Egizaklar metodi.
Egizaklarning tu g ‘ilishi - tabiat tom onidan
am alga oshirilgan tajribadir. Egizaklar m etodi 1924-yili F.G alton
tom onidan tak lif etilgan. U ning o ‘zi egizaklar tadqiqotlari m a’lu-
m otlarini tushuntirish chizm asini ishlab chiqqan. Psixogenetikada bu
m etod eng k o ‘p tarqalgan m etoddir. E gizaklar psixogenetik tadqi
q otlar uchun ideal obyekt hisoblanadi.
M onozigot (M I) va dizigot (DI) yegizaklari farq qiladilar.
D izigot egizaklar yoki ikki bola tu g ‘ilishi, agarda ovulatsiya davrida
onada ikkita yoki undan k o ‘p tuxum donlari bir vaqtda yetilgan b o 'lsa
sodir bo ‘ladi.
A garda ayol bu davrda bir necha erkaklar bilan aloqa qilgan
b o ‘lsa, bolalar turli otalardan bo'lishi m um kin. G enetik m azm unda
dizigot egizaklar qarindosh akalar va opalardan hech farq qilm aydi.
M onozigot egizaklar ikkita mustaqil organizm ga ajralgan bitta
zigotlardan (tuxumdonni tuxum dor qismi) paydo bo ‘ladilar. Ular 100
%
bir xil genlarga ega boMadilar. D izigot egizaklar m onozigot
egizaklardan k o ‘ra ikki barobar k o ‘p tugMIadi. T u g ‘ilish ko ‘pligi ota-
onalarning ijtimoiy roli, etnosi, yashash jo y ig a b og 'liq b o ‘ladi.
E gizaklarning tu g ‘ilishi nisbatan kam uchraydigan holat boMganligi
uchun egizaklar bilan tadqiqotlar o'tk azish uchun sinovda ishtirok
etuvchilar yetarli: dunyoda bugungi kunda 60 m illion egizaklar
yasham oqda. Egizaklar juftlari o'rtasidagi o ‘xshashliklar genotip va
um um iy m uhit bilan belgilanadi. M onozigot va dizigot egizaklar
uchun um um iy m uhit bir xil, genotiplari esa turlicha: M Z egizak-
larining genotiplari o ‘xshashligini 100 %, DZ egizaklar uchun esa
50 %, M Z va D Z egizaklar juftliklari ichidan korrelatsiyani taqqoslab
m uhitning genotipga va m uhitning u yoki bu belgisiga, rivojlanishiga
ta ’sir kuchini aniqlash
m u m k in .
E gizaklar m etodini q o ‘llashda asosiy
m uam m o tanlanishni shakllantirish va M Z va DZ egizaklam i tanlab
olish, fenotipik k o ‘rsatkich!ari bo ‘yicha dizigot egizaklam i m ono
zigot egizaklardan ajratishga imkon bem vchi m etodikaga ega b o ‘lish
kerak. 1924-yilda G .Sim ens (Siem ens N. 1927) k o ‘plab k o ‘rsatkich-
lari asosida alohida (polisim ptom atik m etod) egizaklar juftligi
ichidan o ‘xshashlikni baholash va ulam i yoki m onozigot yoki dizigot
egizaklarga ajratishga im kon bem vchi zigotligini baholash m etodini
ta k lif etadi.
Egizaklar m etodi ikkita asosiy sharoitlarga asoslanadi:
1. D Z ju ftlig i uchun ham, M Z ju ftlig i uchun ham rivojlanish
m uhiti bir xil.
2. A lohida tu g ‘ilganlar va egizaklar o ‘rtasidagi m uhitda farqlar
y o ‘q.
B irinchi shartli buzilish ichki validlikka ta ’sir k o ‘rsatadi. Chunki
m uhit ta ’siridagi farqi (m isol uchun ota-onalarning egizaklar har
biriga turlicha em otsional m unosabatlari) m uhit va genetik om illar
ta ’siri birlashishiga ta ’sir k o ‘rsatishi m um kin.
Ikkinchi shart tashqi validlikni belgilaydi. A garda u buzilsa,
egizaklardan olingan xulosalam i um um iy turga ko ‘chirish m um kin
boMmaydi. Egizaklar tadqiqotlari rejasi ikki om ilning reja varianti-
dan iborat boMadi:
1. N asliylik - 2 gradatsiyaga eg a om il (M Z egizaklarda 100 % lik
va DZ egizaklarda 50 % o ‘x sh a sh lik );
2. M uhit (bu om il b o 'y ic h a gum hlar teng sharoitdalar).
Egizaklar m etodining bir necha turlari m avjud. U lardan aso
siy lari quyidagi lardan iborat:
1. A n’anaviy egizaklar m etodi.
2. A jratilgan egizaklar metodi.
3. Egizakli oilalar m etodi.
Q uyidagilari yordam chi turlarga kiradi:
4.Egizaklarni egizak b o ‘lm aganlar bilan taqqoslasb
5. B ir o ‘zi bo ‘lgan egizaklam i o'rganish.
6
. E gizaklam i ju ft sifatida o ‘rganish.
A n ’anaviy egizaklar m etodida aytib o ‘tilganidek mono va dizi
got egizaklam i taqqoslash k o ‘zda tutiladi.
M Z v a DZ egizaklar juftliklaridagi korrelatsiyani bir m arotabalik
taqqoslash y o ‘li bilan xulqi xususiyatlari determ enansiyasiga nas-
liylik va m uhit hissasining nisbatlari aniqlanadigan ham da egizaklar
bir jufti uzoq vaqt davom ida o'rganiladigan longitud varianti tuzi-
lishlarini ko ‘rsatish m um kin.
|
