50
“YOSH MUTAXASSISLAR” ILMIY – AMALIY JURNALI 2023-YIL 3-SON
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA FANINI O‘QITISH
Azimova Dilorom Hamza qizi
Termiz Davlat Pedagogika Instituti talabasi
To‘rayeva Mohlaroybegim Boymurod qizi
Nizomiy nomidagi
Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7749156
Qabul qilindi: 18.03.2023
Chop etildi: 31.03.2023
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang’ich sinf o‘quvchilarining o‘qitishda
matematika
fanini ahamiyati, matematika fanini o‘qitish texnologiyasi haqida
yoritilgan.
Kalit so‘zlar: Arifmetika, interfaol metodlar, yozma bahslar, usul, uslubiyat.
TEACHING MATHEMATICS IN PRIMARY GRADES.
Abstract: this article describes the importance of mathematics in the teaching
of elementary school students, the technology of teaching mathematics.
Key words: arithmetic, interactive methods,
written arguments, method,
methodology.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgan davrdan buyon o‘tgan vaqt mobaynida
jamiyatimizning
barcha
jabhalarida
keng
qamrovli
islohotlar
amalga
oshirilayotganligi taraqqiyotimiz odimlaridan ko‘rinib turibdi. Bu borada ta’lim
sohasiga bo‘lgan e’tibor alohida o‘rniga ega ekanligi, davlatimiz rahbariyati
tomonidan ayni sohada amalga oshirilishi lozim bo‘lgan vazifalar belgilanib, ular
hayotga tadbiq etilayotganligi fikrimizning yorqin dalilidir.
Boshlang`ich sinf matematika darsligiga sonlar, arifmetik amallar, matematik
munosabatlar singari algebra elementlarini kiritishdan ko`zlangan asosiy maqsadi
o`quvchilarning
son haqidagi, arifmetik amal haqidagi, matematik munosabat
haqidagi umumlashtirishlarni yuksakroq darajaga ko`tarishdan iborat. Boshlang`ich
sinf o`quvchilari onggida tenglik,
tengsizlik, tenglama kabi matematik ifodalar
(sonli ifoda va o`zgaruvchili ifodalar) haqidagi tushunchalarni shakllantirish
bo`yicha rejali ishlar olib boriladi. Bu tushunchalarning hammasi o`zaro uzviy
bog`langandir. Masalan, harfiy simvolikani bolalarni tengsizlik, tenglama va boshqa
tushunchalar
bilan
propedevtik
planda
tanishtirish
imkonini
beradi. Harfdan o`zgaruvchini ifodalovchi simvol sifatida foydalanish boshlang`ich
51
“YOSH MUTAXASSISLAR” ILMIY – AMALIY JURNALI 2023-YIL 3-SON
matematika kursida qaraladigan arifmetika nazariyasi masalalarini ongli, chuqur va
umumlashgan holda o`zlashtirish maqsadlariga xizmat qiladi, keyinchalik bolalarni
o`zgaruvchi, funksiya tushunchalari bilan tanishtirish
uchun yaxshi tayyorgarlik
bo`ladi. Bolalarda tenglik va tengsizlik tushunchalarini shakllantirish bo`yicha
bajariladigan ishlar tenglamalar yechish va masalalarni tenglama tuzish yo`li bilan
yechishni kiritish uchun tayyorgarlik bo`lib xizmat qiladi.
Yuqorida aytilganlardan ravshan bo`ladiki, aytib o`tilgan algebraik, mazmunli
masalalar ustida ishlash sistematik ravishda va planli olib borilishi kerak. Endi
matematik ifoda, tenglik, tengsizlik, tenglama ustida va tekstli masalalar yechishda
tenglamalardan foydalanish foydalanish borasida mukammalroq to`xtalamiz.
Boshlang`ich sinflarda arifmetik materialllarni o`rganib, yakunlash algebraik
materiallarni va matematika simbvolikani o`rganish bilan umumlashtiriladi.
1-sinf o`quvchilarining tenglik va tengsizliklar, tenglamalar olamiga
qiyinchiliksiz kirib borishlari uchun darslikda tenglik
va tengsizlikka doir
narsalarning xossalari, ranggi, shakli, o`lchami haqida dastlabki taasurotlarni
beruvchi turfa xildagi suratlar va peyzajlar berilgan. O`qituvchi bunday suratlardan
unumli
foydalangan
holda
o`quvchilarga
mazkur
tushunchalarning
ma`nomohiyatini uqtirib boradi. Misol uchun quyidagi rasm orqali narsaning ranggi,
shakli va o`lchami haqida dastlabki ma`lumotlarni berish mumkin: “Sport turlari
uchun mo`ljallangan to`plar dumaloq shaklda bo`ladi”, “Basketbol to`pi
futbol
to`pidan kattaroq bo`ladi”, “Qo`l to`pi futbol to`pidan kichik bo`ladi”, “Yashil
rangdagi kubiklar aralash rangdagi kubiklardan kichik”, “Futbol to`pi oq va qora
rangda bo`ladi”.
1-rasm.
O`quvchilar mazkur tushunchalarga ega bo`lganlaridan so`ng uzun-qisqa, keng
tor, baland-past, ustida, ostida, chapda, o`ngda, oldin, keyin, orasida, yonida, ko`p,
kam, …ta ortiq, …ta kam so`zlaridan foydalanishga o`rgatiladi: “Mening
chizg`ichim kitobimdan uzunroq”, “Oyimning sochig`i mening sochig`imdan katta
va uzun”, “Nigora Anvarning o`ng tomonida turibdi”, “Komiljon yo`lakda itdan
oldin ketyapti”, “Atirgullar qancha bo`lsa, binafsha ham shuncha”, “Tovoqda
52
“YOSH MUTAXASSISLAR” ILMIY – AMALIY JURNALI 2023-YIL 3-SON
olxo`rilar olma va gilosdan ko`p turibdi”, “Kulrang quyonchalar oq quyonchalardan
kam”, “Rasmdagi sharlarning ranggi har xil”, “Nigora stakandagi qalamlardan
bittasini oldi”, “Oq quyoncha bitta sabzini yeb qo`ydi”, “Sigirlarning
har biri ola
rangda” kabi.
2-rasm.
Sekin-astalik bilan o`quvchilar sonlarning sirli dunyosiga kirib boradilar.
Buning uchun avvalambor bir nechta predmet orasidan bitta narsani ajratish yoki bir
xildagi bir nechta predmetning har biri, hammasi qancha va qanday ekanligini bilib
oladilar. So`ngra o`quvchilar onggida narsalarning sanog`i va ketma-ketligi haqida
dastlabki tasavvurlar hosil qilinadi: “Bitta to`p”, “Ikkita quyoncha”, “Uchta
choynak”, “To`rtta anor”, …, “O`nta kubik”.
Matematika bolalarda tafakkur, diqqat, xotira, ijodiy tasavvur etish,
kuzatuvchanlikni rivojlantirishga imkon beradi. Shuningdek,
matematika
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash malakalarini o‘stirish, ularning o‘z fikrlarini aniq,
to‘g‘ri va tushunarli bayon etish uchun zamin hozirlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. 1-sinfda matematika darslari. N. Abdurahmonova, M. Ahmedov , M. Jumayev.
O`qituvchi kitobi. Toshkent. “Turon – iqbol” 2008.
2. 2-sinfda Matematika. N.U.Bikbayeva, E.Yangibayeva. o`qituvchilar uchun
metodik qo`llanma. Toshkent, :O`qituvchi” – 2004.
3. Olimov Q.T. Pedagogik texnologiyalar.– T.: ―Fan va texnologiyalar‖
nashriyoti, 2011.
4. Ro‘zieva D., Usmonboeva M., Holiqova Z. Interfaol metodlar: mohiyati
va qo’llanilishi / Metod.qo’ll. – T.: Nizomiy nomli DTPU, 2013.
