir qilishi mumkin.
1 Darsning o'ziga xos xususiyati, O'QUV JARAYONIDA
1.1 O'rganilgan fan haqida qisqacha ma'lumot
"Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari" fani (keyingi o'rinlarda ISRP) 5B070400- "Hisoblash texnologiyalari va dasturiy ta'minot" mutaxassisligi bo'yicha o'quv dasturlari profillar sikli tsiklining majburiy qismiga kiradi va 5B070400- "Hisoblash texnologiyalari va dasturiy ta'minot" ixtisosligi bo'yicha modulli o'quv dasturining dasturiy modulining tarkibiy qismidir. ...
O'rganilayotgan fanning mazmuni talabalarning zamonaviy dasturiy texnologiyalar va ularni qo'llab-quvvatlash vositalari sohasidagi bilimlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan, dasturiy mahsulotlarni loyihalash uchun zamonaviy CASE-vositalari sohasida foydalanishga tayyorlangan, keng dunyoqarash va fikrlash madaniyati bor IT mutaxassisini shakllantirishga yordam beradi.
1.2 Fanni o'rganishning maqsadi va vazifalari
"Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari" fanini o'qitishning maqsadi talabalarni dizayn texnologiyalari sohasidagi nazariy bilimlar bilan tanishtirish va dasturiy tizimlarning hayotiy tsiklini ta'minlash, shuningdek, CASE texnologiyalaridan foydalangan holda biznes-jarayonlarni va dasturiy tizimlarni loyihalashga yo'naltirilgan zamonaviy texnologiyalardan foydalanish bo'yicha amaliy ko'nikmalarni shakllantirish ( Avtomatlashtirilgan dasturiy ta'minot / tizim muhandisligi, CASE). Darsning maqsadi ixtisoslikning modulli o'quv dasturining umumiy maqsadlariga mos keladi.
"Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari" fanini o'qitishda vakolatlarga asoslangan yondashuv uning asosiy vazifalarini belgilaydi:
Talabalar orasida dasturiy injiniring (dasturiy injiniring) va dasturlash (kompyuter dasturlash) sohasidagi bilimlar tizimini shakllantirish;
Talabalarni biznes jarayonlarini modellashtirishning nazariy asoslari, dasturiy mahsulotlarni loyihalash va ishlab chiqish metodologiyasi va ularning hayotiy tsiklini ta'minlaydigan vositalar bilan tanishtirish;
Strukturaviy va ob'ektga yo'naltirilgan modellashtirish va dasturiy ta'minotni loyihalash uchun CASE-vositalaridan foydalanish ko'nikmalarini rivojlantirish.
Fanni o'rganish vazifalari malaka tavsiflarida belgilangan 5B070400- "Kompyuter texnikasi va dasturiy ta'minot" ta'lim dasturida bakalavrlarni tayyorlashga qo'yiladigan talablarning bajarilishini ta'minlaydi.
1.3 Intizomni o'rganish natijalari
O'qish natijalari tegishli ta'lim darajasidagi Dublin tavsiflovchilari asosida aniqlanadi va quyidagi vakolatlar orqali ifodalanadi:
bilish va tushunish:
Dasturiy ta'minot hayot tsiklining modellari va dasturiy ta'minotni loyihalash metodologiyasining nazariy asoslari;
Zamonaviy dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalarini tasniflash tamoyillari;
Biznes-jarayonlar va tizimlarni modellashtirish va qayta tashkil etishga yondashuvlar;
cASE vositalarini amalda qo'llash imkoniyati:
Funktsional modellashtirish metodologiyasi IDEF0;
IDEF3 tadbirlarni modellashtirish metodologiyasi;
DFD ma'lumotlar oqimini modellashtirish metodologiyasi;
IDEF1X Semantik ma'lumotlarni modellashtirish metodologiyasi;
Ob'ektga yo'naltirilgan dasturiy modellashtirish metodologiyasi va UML Metamodel;
qarorlarni qabul qilishga tayyor bo'lish:
Muayyan loyiha va loyiha uchun hayot tsiklining modelini tanlash to'g'risida;
Korporativ axborot tizimlari va yirik davlat loyihalari doirasida (AS-IS modelidan TO-BE modeligacha) dasturiy ta'minotni takomillashtirish masalalari bo'yicha;
Ijtimoiy, kasbiy va axloqiy pozitsiyalarni hisobga olgan holda ularning kasbiy faoliyatining ma'nosi va oqibatlari to'g'risida;
aloqa ko'nikmalarini rivojlantirish, shu jumladan:
quyidagilarga yordam beradigan o'rganish ko'nikmalarini rivojlantirish:
Professional va shaxsiy rivojlanish, dasturiy injiniring xalqaro standartlari sohasida malaka oshirish;
Mustaqil ravishda o'zlashtirish va CASE asboblari bilan ishlashning yangi bilimlari va ko'nikmalarini, shu jumladan faoliyat sohasiga bevosita aloqador bo'lmagan yangi bilim sohalarida qo'llash.
Darsning o'quv-uslubiy ta'minoti ushbu o'quv natijalarini muvaffaqiyatli shakllantirishga qaratilgan.
1.4 Old shartlar
ISRP intizomi bo'yicha materialni to'liq o'zlashtirish uchun algoritmlash va dasturlash texnologiyasi bilan bog'liq fanlar bo'yicha bilimlarga ega bo'lish kerak.
1.5 Post-rekvizitlar
Olingan bilimlar quyidagi fanlar materialini sifatli rivojlantirish uchun zarur: kompyuter tizimlari va Internet texnologiyalarining interfeyslari; shaxsiy ma'lumotlar bazalarini tizimlari va dizayni; axborot tizimlarini loyihalash va amaliy dasturlash. Olingan bilimlar dasturiy ta'minotni ishlab chiqishda muvaffaqiyatli o'qitish uchun zarurdir.
1. Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari. Dasturiy vositalarni ishlab chiqish jarayonida ma'lum darajada dasturiy ta'minotni ishlab chiqish jarayonlarini kompyuter yordamida qo'llab-quvvatlash qo'llaniladi. Bunga hech bo'lmaganda PS ma'lumotlarini (birinchi navbatda, dasturlarni) kompyuter ma'lumotlarini tashuvchilariga (masalan, disklar) taqdim etish va PS dasturchisini ushbu hujjatlarni har qanday qayta ishlash uchun yaratilgan maxsus PS yoki kompyuterga kiritilgan maxsus qurilmalar bilan ta'minlash orqali erishiladi. Bunday maxsus PS sifatida har qanday dasturlash tilidan kompilyatorni ko'rsatishingiz mumkin.
Tuzuvchi PS ishlab chiqaruvchisini dasturlarni kompyuter tilida yozish majburiyatidan xalos qiladi, bu dasturchi uchun Dasturiy ta'minot tizimi juda noqulay bo'lar edi - buning o'rniga u mos keladigan kompilyator avtomatik ravishda kompyuter tiliga tarjima qiladigan dasturlash tilida dasturlarni tuzadi. Sifatda maxsus qurilmaDasturiy ta'minot tizimlarini ishlab chiqish jarayonini qo'llab-quvvatlaydigan har qanday tilning emulyatori sifatida xizmat qilishi mumkin. Emulyator dasturlarni dasturiy ta'minot tizimini ishlab chiqishni qo'llab-quvvatlaydigan kompyuterning tilidan boshqa tilda, masalan, ushbu dastur mo'ljallangan kompyuter tilida bajarishga (izohlashga) imkon beradi. Boshqa dasturiy ta'minot tizimlarining rivojlanishini qo'llab-quvvatlashga mo'ljallangan dasturiy ta'minot dasturiy ta'minotni ishlab chiqish uchun dasturiy vosita deb nomlanadi va dasturiy tizimlarning rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun maxsus yaratilgan kompyuter qurilmasi dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositasi deb nomlanadi.
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish vositalari turli xil dasturiy hujjatlar bilan ishlash uchun dasturiy ta'minot tizimining butun hayoti davomida ishlatilishi mumkin. Shunday qilib, deyarli har qanday dastur hujjatlarini ishlab chiqish uchun matn muharriridan foydalanish mumkin. Dasturiy ta'minot tizimlarini ishlab chiqishda vositalar bajaradigan funktsiyalar nuqtai nazaridan ularni quyidagi to'rt guruhga bo'lish mumkin: · tahrirlovchilar, · analizatorlar, · konvertorlar, · dasturni bajarish jarayonini qo'llab-quvvatlovchi vositalar.
Muharrirlar hayot tsiklining turli bosqichlarida muayyan dasturiy hujjatlarning tuzilishini (shakllanishini) qo'llab-quvvatlaydi. Yuqorida aytib o'tilganidek, buning uchun bitta universal matn muharriridan foydalanishingiz mumkin. Biroq, ixtisoslashtirilgan muharrirlar yanada kuchli yordam ko'rsatishi mumkin: har bir hujjat turi uchun - o'z muharriri. Xususan, rivojlanishning dastlabki bosqichlarida hujjatlar tasvirlashning grafik vositalaridan (diagrammalar, diagrammalar va boshqalar) keng foydalanishi mumkin. Bunday hollarda grafik muharrirlar juda foydali bo'lishi mumkin. Dasturlash (kodlash) bosqichida, matn muharriri o'rniga, ishlatiladigan dasturlash tiliga yo'naltirilgan sintaksis asosidagi muharrirdan foydalanish qulayroq bo'lishi mumkin. Tahlilchilar hujjatlarni statik qayta ishlashni, turli xil boshqaruvlarni amalga oshirishni, ularning ayrim xususiyatlarini aniqlashni va statistik ma'lumotlarni to'plashni (masalan, hujjatlarning belgilangan standartlarga muvofiqligini tekshirishni) yoki dasturlarni dinamik tahlilini (masalan, dasturiy ta'minot modullari orasida dasturning ishlash vaqtini taqsimlashni aniqlash uchun) amalga oshiradilar. Konvertorlar sizga hujjatlarni avtomatik ravishda boshqa taqdimot shakliga (masalan, formatlovchilar) yoki boshqa turdagi hujjatga (masalan, konvertorlar yoki kompilyatorlarga) tarjima qilish, hujjatlarni alohida qismlardan sintez qilish va hokazolarga imkon beradi.
Dasturlarni amalga oshirish jarayonini qo'llab-quvvatlaydigan vositalar kompyuterda jarayonlarni yoki ularning alohida qismlarini, mashinalar kodidan tashqari boshqa shaklda yoki uni sharhlash uchun qo'shimcha imkoniyatlarga ega bo'lgan mashina kodlarini tavsiflashga imkon beradi. Bunday vositaning misoli - boshqa kompyuter kodining emulyatori. Ushbu vositalar guruhiga turli xil tuzatuvchilarni kiritish kerak. Aslida, har bir dasturlash tizimida dasturlash tili uchun eng tipik dastur bo'laklarini bajaradigan va dasturni bajarish paytida yuzaga keladigan istisnolarga standart javob beradigan ishlaydigan dasturiy ta'minotning quyi tizimi mavjud (biz bunday quyi tizimni ijro etuvchi qo'llab-quvvatlash deb ataymiz) - shuningdek, bu vosita sifatida ko'rib chiqilishi mumkin.
2.2.Axborot tizimining dasturiy ta’minotini yaratish bosqichlari
3. Axborot tizimlarining rivojlanish bosqichlari.
Dastlabki axborot tizimlari 50-yillarda paydo bo’ldi. Bu yillarda ular maosh hisob-kitoblarini qayta ishlash uchun mo’ljallangan bo’lib, elyektromyehanik buhgaltyerlik hisoblash mashinalarida amalga oshirilgan. Bu kog’oz hujjatlarni tayyorlashda myehnat va vaqtni bir qadar qisqartirishga olib kyelgan.
60-yillarda axborot tizimlariga munosabat butunlay uzgardi. Bu tizimlardan olingan axborot davriy hisobot uchun ko’pgina paramyetrlar bo’yicha qo’llana boshlandi. Buning uchun tashkilotlarga ko’pgina funktsiyalarga ega bo’lgan eum lar talab etila boshlandi.
70—80-yillarda axborot tizimlari qarorlarni qo’llab-quvvatlovchi va tyezlashtiruvchi jarayonga ega bo’lgan nazorat boshqaruvi vositalari sifatida kyeng foydalanila boshlandi.
80-yillar ohiridan boshlab, axborot tizimlaridan foydalanish kontsyeptsiyasi yanada o’zgarib bormoqda. Ular axborotning stratyegik manbai bo’lib kolmokda va istalgan sohada tashkil etishning barcha darajalarida foydalanilmokda. Bu davrning axborot tizimlari axborotni uz vaqtida byerib, tashkilot faoliyatida muvaffakiyatga erishishga yordam byermokda
Axborot tizimlarining ta’minoti
Istalgan vazifalardagi axborot tizimi ishini ta’minlovchi jarayonlarni umumiy holda Quyidagicha tasavvur etish mumkin:
Tashki yoki ichki manbalardan axborotni kiritish;
Kiritilgan axborotni qayta ishlash va uni qulay kurinishda takdim etish;
Istye’molchiga axborotni uzatish;
Tyeskari aloqa, ya’ni kiritilayotgan axborotni tuzatish uchun foydalanuvchilar tomonidan qayta ishlangan axborot bilan ta’minlash.
4. Axborot tizimidagi jarayonlar va ularni jotiy etish
11.2-rasm. Axborot tizimlari tuzilishi
Dasturiy ta’minot — kompyuter texnikasi vositasida ma’lumotlarni qayta ishlash tizimi (mkit)ni yaratish va foydalanish dasturiy vositalari yig’indisidir. Dasturiy ta’minot tarkibiga bazaviy (umumtizimli) va amaliy (mahsus) dasturiy mahsulotlar kiradi.
11.3-rasm. Axborot tizimlari strukturasi
Qo’llash sohasidan qat’i nazar, axborot tizimlarining samarali faoliyat kursatishi bir qator ta’minotlar bilan bog’liqdir. Ularni dasturiy, texnik, huquqiy, axborot, tashkiliy, matematik va lingvistik ta’minotlarga ajratilishi Qabul qilingan.3-rasm).
Axborot ta’minoti — axborot tizimlarida ma’lumotlar omborini yaratish, hujjatlashtirishning bir hil tartibga kyeltirilgan tizimlarini ichiga olgan axborotni kodlashtirish, joylashtirish va tashkil qilish bo’yicha uslublar va vositalar yig’indisidir. Qabul qilinadigan boshqaruv qarorlarining ishonchliligi va sifati ko’p jihatdan ishlab chiqilgan axborot ta’minoti sifatiga bog’liq.
Bazaviy dasturiy vositalar inson va kompyuterning o’zaro harakatlarini avtomatlashtirish, ma’lumotlarni qayta ishlash, namunaviy protsyeduralarni tashkil etish, mkit texnik vositalari ishlashi nazorati va diagnostikasi uchun hizmat qiladi.
Amaliy dasturiy ta’minot axborot tizimi funktsional vazifalarni hal etishni avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan dasturiy mahsulotlar yig’indisini o’zida namoyon etadi. Ular univyersal vositalar (matn muharrirlari, elyektron jadvallar, ma’lumotlar bazasini boshqaruv tizimlari) va mahsus vositalar — funktsional kichik tizimlarni amalga oshiruvchi turli hil ob’yektlar (iqtisodiy, muhandislik, texnik va boshqalar) sifatida ishlab chiqilishi mumkin.
Texnik ta’minot ma’lumotlarni qayta ishlash tizimining faoliyat ko’rsatishi uchun qo’llaniluvchi texnik vositalar komplyeksidir. Ushbu ta’minot ma’lumotlarni qayta ishlovchi, namunaviy opyeratsiyalarni amalga oshiruvchi qurilmalarni uz ichiga oladi. Bunday qurilmalarga kompyuterlardan tashqari, atrof (pyerifyeriya) texnik vositalari, turli hil tashkiliy texnika, tyelyekommunikatsiya va aloqa vositalari ham kiradi.
Huquqiy ta’minot axborot tizimini yaratish va faoliyat ko’rsatishini tartibga soluvchi huquqiy mye’yorlar yig’indisini o’zida namoyon etadi.
Lingvistik ta’minot inson va kompyuter muloqotini ishlab chiqish va ta’minlash samaradorligini oshirish uchun mkitni yaratish va foydalanishning turli bosqichlarida ishlatilgan til vositalari yig’indisidan iborat.
Axborot tizimlarining turlari
Axborot tizimlarining avtomatlashtirilgan va avtomatik turlari ma’lum.
Avtomatlashtirilgan axborotlar tizimida boshqarish yoki ma’lumotlarni qayta ishlash funktsiyalarining bir qismi avtomatik ravishda, kolgani esa inson tomonidan bajariladi.
Avtomatik axborotlar tizimida boshqarish va ma’lumotlarni qayta ishlashning barcha funktsiyalari texnik vositalarda, inson ishtirokisiz amalga oshiriladi (masalan, texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish).
Qo’llanish sohasiga karab axborot tizimlarini quyidagi sinflarga ajratish mumkin:
- ilmiy tadqiqotlarni avtomatlashtirish va boshqarish;
- loyihalashtirishni avtomatlashtirish;
- tashkiliy jarayonlarni boshqarish;
- texnologik jarayonlarni boshqarish.
Ilmiy tadkikotlarni avtomatlashtirish va boshqarishda axborot tizimlari ilmiy hodimlar faoliyatini avtomatlashtirish, statistik axborotni tahlil etish, tajribalarni boshqarish uchun mo’ljallangan.
Loyihalashtirishni avtomatlashtirishda axborot tizimlari yangi texnika (texnologiya) ishlab chiqaruvchilar va muhandis loyihachilar myehnatini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan.
Tashkiliy boshqaruvda axborot tizimlari — shahslar funktsiyalarini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan. Bu sinfga ham sanoat (korhonalar), ham nosanoat ob’yektlari (bank, birja, sukurta kompaniyalari, myehmonhonalar va hokazolar) va ayrim ofislar (ofis tizimlari)ni boshqarishning axborot tizimlari kiradi. Texnologik jarayonlarni boshqarishda axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan (moslashuvchan ishlab chiqarish jarayonlari, myetallurgiya, enyergyetika va hokazolar).
|
| |
