Bozor xo’jaligi tizimida mehnat bozori
Metodik ko’rsatmalar
Masala. Mamlakat bo’yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud.
|
Ko’rsatkichlar
|
O’lchov
birligi
|
Bazis davr
|
Hisobot davri
| |
Ish bilan band aholining umumiy soni
SH.j. erkaklar
|
Ming kishi
|
5000
2890
|
5100
2960
| |
Jami ishsizlar
SH.j. ayollar
|
-/-
|
100
45
|
110
55
| |
Aholining umumiy soni
SH.j. erkaklar
|
-/-
|
11200
5460
|
11360
5520
| |
YaIM
|
Mlrd.dol.
|
20.0
|
20.6
|
Aniqlash kerak:
faol aholini;
aholining faollik koeffitsientini;
iqtisodiy faol aholi uchun ish bilan bandlik va ishsizlik koeffitsientini;
ishsizlik oqibatida yo’qotishlarni;
Echish:
|
Ko’rsatkichlar
|
O’lch.bir.
|
Bazis davri
|
Hisobot davri
| |
Faol aholi (1+3)
|
Ming k.
|
5100
|
5210
| |
Iqtisodiy faol aholi (8:5)
|
%
|
45.5
|
45.9
| |
Faol aholining bandlik darajasi (1:8)
|
%
|
98.04
|
97.89
| |
Faol aholining ishsizlik darajasi (3:8)
|
|
|
| |
Mehnat unumdorligi(7:1)
|
ming. dol
|
4.0
|
4.04
| |
Ishsizlikdan yo’qotishlar(12:3)
|
mln.dol.
|
400.0
|
444.3
|
Masala.Mamlakat bo’yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud(ming kishi):
Yil boshida aholi soni -15250, oxirida esa – 15360. Yil davomida tug’ilganlar 310, o’lganlar 190. O’rtacha yillik ishsizlik koeffitsienti umumiy aholi soniga nisbatan 2% va faol aholi soniga nisbatan 4%.
Aniqlash kerak:
-Aholining tug’ilish, o’lish va tabiiy ko’payish koeffitsientini;
-Aholining absolyut mexanik o’sishini va mexanik o’sish koeffitsientini;
-Ish bilan bandlar, ishsizlar va iqtisodiy faol aholining o’rtacha yillik sonini;
-Jami aholiga va faol aholiga nisbatan ish bilan bandlar koeffitsientini;
-Aholining faollik koeffitsientini.
Echish:
1.Aholining o’rtacha yillik soni. (15250+15360) : 2=15305
2.Zarur koeffitsientlarni aniqlaymiz:
-tug’ilish koeffitsienti 310/15305=20.25%
-o’lish koeffitsienti 190/15305=12.42%
-tabiiy ko’payish koeffitsienti 20.25 - 12.45 =7.83%
3.Absolyut mexanik o’sish: (15360 - 15250) – (310 - 190) = -10
-mexanik o’sish koeffitsienti: (-10/15305) = -0.65%
4. Ishsizlarning o’rtacha yillik soni: 15305 · 0.02=306.1
5. Iqtisodiy faol aholining o’rtacha yillik soni: 306.1 /0.04=7652.5
6. Ish bilan band aholining o’rtacha yillik soni:7652.5-306.1=7346.4
7. Ish bilan bandlik koeffitsientilari: -jami aholiga nisbatan: 7346.4/15305 =0.48=48% - faol aholiga nisbatan: 7346.4/7652.5 = 0.96=96%
8. Aholining faollik koeffitsienti: 7652.5/15305 = 0.5=50%
MASALALAR
1. Mamlakat bo’yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud (mln.kishi):
|
Ko’rsatkichlar
|
1995-1999yy
|
2000-2004yy
|
2005-2009yy
|
2010y
| |
Davr boshiga aholi soni
|
354,6
|
358,6
|
363,6
|
370,8
| |
Tug’ilganlar soni
|
23,46
|
23,32
|
22,14
|
4,32
| |
O’lganlar soni
|
21,65
|
21,12
|
19,44
|
3,87
| |
Mexanik o’sish
|
|
|
|
-0,05
|
Etmayotgan ko’rsatkichlarni hisoblash va aniqlash kerak:
1) 2005-2009 yillarda aholining o’sishi(o’rtacha yillik) va o’sish sur’atlarini;
2) 2000-2004 yillardagi tug’ilish, o’lim, o’rtacha umr ko’rish (o’rtacha yillik) koeffitsientlarini;
3) umumiy, tabiiy,mexanik o’sish koeffitsientlarni.
2. Mamlakat aholisining yosh bo’yicha taqsimlanishi haqida quyidagi ma’lumotlar mavjud(umumiy aholiga nisbatan %):
Yillar | Yoshi | |
20 gacha
|
20-60
|
60dan yuqori
| |
1970
|
31,8
|
52,8
|
| |
1990
|
30,1
|
|
17,9
| |
2010
|
|
55,4
|
20,4
|
Aholining o’rtacha yoshini va dinamikasini hisoblang.
3. Quyidagi shartli ma’lumotlar mavjud(ming kishi):
|
Yoshi
|
Jami
|
SHu jumladan
| |
erkaklar
|
ayollar
| |
Jami aholi
|
15360
|
8796
|
| |
SH.j. faol aholi
|
7636
|
|
2186
| |
Ulardan:15-25yoshda
|
414
|
273
|
| |
25-65yoshda
|
|
4967
|
| |
65-75yoshda
|
376
|
|
| |
Ishsizlar soni
|
218
|
106
|
|
Aniqlash kerak:
1)jami aholi, erkaklar,ayollar uchun faollik koeffitsientini;
2)jami aholi va faol aholi uchun ish bilan bandlik va ishsizlik koeffitsientini;
3)faol aholining va faol yoshdagi erkaklar hamda ayollarning o’rtacha yoshini.
4. Kuyidagi shartli ma’lumotlar mavjud (ming kishi):
-1.01.ga aholi soni 1250
-1.03ga aholi soni 1255
-1.06ga aholi soni 1260
-1.09ga aholi soni 1262
-1.01ga aholi soni 1270
tug’ilish koeffitsienti 16,7%
tabiiy o’sish koeffitsienti 7,8%0
mexanik ko’payish koeffitsienti 6,4%0
Ishsizlar soni kuyidagini tashkil qildi:
A) iqtisodiy faol aholiga nisbatan 5,2%
B) jami aholiga nisbatan 2,7%
Aniqlash kerak:
- o’lim koeffitsientini;
- umr ko’rish koeffitsientini;
- mexanik kamayish koeffitsientini;
- mexanik ko’payish koeffitsientini;
- barcha absolyut ko’rsatkichlarni (tug’ilganlar, o’lganlar, absolyut, tabiiy, mexanik o’sish sonini);
- iqtisodiy faol va ish bilan band aholi sonini.
5. Quyidagi shartli ma’lumotlar mavjud (ming kishi).
Aholi soni:
-1.01.2009 – 2000
-1.02.2009 – 2100
-1.04.2009 – 2150
-1.07.2009 – 2200
-1.10.2009 - 2400
-1.01.2010 – 2350
Yil davomida tuug’ilganlar-20,4; o’lganlar-6,5; ko’chib kelganlar-41; ishsizlik koeffitsienti o’rtacha aholi soniga nisbatan –2,5%ni, faol aholiga nisbatan 4,1; tashkil qildi.
Aniqlash kerak:
A) aholining tabiiy va mexanik xarakatini;
B) faol aholini va faollik koeffitsientini;
V) faol aholi uchun va barcha aholi uchun ish bilan bandlik koeffitsientini.
6. Mamlakat aholisi soni yil boshida 15150ming kishini, yil oxiriga esa 15250 ming kishini tashkil qildi. Ishsizlikning o’rtacha yillik koeffitsienti umumiy aholiga nisbatan 2,0% va faol aholiga nisbatan 4% tashkil qildi. Tug’ilganlar soni 350 ming kishi, o’lganlar esa 195 ming kishi.
Aniqlash kerak:
- faol aholini va aholining faollik koeffitsientini;
- aholining tug’ilish va o’lish koeffitsientini;
- absolyut, tabiy va mexanik o’sishni;
- faol va barcha aholining ish bilan bandlik koeffitsientini.
7. Aholi soni haqida ushbu ma’lumotlar mavjud(ming kishi)
|
Hududlar
|
2009
|
2010
|
2011
| |
Qoraqalpog’iston
|
1515,3
|
1546,1
|
1564,0
| |
Navoiy
|
787,4
|
797,6
|
807,4
| |
Sirdaryo
|
645,9
|
660,6
|
670,0
| |
Farg’ona
|
2680,4
|
2747,3
|
2819,1
|
-Hududlardagi aholining o’rtacha yillik o’sishi va o’sish sur’atlarini aniqlang.
2009-2011 yillar uchun keltirilgan hududlar aholisi sonini tavsiflaydigan doiraviy diagramma tuzing. (ularning umumiy sonini 100% deb qabul qiling).
8. 2011 yilda iqtisodiy faol aholi qismi 280 ming kishini, ish bilan band bo’lmagan ishga joylashishiga muhtoj shaxslar 98 ming kishini, ihtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan band bo’lganlar 70 ming kishi, dehqon xo’jaliklarida ish bilan band bo’lganlar 65 ming kishini tashkil etgan bo’lsa shu yildagi iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band bo’lganlarni aniqlang. (47 ming kishi)
9. 2010 yilda mehnat resurslarining ish bilan bandlik darajasi 80% ni, ish bilan bandlar soni 544000 kishini, ishga joylashishga muhtoj shaxslar salmog’i 20%ni tashkil qilgan bo’lsa ishga joylashishga muhtoj shaxslar soni aniqlansin.(136000 kishi)
10. Tuman aholisi soni to’g’risida quyidagi ma’lumotlar keltirilgan:
- mavjud aholi soni – 500 ming kishi
- vaqtincha yashayotganlar -5 ming kishi
- vaqtincha yo’qlar -3 ming kishi
Yil davomida quyidagi o’zgarishlar sodir bo’ldi:
- tug’ilganlar - 8 ming kishi
sh.j. doimiy aholiga to’g’ri kelgan tug’ilganlar soni - 6.5 ming kishi
- o’lganlar - 5 ming kishi
sh.j. doimiy aholiga to’g’ri kelgan o’lganlar soni - 4.2 ming kishi
- ketganlar soni – 2,3 ming kishi
- kelganlar soni – 4 ming kishi
- yil oxirida vaqtincha yashovchilar soni 0.6 ming kishiga ko’paygan
- vaqtincha yo’qlar 1.2 ming kishiga kamaygan.
Aniqlash kerak:
Yil boshi va oxirida doimiy aholi sonini;
Yil oxirida mavjud aholi sonini;
Doimiy aholining o’rtacha yillik sonini;
doimiy aholining tabiiy va mexanik xarakati ko’rsatkichlarini.
(500ming kishi)
Muammoli vaziyat
Mamlakat aholisi – 12 mln kishi. SHundan 8 mln.kishi mehnatga layoqatli yoshda. Mamlakatdagi ishsizlik xolati quyidagilar bilan xarakterlanadi:
240 ming kishi tarkibiy o’zgarishlar tufayli ishini yo’qotgan va mehnat bo’limlarida ro’yhatda turadi;
500 ming kishi qishloq joylarda yashaydi va yollanma ishga ega emas, shaxsiy xo’jaliklarda shug’ullanadilar. Mehnat bo’limlarida ro’yxatdan o’tmaganlar.
60 ming kishi ish qidirishdan umidini uzib, ish qidirmay qo’yganlar.
Vazifa
Mamlakatdagi mehnat bozorining xolatini tavsiflang, ishsizlik darajasi YaIM ga ta’sir qiladimi, ishsizlik darajasini kamaytirish lozimmi.
Ishsizlikni kamaytirish imkonini beradigan chora-tadbirlar ro’yxatini tuzing.
Delьfi texnikasiadn foydalanib eng yaxshi g’oyani tanlang.
Metodik ko’rsatmalar:
Masalani individual o’qing.
Masalani yechimi natijalarini birgalikda muhokama qiling
Muammoni hal qilishning choralarini individual o’ylang.
Barcha berilgan fikrlarni birgalikda muhokama qiling
Muammoni yakuniy yechimini formulirovka qiling
|
