|
Vazifasi: a texnologik jarayondagi parametrlarning o`zgarishi haqida nazorat signallarini qabul qilish
|
| bet | 83/96 | | Sana | 25.06.2024 | | Hajmi | 7,31 Mb. | | #265543 |
Bog'liq Avtomatlashtirishning texnik vositalari faninig maqsadi va vazifTrigger turi
|
Ichki tuzilishi
|
Sxematik belgisi
|
Ishlash jadvali
|
Asinxron RS-triggeri
|
|
|
S
|
R
|
Q(t+1)
|
0
|
0
|
Q(t)
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
mumkin emas
|
|
Teskari kirishli asinxron RS-triggeri
|
|
|
|
|
Q(t+1)
|
0
|
0
|
mumkin emas
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
Q(t)
|
|
Sinxron RS-triggeri
|
|
|
С
|
R
|
S
|
Q(t+1)
|
0
|
0
|
0
|
Q(t)
|
0
|
0
|
1
|
Q(t)
|
0
|
1
|
0
|
Q(t)
|
0
|
1
|
1
|
Q(t)
|
1
|
0
|
0
|
Q(t)
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
mumkin emas
|
|
Asinxron T-triggeri
|
|
|
|
Sinxron T-triggeri
|
|
|
Т
|
С
|
Q(t+1)
|
0
|
0
|
Q(t)
|
0
|
1
|
Q(t)
|
1
|
0
|
Q(t)
|
1
|
1
|
|
|
Asinxron D-triggeri
|
|
|
D
|
С
|
Q(t+1)
|
0
|
0
|
Q(t)
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
Q(t)
|
1
|
1
|
1
|
|
Universal JK-triggerida agar C=1 bo'lsa, triggerdagi kirish impulslar 1-bosqichga qabul qilinadi. C=0 bo'lganda, 2-bosqich 1- bosqichdagi holatni o'ziga qabul qiladi. JK-triggerining sxematik ko'rinishi 6-rasmda keltirilgan.
6-rasm
JK- universal triggerining ishlash jadvali.
С
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
J
|
0
|
0
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
K
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
Q(t+1)
|
Q(t)
|
Q(t)
|
Q(t)
|
Q(t)
|
Q(t)
|
0
|
1
|
-Q(t)
|
JK-universal triggeri asosida bir necha triggerlarni xosil qilish mumkin. Quyida RS, T, D- triggerlarini qurish sxemalari keltirilgan (7-rasm).
7-rasm
Registrlar
Bir nechta triggerlarni ketmaket yoki parallel ulash va ularning kirishlarini mantiqiy elementlar bilan boshqarish orqali registrlar va sanash qurilmalari sxemalarini hosil qilish mumkin.
Registr deb axborotni qabul qiluvchi, saqlovchi, murakkab bo'lmagan o'zgartirishlar (chapga va o'nga surish)ni amalga oshiruvchi, hamda axborotni to'g'ri va teskari kodlarda uzatuvchi qurilmaga aytiladi. Registrlar ketma-ket kodlarni parallel kodga va aksincha o'zgartirishda ham ishlatiladi. Registrlarning asosini triggerlar hosil qiladi va triggerlarni ketma-ket yoki parallel ulash orqali registr sxemasi hosil qilinadi.
Sonning xar bir razryadi registrning razryadiga (saqlovchi triggerga) mos keladi.
Registrlarning parallel, ketma-ket prinsipda ishlovchi, o'nga va chapga suruvchi, hamda reversiv turlari mavjud.
Parallel prinsipda ishlovchi registrlarda kodlar parallel yoziladi va o'qiladi, ketma-ket prinsipda ishlovchi registrlarda esa kodlar ketma-ket yoziladi va o'qiladi.
O'nga va chapga suruvchi registrlar kodlarni o'nga va chapga surish uchun xizmat qiladi.
Quyidagi rasmda D-trigger asosida qurilgan o'nga suruvchi, ketma-ket prinsipda ishlovchi registr sxemasi keltirilgan (8-rasm).
8-rasm
Har bir taktda “X” kirishdan ikkilik raqamlar ketma-ket kodda kiritiladi, va bitta razryadga o'ngga suriladi.
D-triggeri asosidagi chapga suruvchi registr sxemasi 9-rasmda keltirilgan.
9-rasm
Reversiv registrlar saqlanayotgan axborotni ham o'ngga, ham chapga surish uchun xizmat qiladi.
10-rasm. Reversiv registr
NAZORAT SAVOLLARI:
Avtomatikaning raqamli qurilmalari hаqidа mа`lumоt bеring?
Mantiqiy element deganda nimani tushunasiz?
Qanday mantiqiy amallarni bilasiz?
Triggerning vazifasi?
Triggerning qanday turlarini bilasiz?
Shifrator nima?
Deshifratorning ishlash prinsipi?
Мavzu: Sanoat kontrollerlari va Mikro-EHMlar
Reja:
Dasturiy-texnik majmualar va ko‘p vazifali kontrollerlar to‘g‘risida qisqacha ma’lumotlar va tasnifi
Shaxsiy kompyuter negizidagi kontroller (RS)
Lokal dasturlanuvchi kontrollar (PLC)
Kontrollerlarning tarmoq majmuasi (PLC, NETWORK)
Tayanch iboralar: Dasturiy-texnik majmua, tarmoq, uzatish kanali, aloqa kanallari, uzatish tezligi, kanal, uzluksiz signal, diskret signal, sanoat tarmog`i, dasturiy ta’minot, apparat kompleksi, interfeys, tarmoq interfeysi, raqamli aloqa, mikroprotsessor, kontroller.
Dasturiy-texnik majmualar va ko‘p vazifali kontrollerlar to‘g‘risida qisqacha ma’lumotlar va tasnifi
Kibernetika fanining asoschisi, amerikalik matematik N.Viner XVIII asr soatlar asri, XIX asr bug‘ mashinalari asri, hozirgi payt esa aloqa va boshqarish asri deb ta’kidlagan edi. «Zamonamiz texnikasi murakkab kompleks tizimlardan foydalanish bilan tavsiflanib, ularda inson diqqati va xotirasi erisha olmaydigan tezlik va aniqlik bilan muvofiqlashtirish, boshqarish va tartibga solishni talab qiluvchi juda ko‘p sonli va xilma xil moddiy, energetik va axborot oqimlari chirmashib ketgan. Boshqarishning bunday masalalarini amalga oshirish hisoblash texnikasi negizida faqat avtomatlashtirishning texnik vositalaridan foydalanibgina bo‘lishi mumkin. Sanoat avtomatlashtirishi kompyuter tizimlarining texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari (TJABT) rivojlanishini uchta yirik bosqichga ajratish mumkin. TJABT ni yaratishning birinchi bosqichi birinchi avlod EHM laridan foydalanish bilan bog‘liq, masalan, «Урал», «УМ-1», «Минск» kabi EHM lar. Ikkinchi bosqichda IBM, EC EHM, mini kompyuterlar (DEC, CM EHM va b.) turidagi meynfreymlar qo‘llanilgan edi. Bu bosqichlarda boshqarish tizimlari markazlashgan tuzilishga ega bo‘lib, ko‘pincha real vaqt rejimida yetarlicha tezkorlik va ishlashni ta’minlay olmasdi. O‘sha vaqtdagi kompyuterlar element bazasi va dasturiy ta’minoti mukammal bo‘lmagani sababli ishonchliligi past edi, shu sababli ko‘pincha ishdan chiqar edi. Mikroelektronikadagi muvaffaqiyatlar, mikroprotsessorlarning paydo bo‘lishi 80-yillarning boshlarida boshqarish tizimining tuzilish texnikasida inqilobiy o‘zgarishlarni amalga oshirdi, sanoat ishlab chiqaradigan kompyuterlashtirishning va avtomatlashtirishning mutlaqo yangi texnik vositalarini yaratishning uchinchi bosqichini ochib berdi. Mikroprotsessorlar avtomatlashtirish va nazoratning ayrim vositalari tarkibiga kira boshladi. Ayrim qurilmalar o‘rtasida ma’lumotlarni raqamli uzatish hisoblash tarmog‘ini boshqarish tizimlarini qurishga asos qildi. Ma’lumotlarga ishlov berishning ayrim qurilmalari orasidagi raqamli aloqani ko‘zda tutuvchi yangi tuzilishdagi texnologik jarayonni boshqarish tizimi markazlashtirilmagan - MTJABT yoki taqsimlangan - TTJABT degan nomni oldi.
XX asrning 70- va 80- yillarida yetakchi jahon avtomatlashtirish vositalari ishlab chiqaruvchilari TJABT ni qurish uchun dasturli-apparaturali vositalar to‘plamini ishlab chiqara boshladilar. Bunday to‘plamlarning asosiy belgilari ularning moslashuvchanligi, yagona tizimda faoliyat ko‘rsata olish qobiliyatiga egaligi, interfeyslarning standartlashtirilishi butun TJABT ni faqat mazkur to‘plash vositalaridan qurishga imkon beruvchi funksional to‘lalik. Bunday vositalar to‘plami dasturiy-texnik majmualar (DTM) nomini oldi.
Zamonaviy TJABT ni yaratishda jahon integratsiyasi va texnik yechimlarni unifikatsiyalash kuzatilmoqda. Ishlab chiqaruvchi firmalar o‘z imkoniyatlarini boshqalardan yaxshiroq qila olishlariga qaratmoqdalar, boshqa sohalarda eng yaxshi jahon yutuqlarini o‘zlashtirib, shu bilan tizimli integratorlar bo‘lib qolmoqdalar. Zamonaviy boshqarish tizimlarining asosiy talabi- bu tizimning ochiqligidir. Agar tizim uchun foydalaniladigan ma’lumotlar formatlari va tadbirlar (protseduralar) interfeysi aniqlangan va tavsiflangan bo‘lsa, bunday tizim ochiq deb hisoblanadi, bu esa unga «tashqi» mustaqil ishlab chiqilgan komponentlarni ulash imkonini beradi. IBM PC arxitekturasi avtomatlashtirish sohasida yetakchi o‘rinni egallaydi.
Keyingi yillarda avtomatlashtirishning texnik vositalari bozori tubdan o‘zgardi. Avtomatlashtirish vositalari va tizimlarini ishlab chiqaruvchi juda ko‘p firmalar yaratildi. Mashhur asbobsozlik zavodlari ishlab chiqarayotgan mahsulotlari nomenklaturasini o‘zgartirdi. Avtomatlashtirishning texnik vositalari bozorida ishlovchi tizimli integratorlar- ko‘pgina ma’sul firmalar paydo bo‘ldi. 90-yillarning boshidan avtomatlashtirishning texnik vositalarini ishlab chiqaruvchi yetakchi xorijiy firmalar o‘z vakolatxonalari, firmalari, qo‘shma korxonalari, firma dilerlari orqali ko‘p mamlakatlariga o‘z mahsulotlarini keng joriy qila boshladilar.
Zamonaviy boshqaruv texnikasi bozorining jadal rivoj va tez harakati avtomatlashtirishning texnik vositalarining zamonaviy holatini aks ettiruvchi adabiyotlar paydo bo‘lishini talab etadi. Hozirgi vaqtda firmalarni avtomatlashtirish vositalari to‘g‘risidagi zamonaviy tarqoq xarakterga ega va asosan davriy matbuotda yoki global INTERNET tarmog‘ida zavodlar va ishlab chiqaruvchilarning saytlarida yoki maxsus axborot portallarida, masalan, www.asupt.ru, www.mka.ru, www.industrialauto.ru da taqdim etilgan.
Hozirgi paytda ko‘pchilik texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish universal mikroprotsessorli kontroller vositalari negizida amalga oshirilmoqda, ularni dasturiy-texnik majmua (DTM) deb ataladi.
Dasturiy-texnik majmualar avtomatlashtirishning mikroprotsessorli vositalari yig‘indisidan (mikroprotsessorli kontrollerlar, obyekt bilan aloqani o‘rnatuvchi moslamalari OAO‘M), operatorning displeyli pultlari va turli vazifalarni bajaruvchi serverlar, sanoat tarmoqlaridan iborat bo‘lib, ular kontrollerlarning dasturiy ta’minotining va operator displeyli pultlarining sanab o‘tilgan komponentlarini bog‘lashga imkon beradi. DTM birinchi navbatda, sanoatning eng xilma-xil sohalarida turli axborot quvvatiga ega (o‘nlab kiruvchi-chiquvchi signallardan yuz mingtasigacha) texnologik jarayonlarning taqsimlangan boshqarish tizimlarini yaratish uchun mo‘ljallangan.
DTM ni 1970-yillarning oxirlarida bir qator xorijiy firmalar (Honeywell, Faxboro, Yokogawa va boshqalar.) seriyalab ishlab chiqara boshladi. 1980-1990 yillarda Rossiyada ishlab chiqarilgan DTM lar paydo bo‘ladi (PTK «период», PTK-TLS, PTK-RSU, MP-8000 M, MK-8000).
Kichik o‘lchamli va tez ishlovchi mikrokontrollerlarni yaratish uchun element asosining yaxshilanishi, boshqaruvchi hisoblash tarmoqlari puxtaligining ortishi, sanoat kontrollerlari va operatorlar stansiyalari uchun samarali dasturiy ta’minotning ishlab chiqilishi DTM ning keng tarqalishiga ko‘p jihatdan imkoniyat yaratdi. Hozirgi paytda Rossiya bozorida, shu yerda va xorijda ishlab chiqilgan yuzdan ortiq DTM tarqalgan. Rossiyada ishlab chiqilganlar orasida Квинт, Сорган, КРУГ, Круиз, Дирижер, Технокант, Декант, DTM lari ajralib turadi.
DTM ni ishlab chiqishda asos qilib qo‘yiladigan umumlashtirish, bir xillashtirish va agregatlashtirish tamoyillari majmuaning barcha elementlarini, kontrollerlarni, OAO‘M, operatorning displeyli pultlarini, interfeyslarni va tarmoq almashuvi protokollarini va boshqalarni ham hisobga olganda, to‘la muvofiqligicha erishishga imkon beradi. Bunday yondashuv TJABT ni loyihalash va montaj qilishga, ishga tushirish-sozlash ishlarini o‘tkazishga ketadigan vaqtni ancha kamaytirishga imkon beradi.
Barcha universal mikroprotsessorli DTM lar sinflarga ajratilib, ularning har biri bajariladigan vazifalarning ma’lum to‘plamiga va boshqarish obyekti to‘g‘risida olinayotgan va ishlov berilayotgan axborotning tegishli hajmiga mo‘ljallangan.
|
| |
