Mövzu 17. Daxili yanma mühərrikləri üçün yağların iş şəraiti və onlara qoyulan tələblər.
Müasir daxili yanma mühərrikləri çoxlu işçi düyünlərdən ibarət olan mürəkkəb mexanizmdir. Hər bir mexanizm bu və ya digər dərəcədə yüksək temperaturun , təzyigin, sürətin və s.amillərin təsirinə məruz qalır. Mühərrikin işi zamanıbütün sürtünən hissələrə fasiləsiz olaraq sürtgü yağı verilir. Əksər nəqliyyat mühərriklərində əsasən eyni kombinə edilmiş yağlama sistemi həyata keçirilir. Yağ mühərrikdə müxtəlif temperaturda işləyir. O mənfi, bəzən də xeyli aşağı temperaturda mühərriklərin asan işə calınmasını təmin etməlidir. Aşağı temperaturda işləməyə başlayan mühərrikdə özlülüyü çox olan yağ nasosla baş yağ kanalına və sürtünən hissələrə verilməlidir. Müxtəlif quruluşlu mühərriklərdə hər hansı vaxtdan sonra (3-12 dəq.) sonra yağda mühərrikin verilmiş iş rejiminə uyğun gələn işçi temperatur bərpa olunur və yağın fasiləsiz olaraq verilməsi başlayır. Yağın temperaturu mühərrikin növündən və onun quruluş xüsusiyyətlərindən asılıdır. Daxili yanma mühərriklərində yağ müxtəlif temperaturda işlədiyinə görə yalnız yüksək və aşağı temperaturda yaxşı istismar xassəsinə malik olan yağdan istifadə edilməlidir.
Hansı mühərrikdə işlədilməsindən asılı olmayaraq yağ aşağıdakı istismar tələblərini ödəməlidir:
1. mümkün olan bütün iş rejimlərində yağ fasiləsiz olaraq mühərrikin sürtünən və soyudulan hissələrinə daxil olmalıdır.
2. mühərrikin hissələrinin minimum yeyilməsini təmin etmək və sürtünməni dəf etmək üçün enerji sərfi mümkün qədər az olmalıdır.
3. yağ korroziyaya qarşı yüksək xassəyə malik olmalıdır.
4. yağın uzun müddətli işi zamanı mühərrikin isti hissələrində mümkün qədər az qurum və lil çöküntüsü əmələ gəlməməlidir.
5. yağ gəbuledicinin torunda, yağ borularında və kanallarında yığılaraq sürtünən hissələrə yağın verilməsini dayandıran alçaq temperaturlu çöküntü əmələ qətirməməlidir.
Bu istismar tələbatları hər bir yağ üçün miqdarca qiyməti Dövlət Standartları ilə normalaşdıran bir sıra fiziki-kimyəvi parametrlərlə qiymətləndirilir. Ümumiyyətlə demək olar ki, daxili yanma mühərikləri üçün özlülüyü az, lakin maksimum yüklənmədə və temperaturda maye sürtünməni təmin edən yağ lazımdır. Sürtünən hissələrin ara boşluğunda möhkəm yağ təbəqəsi yaratmaq üçün təzyiqin yüksəlməsi ilə yağın özlülüyü çox artmalıdır. Mühərrikin işə salınmasını asanlaşdırmaq üçün özlülük indeksi yüksək olan yağ lazımdır. Yağ aşağı donma temperaturuna (mühərrik istismar olunan temperaturdan 5-10 oC aşağı) malik olmalıdır. Mühərrikin qərarlaşmamış iş rejimində, dəyişən yüklənmədə, işə salma və qızma müddətində sürtünən hissələrin az yeyilməsi üçün, yağ yüksək yağlılığa malik olmalıdır.
Dövlət Standartlarla yağlar üçün termooksidlşıdirici dəyanətlik və koksluluq ədədi (bəziləri üçün isə ball ilə yuyuculuq xassəsi) normalaşdırılır. Yanma nəticəsində az qurum və kül əmələ qəlməsi üçün yağ minimum koksluq ədədinə malik olmalıdır. Yağın yuyuculuq qabiliyyəti yaxşı olmalıdır. Yağda su, kükürd birləşmələri, mineral turşu, qələvi və zərərli mexaniki qatışıqlar olmamalıdır. Yağlar saxlanarkən öz xassəsini dəyişməməli, ucuz və zərərsiz olmaqla yüksək olmayan alışqanlığa malik olmalıdır.
| 