X. B. Kenjaev Muhammad al-Xorezmiy atındaǵı Tashkent informaciyalıq texnologiyaları universiteti Nókis filialı "Kompyuter sistemaları" kafedrası assistent oqıtıwshısı

Download 5,27 Mb.
bet	6/12
Sana	09.01.2024
Hajmi	5,27 Mb.
	#132866

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12

Bog'liq
Linux qq (2)1

LABORATORIYALÍQ JUMÍS - 4

Ámeliy bólim
f/else shárt operatorı arqalı sistemaǵa kiriw ushın login hám parol tuwrılıǵın tekseriw AND If/else shárt operatorı arqalı YOKI dan paydalanıw
-ltlittlethan…den kishi

-gtgreaterthan…den úlken

-eqequal teńlik operatorı

-nenotequal teń emes.
Bul laboratoriya shınıǵıwın orınlaw dawamında Shell komanda qabıǵında islewde dawam etiń. Bunda if shárt operatorı menen isleń. Bunda logikalıq ózgeriwshiler AND, OR menen isleń. Bunnan tısqarı sanlardı salıstırıw ushın –lt, -gt, -eq, -ne operatorları menen isleń.

LABORATORIYALÍQ JUMÍS - 4

Tema: Bash - Linux buyrıq qabıǵı.

Jumıstıń maqseti: Kóplegen Linux distributivlarında únsizlik boyınsha ornatılǵan Bash qabıǵı bar. POSIX Unix-qa uqsas operatsion sistema standartına sáykes keletuǵın barlıq qabıqlar ortasında kem parıq bar ekenligin umıtpań.
TEORIYALÍQ BÓLIM
Bash tekst rejiminde yamasa terminal qosımshasında isleydi hám interaktiv isleydi. Bul sonı ańlatadı, ol paydalanıwshı kiritiwin kútedi, keyin kiritilgen qatardı orınlanatuǵın buyrıq retinde anıqlama beredi. Buyrıqlar hár túrlı: programmanı jumısqa túsiriw, fayllar menen operaciyalar, Bashtıń óz tilinde skriptti orınlaw hám basqalar.
Unix kóp paydalanıwshılı operaciyalıq sistema retinde islep shıǵılǵan bolıp, paydalanıwshılar terminallar arqalı kirisedi. Mısal ushın, binada bir kúshli kompyuter bar hám terminallar qániygelerdiń jumıs bólmelerinde - ulıwma mashinanıń resurslarına kirisiw noqatlarında jaylasqan.

80-jıllarda baslanǵan jeke kompyuterlerdiń tarqalıwı múnásebeti menen ko'p paydalanıwshılı operasion sistemalar kóplegen paydalanıwshılar tárepinen talap etilmedi. Biraq, serverler ushın olar jaqsı tańlawǵa aylandı. Kóz aldıńızǵa keltiriń, siz SSH arqalı sayt faylları jaylasqan veb-serverge jalǵanıp atırsız. GNU/Linux-de islew hám "Terminal" programmasın jumısqa túsiriw, siz Bash-qa málim bir paydalanıwshı atı astında aralıqtan kompyuterge jalǵanıwdı buyırasız. Server sizge juwap beredi hám paydalanıwshı parolın kirgiziwińizdi soraydı. Óytkeni, bul server kompyuterinen bir neshe adam paydalanıwı múmkin.
Linux tekst rejiminde jergilikli mashinada (mısalı, Ctrl + Alt + F2 túymeshelerin bassańız) terminal arqalı mashinaǵa aralıqtan kiriwge boladı. Bul jerde Bash birinshi náwbette logindi, keyininen paroldi kirgiziwdi usınıs etedi. Paroldı kirgiziwde ekranda hesh nárse kórsetilmeydi. Bul kózaba etilgen bolıp, hátte kiritilgen belgiler sanın da kórip bolmaydı. Eger kiritilgen login/parol juplıǵı sistemada aldın dizimnen ótken hár qanday paydalanıwshıǵa uqsas kelse, siz buyrıqtı kirgiziw ushın Bash sorawın kóresiz. Eger qátege jol qoysańız, paydalanıwshı atıńız/parolińizdi qayta kirgiziwińiz kerek boladı.
Grafik rejimde "Terminal" qosımshası onı jumısqa túsirgen paydalanıwshınıń maǵlıwmatların avtomatikalıq túrde "qabıl etedi" jáne onı Bash-qa uzatadı. Solay etip, siz qashannan berli sistemaǵa usınıs etilgensiz hám siz kórgen birinshi zat buyrıq qatarı sorawı bolıp tabıladı.
Buyrıqlar qatarı sorawı salıstırǵanda standart sintaksisge iye hám soǵan uqsas: imya_polzovatelya@imya_kompyutera: tekushiy_katalogznak.

Skrinshotda pl - paydalanıwshı atı, comp - kompyuter atı. Linux sistemalarında tilde ~ belgisi paydalanıwshınıń úy katalogınıń (/home/user) stenografiyasi bolıp tabıladı. Bul Bash únsizlik boyınsha engizetuǵın katalog. Dollar belgisi $ biz jeńillikli bolmaǵan paydalanıwshı retinde islep atırǵanımızdı ańlatadı. Eger siz adminstrator retinde sistemaǵa kirgen bolsańız, dollar belgisi dollar belgisi ornına # boladı.
Sorawdan keyin avtomatikalıq túrde bos orın qoyıladı hám buyrıq kútiledi. Joqarıdaǵı súwrette dáslep Enter túymesi ápiwayı ǵana basılǵan. Ekinshi qatarda basqa katalogqa ótiw buyrıǵı kirgizildi. Úshinshi qatarda biz onıń atqarılıw nátiyjesin kóremiz - /opt sorawda kórsetiletuǵın ámeldegi katalogqa aylandı.
Bash-de shıǵarılıwı múmkin bolǵan kóplegen buyrıqlar bar. Tiykarınan, bul / bin, / usr / bin kataloglarında hám basqa bir qatarda jaylasqan málim bir programmanı jumısqa túsiriw ushın buyrıqlar. Tekseriletuǵın kataloglar qabıqtıń $PATH ózgeriwshisinde jazılǵan:

Bu jerde echo buyrıǵınan paydalanıp, biz Bashdan $PATH ózgeriwshisiniń mánisin beriwin soraymız. Shıǵıwda kataloglar bir-birinen eki noqat penen ajratıladı.
Arnawlı bir katalogda qaysı programmalar ornatılǵanlıǵın kóriwińiz hám olardan birin jumısqa túsiriwińiz múmkin:

Eger programma tek ǵana grafik interfeyske iye bolsa, usınday baslanadı (eger siz grafik rejimde bolsańız, tekstli rejimde qátelik júzege keledi). Bunday jaǵdayda, Bash programma tawsılıwın kútedi, yaǵnıy basqa buyrıqlardı kirgiziw múmkin bolmaydı. Biraq, "Terminal"da siz ekinshi belgi(yarlik)ni ashıwıńız yamasa ekinshi ayna jaratıwıńız múmkin. Bul Bash ushın basqa processti baslaydı.
Tekstli interfeyske iye programmalar bar. Mısalı, Nano redaktorı:

Bunday halda, Bashqa nano buyrıǵı berildi hám GNU Nano redaktorı tuwrıdan-tuwrı terminalda ashıldı. Ol jaǵdayda bir-eki sóz bar. Korrektordan shıǵıw ushın siz Ctrl + X tuymelerin basıwıńız, saqlawdı tastıyıqlawıńız yamasa onı biykarlawıńız kerek. Bul sizdi Bash buyrıq qatarına qaytaradı.
Bash-de isleytuǵın kóplegen programmalar paydalanıwshı menen interaktiv (baylanıs rejimi) menen ushırasıw ushın qaratılmaǵan. Mánis tárepinen olardı programmalar emes, bálkim buyrıqlar dep ataw tuwrılaw. Paydalanıwshı buyrıqtı kiritedi, ol orınlanadı hám basqarıw taǵı Bashga ótedi.
Bash tek $PATH dizimindegi kataloglarda bolmaǵan programmalardı jumısqa túsiriwi múmkin. Biraq, bul halda, onıń adresi anıq kórsetiliwi kerek. Bunnan tısqarı, fayldı orınlaw huqıqına iyelewi kerekligin umıtpawıńız kerek.

Bu jerde, Python programmalastırıw tilindegi kodtı óz ishine alǵan jay katalogında test.py faylı jaratıldı, ol 10 nomerdi sáwlelendiredi. Kod Nano tilinde jazılǵan (skrinshotda kórsetilmegen). Keyinirek, faylǵa onıń adresine kiriw arqalı programmanı orınlawǵa háreket etemiz. Noqat ámeldegi katalogtı ańlatadı. Bunday halda, ol jergilikli, sol sebepli ol ~/test.py yoki ǵa teń /home/pl/test.py.
Birinshi qońırawda biz qátege jol qoydıq, sebebi programmanı orınlaw ushın ruxsatımız joq. chmod buyrıǵı járdeminde biz bunday huqıqtı qosamız (parametr +x).
Kóp buyrıqlar bar. Olardıń barlıǵın biliw qıyın. Biraq, eń ataqlıları bar. Bular fayllar ústinde operaciyalardı orınlaw, programmalardı ornatıw, kataloglar hám fayllardı kórip shıǵıw, kataloglar teregi boylap háreketleniw hám taǵı basqa buyrıqlar, yaǵnıy opertsion sistemanıń grafik rejiminde biz atqaratuǵın barlıq zatlar. Olardıń kóbisi bul kursda kórsetiledi. Biz qashannan berli olardıń ayrımları menen tanısqanbız (cd, ls, echo, chmod).
Qalǵanlarǵa bolǵan mútájlik kemrek tez-tez ushraydı. Bunday jaǵdaylarda, Bash hám basqa derekler arqalı ámeldegi bolǵan málimlemeler járdemge keledi. Kursta, birinshi náwbette, Bashda islew qásiyetlerine itibar beriledi. Sonı da esten shıǵarmaw kerek, Bash da skript programmalastırıw tili bolıp tabıladı. Ádetde .sh keńeytpeli faylda tek ǵana buyrıqlar dizimi, bálkim málim buyrıqlardı qanday hám qanday jaǵdaylarda orınlawdı kórsetiwshi til kórsetpeleri (shártli operator, cikl hám basqalar) de bolıwı múmkin. Bash tilinde programmalastırıw bul kursda kórsetilgen.

Download 5,27 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 12

Download 5,27 Mb.