Rasmlar (kartinalar) quyidagi xususiyatlarga ega:
-rasmlar o’quvchilarni bilish faoliyatini tashkil qilishga imkon beradi.
Rasmlardan foydalangan holda o’qituvchi uning mazmuni haqida so’zlab
berishi mumkin, o’quvchilar bilan suxbat o’tkazishi mumkin yoki
o’quvchilarga rasmni mustaqil tahlil qilish bo’yicha topshiriqlar berishi
mumkin. Masalan, cho’l
tabiati tasvirlangan rasm, Qizilqum tabiiy
geografik o’lkasini o’rganayotgan bo’lsa o’qituvchi o’quvchilarga rasmni
tahlil qilish asosida Qizilqumni
asosiy relef shakillarini, o’simlik va
hayvonot dunyosi haqida yozma ish bajarishni topshirishi mumkin. Rasm
osib qo’yilganda sinfni hamma joyidan aniq ko’rinib turishi kerak;
-juda yaxshi ishlangan rasm geografik ob’ekt, voqea va hodisalar
haqida tasavvurlar xosil qilishda katta ahamiyatga ega. Shuning uchun
ularni ayrimlari tabiatni kuzatish ishlarini o’rnini bosishi mumkin.
Masalan, o’quvchilar cho’l yoki tog’ relef shakllarini rasmda ko’rib, ular
to’g’risida to’la tasavvurga ega bo’lishi mumkin. Rasmlar ayniqsa bevosita
ko’rib yoki o’rganib bo’lmaydigan geografik
voqea va hodisalarni
o’rganishda katta ahamiyatga ega. Masalan, Antarktida tabiati, Tornado,
TSunami va h.k. Demak, rasmlar geografik voqea va hodisalar haqida
tasavvur hosil qilishga imkon beradi;
-o’quv rasmlari (kartinalari) aniq geografik voqea va hodisalarni
umumlashgan tasviri hisoblanadi. Badiiy rasmlar
yoki foto suratlardan
farq qilib, ularda voqea va hodisalarning ayrim xususiyatlari bo’rtirilib
ko’rsatiladi. Bunda geografik voqea va hodisalarni eng muhim jihatlari
oson o’zlashtiriladi, ikkinchi tomondan mazkur ob’ekt voqea, hodisa-
larning muhim jihatlarini ikkinchi darajali jihatlaridan
ajratib olish im-
konini tug’diradi. Bilimlarni shakllantirish jarayonida rasmlarni o’rganish
va tahlil qilish o’qituvchi yordamida amalga oshiriladi. Bilimlarni tek-
shirish va baholashda esa o’quvchilar rasmlarni mustaqil ravishda
o’rganishadi, tahlil qilishadi va xulosalar yozishadi. Rasmlarni o’rganish-
dagi bunday yondoshish ikkita muxim ta’limiy
muammolarni yechishga
imkon beradi: o’quvchilarni geografik bilish metodlari bilan tanishtiradi,
o’quvchilarda mantiqiy fikrlashni, abstrakt-nazariy
tuzilmalarni ishlash
qobiliyatini rivojlantirishga imkon beradi. Bunday faoliyat o’quvchilarni
hissiy qabul qilishiga tayanadi.
Rasmlardan foydalanishning asosiy talablari quyidagilardan iborat:
- rasm dars mavzusi mazmuniga mos tushishi lozim;
- rasmda geografik ob’ekt, voqea va hodisalarni eng muhim
xususiyatlari tasvirlangan bo’lmog’i lozim;
-rasm aniq va ravshan ko’rinmog’i lozim.
Misol uchun O’zbekiston xalq rassomi Chingiz Axmarovni tabiat
manzaralariga bag’ishlangan rasmlaridan O’zbekiston va O’rta
Osiyo
tabiiy geografiyasini o’rganishda keng foydalanish mumkin. Mazkur
rasmlarni tahlil qilish asosida o’quvchilar ongida umumiy tushunchalar
oson va tez shakllantiriladi. Masalan, yassi va to’lqinsimon
tekisliklar,
burmali, palaxsali va qoldiqli tog’lar, tropik o’rmonlar, Antarktida muz
qoplami, cho’llar,tog’lar va h.k.
