Yaxshioperatsion tizim qanday bo4ishi kerak?
Yaxshi operatsion tizim shimday bo'lishi kerakki, ertalab uyg‘onib
baland tovush bilan «Kefir bilan bulochka va omletni xohlayman» deyish
mumkin bo‘lsin. Kompyuter «oshxona kombayni»ga an’anaviy omlet
tayyorlashga buyruq bersin, kefir bor yoki yo‘qligini sovutkichdan so‘rasin
va agar kefir sovutkichda yo‘q boisa, eng yaqin magazinga zudlik bilan
yetkazishga buyurtma bersin. Darvoqe, eltuvchi bilan hisob-kitob qilishga
ovora bo‘lmasligingiz uchun, kompyuter Sizning bankdagi hisobingizdan
zarur boigan summani magazin hisobiga o‘tkazsin, Sizga esa kvitansiyani
pechatlab qo‘ysin.
Agar Siz buni fantastika deb o‘ylasangiz, xulosa qilishga
shoshilmang. Bu - bugungi kunda voqelikdir. Bu turmushda hozircha
boim asa ham, laboratoriyalarda ishlamoqda. Agar Siz «oshxona
kombayni»ni
magnitofonga,
«omlet»ni
esa
xushohang
kuyga
almashtirsangiz, bunday tizimni ertagayoq o‘zingizga yaratishingiz
mumkin.
Agar pazandalik masalalarini yaqin kelajakka qoldirsak, hozir bizga
operatsion tizimdan hech boimaganda quyidagilar kerak:
•
operatsion tizim rivojlanib boruvchi boiishi lozim. Agar u
«sovutkich bilan ishlashni bilmasa ham», dasturlarni yuklay olishni va
78
ishga tushirishni uddalay olishi lozim (dasturlar operatsion tizimdan farqli
oiaroq buni bajarishni bilishmaydi). Umuman, ОТ bizga zarur bo‘lgan
istalgan dasturlami, xoh u bank hisobini olib borish uchun va xoh oddiy
kompyuter o‘yinlari bo‘lsin, yuklashni va ishga tushirishni uddalashi
kerak. To‘g‘ri, bu dasturlar ushbu operatsion tizim uchun maxsus yozilgan
bo‘lishi zarur. Bunday dasturlar ilovalar deb ataladi. Matn muharriri - bu
ham ilova. Hatto kompyuter o‘yinlari - bu o‘yinli ilovalardir.
• operatsion tizim apparatura va ilovalar orasida vositachi boiishi
kerak. Minglab har xil sichqonchalar va joystiklar, yuzlab printerlar,
yuzlab har xil turdagi tovush va videokartalar mavjud. Ularning hammasi
har xil, lekin Sizni bu tashvishlantirmasligi kerak. Bu Sizning
tashvishingiz emas. Sizga faqat bitta narsa - kompyuteringizdagi
dasturlarning normal ishlashi kerak.
Dastumi tuzuvchi dasturchilar kompyuteringiz konfiguratsiyasi
qandayligini qanday bilishsin? Ilgari, dastumi chiqarishayotganda o‘nlab
turli videokartalar va tovushli kartalarga sozlash uchun maxsus dasturlar
ilova qilinar edi. Baribir topisha olishmas edilar. Baribir ko‘p
kompyuterlarda dasturlar ishlashni «istashmas» edi, chunki dasturchilar
hamma narsani hisobga ololmaydilar. Ularga qiyin edi. Sotib oluvchilar
esa norozi edilar.
Hozirgi paytda bu holat o‘zgardi. Vositachilik funksiyasini
operatsion tizim o‘ziga oldi. G ‘aroyib «sichqon»ni sotib olib, uni bir marta
o'matasiz, sichqon operatsion tizimga o‘zi haqida hamma narsani
«ma’lum qiladi». Operatsion tizim Sizning sichqoningiz haqida hamma
narsani biladi va buni uning dasturiga «tushuntira oladi».
• operatsion tizim sozlanadigan bo‘lishi kerak. Bugun Siz sichqon
yordamida boshqarmoqdasiz, ertaga - joystik yordamida, indinga esa balki
dasturlami boshqarishning boshqa yo‘li topilar. Operatsion tizim bu
qurilmani «o‘ziniki»dek qabul qilishi, imi o‘zining tarkibiga qo‘shib
qo‘yishi va u bilan sichqon o‘miga ishlashi lozim. Bu holda dasturlami
ishlab chiquvchilarning Siz qanday qurilma bilan ishlayotganingizni
o'ylashiga hojat qolmaydi.
• operatsion tizim do‘stona bo‘lislii kerak. Buning ma’nosi - u
tushunarli va qulay bo‘lishi lozim. Lekin bu hali kam. U foydalanuvchi
didi bo‘yicha sozlanishi zarar. 0 ‘zbekistonda o‘zbek tilini tushunadigan,
Rossiyada esa ras tilini tushunadigan tizim bilan ishlash qulay. Do‘stonalik
ishlashning nostandart yo‘llarini ham nazarda tutadi, masalan, faqat bir
qo‘lli yoki umuman qo‘li yo‘q nogironlar uchun. Yoki masalan, ko‘rish
qobiliyati juda yomon bo'lgan odamlar uchun. Do‘stonalik Siz bundan
79
keyin nima qilishingizning oldini olishi va Sizni xavfli harakatlarning
mumkin bo‘lgan oqibatlari haqida ogohlantirishi kerak.
• operatsion tizim «shaffof» boiishi kerak. Deraza oynasidan
ko‘chaga qaraganingizda ko‘p qiziq voqealami ko‘rasiz. Bunda oynadan
foydalanasizmi?
Albatta!
Sizning
xayolingizga
shisha
nimadan
tayyorlanganligi keladimi? Shisha qaysi usulda tayyorlanganligi Sizni
tashvishlantiradimi? Siz shishaga e’tibor bermaysiz va hattoki uni
sezmaysiz. Undan faqat foydalanasiz va u qanchalik kam sezilsa (unda
chang qanchalik kam boisa), u shunchalik yaxshi xizmat qiladi.
Operatsion tizim uchun «shaffoflik» - ahamiyatli xossa. Gap
shundaki,
«do‘stona»
tizim «oddiy» tizim degani
emas.
Axir
imkoniyatlaming har xilligiga faqat turli sozlashlaming m o i-k o ilig i bilan
erishiladi. Bu esa oddiylik emas.
Demak, yechim «shaffoflik»da. Bola o'ziga kerak boigan narsani
o'zining darajasida tez o‘zlashtirib olishi lozim. Tajribali foydalanuvchilar
chuqurroq, har biri o‘z darajasiga yaiasha, anglashi mumkin. Faqatgina,
operatsion tizim bilan ishlagani uchun maosh olyapmiz deb hisoblovchi
mutaxassislargagina u oxirigacha namoyon boiadi. Shunda ham hamma
ham emas va hamma vaqt ham emas.
• Operatsion tizim dasturiy ilovalar bilan qoilab-quwatianishi
zarur. Agar uning uchun dasturlar qilinmasa, bunday yaxshi tizimdan nima
foyda? Kompyuter bilan ishlashdan maqsad axir operatsion tizim bilan
emas, balki dasturlar bilan ishlashda-ku.
• Zamonaviy operatsion tizimlardan ko‘p masalalilik talab qilinadi.
Bir vaqtaing o'zida bir necha dasturlar bilan ishlash juda qulay. Bu holda
Sizning qoiingizda matn, illyustratsiyalar, musiqa va videokliplami o‘z
ichiga olgan murakkab hujjatlarni yaratishda qudrath qurol boiadi.
• Agar operatsion tizim bitta kompyuterga xizmat ko‘rsatishni
qoyillatsa,
shuning
o‘zi ham yaxshi.
Lekin bu yetarli emas.
Kompyuterlarning asosiy massasi bugungi kunda tarmoqlarda ishlamoqda,
buning uchun esa faqat bir kompyutemigina emas, balki butun tarmoqqa
xizmat ko‘rsata oladigan maxsus operatsion tizimlar zarur.
• Operatsion tizim ishonchli ishlashi darkor. U Sizni tuzatib
boimaydigan xatoliklardan asrashi, ishlayotgan dasturlaming ishdan
chiqishiga yo‘1 qo‘ymasligi va mabodo bunday hoi ro ‘y bersa, avariyali
vaziyatdan bezarar chiqish imkonini bersin.
• Operatsion
tizimga
bunday
b o igan
ahamiyatli
talab
-
xavfsizlikdir. U nisbatan yaqinda paydo b o id i va kompyuter tarmoqlari
bilan bogiiq. Operatsion tizim informatsiyani o‘g ‘irlashdan va ularga
80
zarar yetkazishdan himoya qilish uchun zarur vositalami taqdim etishi
kerak. Agar Sizning kompyuteringiz tarmoqning bir qismi bo‘lib qolsa,
masalan, internetga ulangandan keyin, demak, unga shunday operatsion
tizim
kerakki,
yovuz
niyatli
odamga
aloqa
seansi
paytida
kompyuteringizdagi informatsiyani o ‘chirishgayo‘l qo'ymasin.
Xulosaga quyidagilami aytamiz: agar protsessor kompyuteming
miyasi bo‘lsa, bikir disk - uning yuragidir, operatsion tizim esa -
kompyuter qalbidir. Inson qalbi kabi uni na ko‘rib bo‘ladi va na ushlab
bo‘ladi, lekin uning namoyon bolishiga biz doim duch kelamiz.
Operatsion tizimsiz kompyuter o‘likdir.
|
