190
Usı orında «Hawa-rayı h’a’m klimat», «Ta’biyat kompleksi» temalarında
sho’lkemlestirilgen shınıg’ıwlardın’ rejesi h’aqqında so’z etemiz.
Sabaq teması: «Hawa-rayı xa’m klimat».
Sabaqtın’ maqseti: Oqıwshılarg’a h’awa-rayı, klimat, olardın’ a’h’miyeti,
elementleri, h’awa-rayı xızmeti h’a’mde h’awa-rayı o’zgeriwlerinen derek beriwshi
jergilikli belgiler h’aqqındag’ı teoriyalıq h’a’m a’meliy mag’lıwmatlardı beriw, o’zi
jasap turg’an aymaqtın’ klimatı, klimat o’zgeshelikleri h’aqqında mag’lıwmat beriw.
Sabaq barısında a’melge asırılatug’ın wazıypalar:
1. Oqıwshılarg’a h’awa-rayı h’a’m klimatı onın’ a’h’miyeti, elementleri, h’awa-
rayı xızmeti h’a’m h’awa-rayı o’zgeriwlerinen derek beriwshi
jergilikli belgiler
h’aqqındag’ı teoriyalıq bilimlerdi beriw.
2. Oqıwshı ta’repinen h’awa-rayı, klimat, klimattı payda etiwshi faktorlar,
h’awa-rayı elementleri, h’awa-rayı xızmeti, meteorolog, meteorologiya orayı h’a’m
h’awa-rayı o’zgeriwlerin bildiriwshi jergilikli belgiler h’a’m t.b. tu’siniklerdin’
puxta
o’zlestiriliwine erisiw.
3. Oqıwshılarda h’awa-rayı, klimat o’zgeriwlerin baqlaw ko’nlikpelerin
qa’liplestiriw.
4. Olarda jergilikli belgilerge muwapıq h’awa-rayı o’zgeriwin aldın-ala anıqlaw
ko’nlikpelerin qa’liplestiriw.
Sabaq quralları: geografiyalıq tu’sinikler jazıp barılatug’ın so’zlik da’pterler,
ku’ndelik baqlaw da’pteri, «h’awa-rayı o’zgerislerinen derek beriwshi jergilikli
belgiler» atlı keste, h’awa-rayı o’zgeriwlerin aldın-ala anıqlawg’a imkan beriwshi
jergilikli belgilerdin’ su’wreti tu’sirilgen plakat. Ta’biyiy geografiya baslang’ısh kursı
sabaqlıg’ı, jazıw taxtası, klimat kartası.
Sabaq barısında qollanılıwshı metodlar:
ekskursiya, baqlaw, sa’wbetlesiw,
soraw-juwap, «8x8x8x8» h’a’m «Klaster» metodları.
Sabaqtın’ rejesi:
1. Hawa-rayı elementleri h’a’m klimat;
2. Hawa-rayı h’a’m klimat xızmeti;
3. Hawa-rayı o’zgeriwin an’latıwshı jergilikli belgiler;
4. Ekskursiya sho’lkemlestiriw tiykarında h’awa-rayı o’zgeriwinen derek
beriwshi jergilikli belgilerdi anıqlaw;
Sabaqtın’ barısı:
I. Soraw-juwap tiykarında oqıwshılardın’ h’awa-rayı h’a’m onın’ o’zgeriwleri
h’aqqındag’ı bilimlerin anıqlaw;
Oqıwshılarg’a to’mendegi sorawlar beriledi:
1. Hawa-rayı degenimiz ne? Klimat degenimiz ne?
191
2. Hawa-rayı h’a’m klimattın’ o’zgeriwine neler ta’sir etedi?
3. Hawa-rayı o’zgeriwlerin aldın-ala biliw ushın neler za’ru’r?
4.Hawa-rayı o’zgeriwin baqlap barıwshı qa’niygeler kimler dep esaplaysız?
5. Hawa-rayı o’zgeriwin a’tirapta ju’z berip atırg’an h’a’diyseler arqalı anıqlaw
mu’mkinbe? Mısallar keltirip o’tin’.
II. «8x8x8x8» metodı ja’rdeminde bilimlerdi o’zlestiriw.
Klass oqıwshıları 4 oqıwshıdan 8 toparg’a bo’linedi. Ta’biyiy geografiya
baslang’ısh kursı sabaqlıg’ının’ «Hawa-rayı h’a’m klimat» teması boyınsha
berilgen
tekst segiz bo’limge ajıratılıp (bo’limlerge bo’lingen tekstler kompyuterde teriledi),
h’a’r bir toparg’a belgili tekst beriledi. Toparlar bes minut aralıg’ında tekst mazmunın
u’yrenedi. Son’ topar qayta sho’lkemlestiriledi. Jan’adan sho’lkemlesken toparda
aldıng’ı topardın’ bir ag’zası bolıwı sha’rt. Topar ag’zalarının’ h’a’r biri qalg’an u’sh
qatnasıwshıg’a aldıng’ı toparda o’zi u’yrengen mag’lıwmatlardı jetkeredi (tekst
mazmunı h’aqqında so’ylep beredi). Bul protsess ushın 6-8 minut waqıt beriledi. Usı
arqalı teksttin’ ulıwma mazmunı barlıq oqıwshılar ta’repinen o’zlestiriledi.
III. Sa’wbetlesiw arqalı oqıw materialın bekkemlew.
Usı protsesste oqıtıwshı sa’wbetlesiw sho’lkemlestiriw ushın oqıwshılarg’a
to’mendegi sorawlardı beredi.
1. Menin’ tu’sinigimde, h’awa-rayının’ o’zgeriwi tiri ja’nliklerdin’ o’miri, turmıs
ta’rizi h’a’m h’a’reketlerine h’esh qanday ta’sir etpeydi?
2. Men metereologiya orayların payda etiwge mu’ta’jlik joq dep esaplayman.
Sizler ne dep oylaysız?
3. Jergilikli belgiler arqalı h’awa-rayı o’zgeriwin anıqlaw mu’mkin be?
Usıg’an uqsag’an sorawlardı oqıwshılarg’a beriw arqalı olardı pikirlewge, o’z
pikirin aytıwg’a, o’z pikirin da’lillewge, pikirlew qa’biletin qa’liplestiriwge
jardem
beredi.
IV. «Klaster» metodı ja’rdeminde oqıw materialın bekkemlew.
Bul metodta oqıwshılarg’a oqıtıwshı basshılıg’ında h’awa-rayı o’zgeriwin aldın-
ala biliwge imkaniyat beriwshi jergilikli belgiler h’aqqında o’zlestiretug’ın bilimlerdi
jaratıp beriwleri talap etiledi. Oqıwshılar usınday jergilikli belgilerdi jazıp aladı,
oqıtıwshı olardın’ pikirlerin ulıwmalastırıp, jazıw taxtasında belgili sxema ko’rinisin
payda etedi. Bul metod oqıwshılarda geografiyalıq bilimlerdi o’zlestiriwge bolg’an
qızıg’ıwdı oyatıp g’ana qoymay, olardı jetekshi bolıwg’a, o’z pikirin erkin bildiriwge
iytermeleydi. Ekskursiya h’a’m baqlaw jumısları protsesinde u’yrengen materiallar
boyınsha oqıwshılar qatnasıwında to’mendegi sxema jaratıldı (6-suwret).
V. Ekskursiya h’a’m baqlaw tiykarında oqıw materialların bekkemlew.
192
Sabaq aqırında yaki sabaqtan tısqarı waqıtta ta’biyatqa
ekskursiya
sho’lkemlestirip, oqıwshılardın’ h’awa-rayı h’a’m klimat o’zgeriwin tuwrıdan-tuwrı
baqlawları ushın sharayat jaratıp beredi. Oqıwshılar qumırsqalar, jawın qurtı, quslar
(atap aytqanda qarlıg’ashlar) h’a’mde h’aywanlar (iyt, pıshıq, u’yrek, g’az h’a’m
basqalar) dın’ h’a’reketlerin u’yreniw, oqıtıwshı basshılıg’ında kishi gulxan jag’ılıp,
tu’tinnin’ bag’darın anıqlaw, h’awa-rayının’ o’zgeriwine baylanıslı o’zlestirgen
bilimlerin bekkemlew mu’mkin.
