| Mövzu 16. Yağların özlülük xassəsi və özlülüyün indeksi.
Vaqonların mühərriklərinin, başqa maşın və mexanizmlərin istismarı zamanı yağlama materiallarının özlülüyü mühüm rol oynayır. Yağların seçilməsində özlülük əsas parametr hesab edilir. Ona görə də yağların böyük əksəriyyəti özlülüyə görə markalanır. Yağın markası təyin edildikdə onun temperaturu sürtünən hissələrin işçi temperaturundan asılı olaraq götürülür. Özlülüyü seçəndə nəzərə almaq lazımdır ki, o temperaturdan asılı olaraq dəyişir. Bunula belə dəyişmə xarakteri bütün yağlar üçün eyni olub temperatur azaldıqca qzlülüy artır və əksinə artdıqca azalır. Temperaturu dəyişərkən özlülüyün dıyişmə dərəcəsi yağın karbohidrogen tərkibindən asılıdır. Yağın karbohidrogen tərkibi olduqca mürəkkəb və müxtəlif olduğuna görə temperaturun dəyişməsi ilə onun hərəkət tərzini hesablamaq, yaxud qabaqcadan bilmək çətindir.
Dövlət Standartında yağlara temperaturdan asılı olaraq özlülüyün dəyişmə dərəcəsini göstərən özlülük indeksi verilib. Özlülük indeksini təyin etmək üçün iki seriya etalon yağ olmalıdır. Sınaq edilən və etalon yağın temperatur dəyişməsi müvafiq düsturla müqaisə edilərək özlülük indeksi hesablanır. Özlülük indeksi eyni zamanda neft məhsullarına texniki tələbatda verilən cədvəl vasitəsilə də müəyyən edilə bilər. Özlülük aşağı temperaturda daha intensiv dəyişir. Əgər temperatur 100 oC-dən 110 oC-ə yüksələndə özlülük cüzi azalırsa, 10 oC-dən 0 oC-ə enəndə təxminən iki dəfə artır.
Yağların işə salma xassəsini qiymətləndirmək üçün hüdud özlülük anlayışı yayılmışdır. Soyuq mühərrikin işə salınması mümkün olan özlülüyün maksimum qiymətinə hüdud özlülüyü deyilir.
Mühərrik üçün yağın özlülüyü seçilərkən onun quruluşu, texniki vəziyyəti və istismar şəraiti nəzərə alınmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq eyni markalı mühərriklər üçün özlülüyü müxtəlif olan yağ tələb edilir. Yağ seçilərkən hər şeydən əvvəl iqlim şəraiti nəzərə alınmalıdır. İqlim şəraiti isti olan rayonlarda yay vaxtı yüksək, soyuq qış vaxtı isə az özlülüklü yağ tələb edilir; çünki temperaturun aşağı düşməsi ilə özlülük yüksələ bilər. Özlülük yüksək olduqda sürtünən hissələrə yağ vermək üçün yağ nasosunun təzyiqi kifayət qədər olmur və bunun nəticəsində yeyilmə artır. Yağın özlülüyü nə qədər az olarsa, mühərriki bir o qədər tez və aşağı temperaturda işə salmaq mümükündür, lakin bu yağ mühərrikin qərarlaşmış işində etibarlı yağ qatının əmələ gəlməsini təmin etməyə bilər. Özlülüyü az, lakin maye sürtünməni təmin edən yağ ən yaxşı hesab edilir.
| 